دروس في علوم القرآن
| نام کتاب | دروس في علوم القرآن |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | حسني، نذير (نويسنده) |
| زبان | عربي |
| کد کنگره | BP 69/5 /4د5ه |
| موضوع | |
| ناشر | مرکز المصطفي (ص) العالمي للترجمة و النشر |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | مجلد1: 1392ش , 1435ق , |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE39197AUTOMATIONCODE |
معرفی اجمالی
دروس في علوم القرآن، تألیف نذیر الحسنی، از جمله آثار معاصر در زمینه علوم قرآنی است. این کتاب مشتمل بر مجموعه کاملی از مباحث علوم قرآنی است که به شیوه جدید و روشی منظم به زبان عربی تألیف شده است.
ساختار
کتاب، مشتمل بر مقدمه ناشر، مقدمه تحقیقی نویسنده و پنجاه‌ودو درس است. نویسنده هر درس را به شیوه آموزشی با اشاره به موضوع درس پیشین آغاز کرده و پس از طرح درس با ارائه خلاصه و سؤالاتی پیرامون درس به پایان برده است.
نویسنده منابع خود را در نگارش دروس، اعم از مصادر لغوی، حدیثی، کلامی، تفسیری و تاریخی جدید و قدیم دانسته است[۱].
گزارش محتوا
نویسنده در ابتدای مقدمه کتاب، نوشتن پیرامون قرآن کریم و علوم قرآنی را از والاترین و شریف‌ترین کارها دانسته که مؤلف در انجام آن مسئولیت بزرگی را متحمل می‌شود و نیازمند است به تلاش و وقت و رعایت دقت و بی‌‌طرفی در آنچه بحث و تدوین می‌کند. وی سپس این دروس را حاصل تدریس سال‌های طولانی در حوزه علمیه دانسته که به‌صورت روزمره و مستمر مورد مناقشه و مذاکره طلاب قرار گرفته است[۲].
این اثر برای دانشجویان فوق لیسانس تهیه شده است؛ لذا مفاهیم مطرح‌شده در آن مبسوط بیان شده است. برای این منظور شیوه‌های مختلفی در توضیح اطلاعات به کار گرفته شده است. نویسنده، معتقد است با این روش روزنه‌هایی برای کسانی که مشتاق به دریافت معلومات بیشتر یا تعمیق معلومات در سطح بالا هستند، گشوده می‌شود[۳].
برخی از ویژگی‌های کتاب عبارتند از:
- هر درس عنوان مشخصی دارد که مباحث حول آن عنوان مطرح شده و از مباحث انحرافی و اغلاق در عبارت پرهیز شده است.
- در انتهای هر درس خلاصه‌ای ذکر شده که چکیده درس را به‌طور کامل افاده کرده و سؤالاتی پیرامون موضوع درس مطرح شده است.
- برخی درس‌ها حاوی نمودارها و جداولی است که با طبیعت درس و نوع معلومات مطرح‌شده در آن تناسب دارد[۴].
درس اول کتاب با استناد به آیه نهم سوره اسراء، قرآن کریم را کتابی برای خروج مردم از ظلمات جهل و تخلف و انحطاط به‌سوی نور علم و پیشرفت و ترقی دانسته است. سپس به اجماع مسلمین بر اصالت و سلامت قرآن از خطا و نقص و انحراف اشاره کرده است[۵].
در ادامه این درس به جهل و عقب‌افتادگی مردم شبه جزیره اشاره شده است. در این جامعه رذیلت، فضیلت و انحطاط، اخلاق شمرده می‌شد؛ به‌گونه‌ای که پدران، دخترانشان را زنده‌به‌گور می‌کردند و بت‌هایی را که خود تراشیده بودند و نفع و ضرری برای آنها نداشت، می‌پرستیدند. در خطبه حضرت زهرا(س) وصف دقیقی از زندگی عرب پیش از اسلام شده است؛ در عصر جاهلیت، نوشیدنی شما، آب گندیده و خوردنی شما، پوست جانور و مردار بود. خوار و ذلیل بودید و رانده‌شده و می‌ترسیدید که اعراب سرکش اطرافتان، شما را بربایند، تاآنکه خدای بزرگ با دست محمد(ص) نجاتتان بخشید[۶].
