تاريخ الإمامية و أسلافهم من الشيعة
| نام کتاب | تاريخ الإمامية و أسلافهم من الشيعة |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | فياض، عبدالله (نويسنده) |
| زبان | عربي |
| کد کنگره | BP 239/2 /ف9ت2 |
| موضوع | شيعه اماميه - تاريخ
شيعه اماميه - عقايد |
| ناشر | مؤسسة الأعلمي للمطبوعات |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | مجلد1: 1986م , 1406ق , |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE19164AUTOMATIONCODE |
معرفی اجمالی
تاريخ الإمامية و أسلافهم من الشيعة با نام کامل «تاريخ الإمامية و أسلافهم من الشيعة منذ نشأة التشيع حتی مطلع القرن الرابع الهجري»، تألیف عبدالله فیاض، اثری است که تاریخ شکل‌گیری مذهب امامیه و عقاید اساسی آن و همچنین شیوه مبارزه امامان شیعه با غلات را مورد بررسی قرار داده است. سید محمدباقر صدر بر این کتاب مقدمه نوشته است.
ساختار
کتاب مشتمل است بر مقدمه سید محمدباقر صدر، مقدمه مؤلف، متن اثر در چهار فصل و بخش ملحقات کتاب.
نویسنده منابع مورد استفاده‌اش را این‌گونه توصیف می‌کند: منابع و مراجعی که در گردآوری این کتاب از آن‌ها استفاده کرده‌ام، گوناگون است، ولی به‌طور کلی می‌شود آن‌ها را به سه دسته تقسیم کرد: کتاب‌های فرق، حدیث و تاریخ. در گردآوری و تألیف این کتاب از مراجع جدید بسیاری نیز بهره گرفتم که در بین آن‌ها کتاب‌های دکتر کامیل شیبی در مورد شیعه و تصوف بیشترین بهره را داشت و در رابطه با بحث علمی از بزرگ‌ترین اعتماد نیز برخوردار است[۱].
گزارش محتوا
سید محمدباقر صدر مقدمه‌اش بر کتاب را با این عبارت آغاز کرده است که «برخى از پژوهشگران معتقدند تشیع پدیدهاى است عارض بر جامعه اسلامى و نسبت فرقه شیعه به پیکر امت اسلامى آن است که حوادث و تحولات اجتماعى خاصى که در جامعه اسلامى روى داده، منجر به پیدایش یک فکر و مذهب خاصى (مکتب تشیع) شده که به‌صورت بخشى از آن پیکر بزرگ درآمده و به‌تدریج توسعه یافته است»[۲].
وی عامل اصلی این تفکر را اندکی شیعیان در صدر اسلام دانسته است. سپس این‌که بر مبنای زیادی نفرات اسلام غیرشیعی اصل شمرده شود و اسلام شیعی به سبب کمی پیروان آن، پدیده‌ای عارضی تصور شود که بعدها به وجود آمده را اشتباه می‌داند چراکه این مبنا با طبیعت تقسیمات اعتقادی ناسازگار است[۳].
وی در ادامه مقدمه، سه راه برای ادامه دعوت پیامبر پس از رحلت آن حضرت متصور دانسته است. موضع منفی و بی‌تفاوتی، موضع مثبت و در قالب شورایی، موضع مثبت و به امر خداوند. سپس دو روش اول را رد کرده و روش سوم را برگزیده می‌نویسد: احادیث و نصوصى که به‌طور متواتر از پیغمبر (ص) روایت شده است و دلالت مىکند که آن حضرت مشغول آمادهسازى عقیدتى و فرهنگى ویژه در مورد یکى از پیامرسانان و مبلغان اسلام بوده- در حدى که وى را براى عهدهدار شدن رهبرى فکرى و سیاسى مهیا کرده- و این‌که پیامبر (ص) او را به پیشوایى فکرى و سیاسى پس از خود توصیه نموده است، همه گویاى این مطلبند که پیامبر (ص) روش سوم را برگزید[۴].
سپس کتاب فیاض را این‌گونه توصیف می‌کند: «ایشان موفق شده است به مقدار زیادى تشیع را با روحیهاى موضوعى و روشى علمى و متین مورد بحث و بررسى قرار دهد و در این تحلیل ارزشمند توانسته است، بسیارى از تهمتها و مطالب ناروایى را که در مورد چگونگى پیدایش تشیع و شیعه گفته شده، رد کند و با بیان دلایلى تولد پاک تشیع را ثابت کند، پیدایشى پیراسته از هر آنچه دشمنان دسیسهچین و مخربش بدان نسبت مىدهند»[۵].
نویسنده مباحثش را به شیوه دیگر آثار علمی با تعریف لغوی و اصطلاحی شیعه آغاز شده است. شیعه در لغت به معنى یاران و پیروان است و در اصلاح این کلمه بر تمام کسانى اطلاق مىشود که على(ع) و خاندان آن حضرت را دوست بدارند[۶].
وی معتقد است روایتى که منسوب به ابى‌مخنف است، نخستین خبرى است که کلمه شیعه را به معناى اصطلاحى آنکه بر پیروان على(ع) و خاندان آن حضرت و یاران آنان اطلاق مىشود، آورده است. در روایت مذکور آمده است که امام حسن مجتبى(ع) به اهل کوفه فرمود: «انتم شیعتنا» یعنى شما شیعیان ما هستید[۷].