پس از رحلت رسول خدا(ص) مشکلات متعددی بروز یافت و آیات قرآن کریم با الفاظ عربی به دلائل گوناگونی چون فاصله زمانی بین کلمات قرآن و مخاطبین، تحریف و تزویر و توطئه‌های متعدد، ورود بسیاری از اقوام غیر عرب به اسلام و توسعه جغرافیای اسلام، برای مردم غریب و ناآشنا شد. این امور و بسیاری دیگر منجر به تشویش معانی قرآن کریم شد و علمی که بعدها تفسیر نامیده شد، پدید آمد[۷].
بر این اساس تفاسیر زیادی نوشته شد و در کنار این تفاسیر، علمی جدیدی با نام علوم قرآن شکل گرفت. مباحث علوم قرآن پیش از این در ضمن مباحث تفسیر مطرح می‌شد، اما از آنجا که بسیاری از مباحث علوم قرآن، مقدمه برای علم تفسیر محسوب می‌شود، مباحث علوم قرآن از علم تفسیر جدا و علما اقدام به نگارش کتبی مرتبط با این علم نمودند، بلکه بعضی از مفسرین مباحث علوم قرآن را در مقدمه تفسیر خود ذکر کردند[۸].
در درس دوم، تعریف علوم قرآن، جایگاه این علوم، اقسام و اهمیت این علوم بررسی شده است. در رابطه با اهمیت این علوم سه دلیل ذکر شده، از جمله اینکه مباحث علوم قرآن ارتباط محکمی با الفاظ قرآن و آیات آن دارند؛ بلکه فهم قرآن بر برخی از این علوم مانند محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ و مانند آن متوقف است[۹].
قرآن کریم در آیات متعددی به اسامی و صفات زیادی وصف شده است. صفات و اسامی هم که در روایات فراوانی از نبی اکرم(ص) و اهل‌بیت(ع) ذکر شده، غالباً اسامی و صفات ذکرشده در قرآن و تأکیدی بر آن است. این فراوانی در صفات و اسامی قرآن سبب اختلاف بین علما در تعداد و مقدار آن شده؛ لذا نویسنده در درس سوم به بررسی این موضوع پرداخته است[۱۰].
در فصول دیگر کتاب موضوعاتی چون وحی و شیوه‌های نزول وحی، نزول دفعی و تدریجی قرآن، سوره‌های مکی و مدنی، اسباب نزول، تدوین قرآن، رسم‌الخط قرآن و اعجاز قرآن مطرح شده است.
از جمله مباحث مهم علوم قرآن، صیانت قرآن کریم از تحریف است. نویسنده در ضمن چهار فصل مباحث مرتبط با این موضوع را مطرح کرده است. در درس چهل‌وسوم، سه دلیل و در درس بعد چهار دلیل به‌عنوان موانع وقوع تحریف قرآن ذکر شده است. علامه حلی و گروه دیگری از محققین مانند مولی احمد اردبیلی و محمدجواد عاملی، تواتر قرآن در سور و آیات و حتی در کلمات و حروف را دلیل بر عدم تحریف قرآن دانسته‌اند[۱۱].
از درس چهل‌وششم، چهار درس به موضوع نسخ اختصاص یافته است. اولین کسی که اصول این علم را به‌صورت کامل تدوین نمود، عبدالله بن عبدالرحمن اصم مسمعی از اصحاب امام صادق(ع) است که رساله‌ای در ناسخ و منسوخ نوشت[۱۲].
نویسنده، نسخ منسوب به خداوند متعال را نسخ ظاهری دانسته است؛ اما در حقیقت نسخی وجود نداشته، بلکه از ابتدا حکمی موقت و تشریعی محدود بوده و خداوند متعال به هنگام تشریع آن می‌دانسته که زمانی دارد که به آن ختم می‌شود[۱۳].
در آخرین فصل کتاب، به موضوع تأویل پرداخته شده است. به اقتضای قاعده لطف باید در هر عصری علمایی باشند که با شناخت نسبت به تأویل مشتبهات به‌طور صحیح، سدی محکم در برابر اهل انحراف و باطل و مانع از تحریف آیات قرآن حکیم شوند[۱۴].
وضعیت کتاب
در پاورقی‌های کتاب، آدرس آیات و روایات و مستند مطالب با ذکر جلد و صفحه ذکر شده است. فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع با ذکر اطلاعات کامل نسخه در انتهای کتاب گنجانده شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.