این‌که تشیع از چه زمانی پدید آمده از جمله پرسش‌های اساسی است که نویسنده به چهار نظریه در این رابطه اشاره می‌کند. از زمان رسول اکرم(ص)، از روز سقیفه، از جنگ جمل و بعد از برگشت حضرت علی از صفین(ع). سپس نظریه اول را تأیید کرده و می‌نویسد عقیده من آن است که بذر تشیع علوى به معناى عقیدتى آن در زمان خود پیامبر (ص) پاشیده شد و قبل از این‌که حضرت على(ع) عهدهدار خلافت مسلمانان گردد، رشد کرد. دو دلیل مهم این ادعا حدیثهایی است که دراین‌باره وارد شده و وصیت پیامبر اکرم(ص) در مورد امامت و خلافت حضرت على(ع) است[۸].
در دومین فصل کتاب نام‌های مختلف شیعه ذکر شده است. از احادیث و روایات به دست می‌آید که شیعیان و دوستداران امام صادق در دوران گذشته به نام ترابیه یا شیعه‌على یا جعفریه نامیده مىشدند، ولى هنوز به نام امامیه نامیده نشده بودند[۹]. اصطلاح «امامیه» نام هیچ فرقه از فرقههاى شیعه قرار نگرفت، مگر پس از این‌که غیبت دوازدهمین امام از امامان معصوم به وقوع پیوست و روشن شد که غیبت امام دوازدهم اساس تشکل و نام‌گذاری فرقه امامیه به‌حساب مىآید و مقصود ابن جوزى نیز از این گفته که: «امامیه مىگویند ممکن نیست دنیا بدون امامى از فرزندان امام حسین (ع) باشد» همین است[۱۰].
از نکات جالب‌توجه در این فصل عبارت «ثم بعده علی بن محمد النقی و مشهده بقم» است. نویسنده در این عبارت، مشهد و مدفن امام هادی(ع) را «قم» دانسته است. شهرستانی در ملل و نحلل به این اشتباه گرفتار شده و البته نویسنده با رعایت امانت آن را در پاورقی کتاب چنین اصلاح کرده که مشهور آن است که مدفن آن حضرت در سامرای عراق است[۱۱].
در سومین فصل کتاب فرقه‌های سبائیه، کیسانیه، مغیریه و خطابیه معرفی و موضع امامیه نسبت به غلات بررسی شده است. در میان امامان شیعه که بعدها به‌عنوان «ائمه اثنى عشریة و ائمه معصومین» معروف شدند، عدهاى از آن‌ها که معاصر با غلات بودند، در مقابل آن‌ها موضع صریح و سرسختانهاى گرفتند و از آن‌ها بیزارى جسته و هرگونه ارتباط خود را با آن‌ها رد کردند، مقاومت شیعیان میانهرو و پیشوایان آن‌ها در مقابل غلات شکلهاى متعددى به خود گرفت و ائمه در این کار از روشهاى مختلفى استفاده کردند که در همه آن‌ها هدف نابود کردن و خرد کردن دعوت غلات بود[۱۲].
در آخرین فصل کتاب، ابتدا به بحث در مورد عقاید اساسى مذهب امامیه مانند امامت، عصمت و غیبت پرداخته شده است. در دنباله آن بحث مختصرى در مورد تقیه، رجعت و سایر مسائلى که جنبه فرعى دارند ذکر شده است. نویسنده در انتهای این فصل این‌که چرا این مباحث اعتقادی را مطرح کرده و به دیگر مسائل اعتقادی نپرداخته می‌نویسد: «در این فصل در درجه اول کوشش و همت من متوجه آن دسته از مسائل عقیدتى است که با تاریخ فرقه امامیه در ارتباط بوده و آنان را از سایر فرقهها مشخص و متمایز مىگرداند، اما اعتقاداتى که مربوط به الهیات و عبادات این فرقه است، در این کتاب مورد بحث و بررسى قرار نگرفته و جاى آن در کتابهاى دیگر است»[۱۳].
در بخش ملحقات کتاب، ابتدا در ملحق اول این مطلب به اثبات رسیده که در زمان ائمه معصومین (ع) و در مراحل اولیه حیات شیعه، کوفه وطن اصلى شیعه و تشیع بوده است. سپس در ملحق دوم، به شرح‌حال ائمه معصومین(ع) به ترتیب، اشاره شده است[۱۴].
وضعیت کتاب
در پاورقی‌های کتاب آدرس مطالب و توضیحات اندکی ذکر شده است.
فهارس آیات قرآنی، فرق، اعلام، مصادر و فهرست مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است.
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه مؤلف، ص28؛ فیاض، عبدالله، ص40-39
- ↑ ر.ک: مقدمه، ص3؛ فیاض، عبدالله، ص7
- ↑ ر.ک: همان، ص4؛ همان، ص8
- ↑ ر.ک: همان، ص17-5؛ همان، ص25-9
- ↑ ر.ک: همان، ص22؛ همان، ص33
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص31؛ فیاض، عبدالله، ص44
- ↑ ر.ک: همان؛ همان، ص45
- ↑ ر.ک: همان، ص38؛ همان، ص53
- ↑ ر.ک: همان، ص73؛ همان، ص96
- ↑ ر.ک: همان، ص85؛ همان، ص112
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص83 و پاورقی 37؛ الشهرستانی، محمد بن عبدالکریم، ج 1؛ ص199
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص123-122؛ فیاض، عبدالله، ص156
- ↑ ر.ک: همان، ص131؛ همان، ص168
- ↑ ر.ک: همان، ص183-174؛ همان، ص230-220
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- فیاض، عبدالله، پیدایش و گسترش تشیع ترجمه کتاب تاریخ الامامیة، ترجمه سید جواد خاتمی، با مقدمه آیت‌الله سید محمدباقر صدر، چاپخانه دانشگاه تربیت معلم سبزوار، چاپ اول، پاییز 1382.
- الشهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، لبنان، دارالمعرفة، الطبعة الرابعة، 1415ق.