شرح چهل حدیث (اربعین حدیث) (موسوعه، جلد 46)
| نام کتاب | شرح چهل حدیث (اربعین حدیث) |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) (محقق)
خمینی، روح‌الله، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | |
| موضوع | |
| ناشر | موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينی (س) |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1368 هـ.ش یا 1409 هـ.ق یا 1989 م |
| کد اتوماسیون | 37480 |
«شرح چهل حديث (اربعين حديث)»، از آثار نوشتارى امام خمينى(رض) به زبان فارسى و موضوعش شرح و تفسير اخلاقى و عرفانى برخى از احاديث اهل‌بيت(ع) است كه نويسنده نگارش آن را در عصر روز جمعه، چهارم محرم الحرام 1358ق، برابر با 5 اسفند 1317ش، به انجام رسانده است.
درباره چاپ حاضر كه جديدترين چاپ است، گفتنى است كه نسخه حاضر ويرايش دوم و چاپ پنجاه و هفتم اثر مذكور است كه در سال 1392ش، جزو مجموعه «موسوعة الإمام الخميني»، با اهتمام مؤسّسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى منتشر شده و جلد 46 آن را تشكيل داده است.
درباره اين چاپ، گفتنى است:
1. ناشر در مقدمه‌اش كه تاريخ و مكان نگارش آن را مشخص نكرده، بعد از ذكر مطلبى درباره سنت اربعين‌نويسى در فرهنگ اسلام، چند نكته را يادآور شده است:
الف)- يكى از دروس متداول در حوزه‌هاى علميه كه توسط علماى عامل و بزرگان اهل معرفت ارائه مى‌گرديد، درس اخلاق بوده كه آميزه‌اى از علم اخلاق اسلامى بر پايه احاديث نورانى معصومين(ع) و نصايح تأثيرگذار بر اساس انفاس قدسيه استاد بوده است.
ب)- امام خمينى(س) نيز چند سال در سال‌هاى ميانى بين رحلت آيت‌الله حاج شيخ عبدالكريم حائرى يزدى(قده) - 1315ش - تا هجرت آيت‌الله حاج سيد حسين طباطبايى بروجردى(قده) - 1323ش - به قم، در مدرسه ملا صادق و سپس فيضيه براى طلاب و گروهى از غير طلبه‌ها، درس اخلاق مى‌فرمودند و علاوه بر تدريس فلسفه و عرفان و سطوح عاليه فقه و اصول، به تربيت روحى و تهذيب نفوس طلاب و فضلاى حوزه علميه قم اهتمام داشتند.
ج)- ايشان در همين دوره، اقدام به نگارش چهار كتاب اخلاقى - عرفانى نموده‌اند كه به ترتيب عبارتند از: «شرح چهل حديث»، «سر الصلوة»، «آداب الصلوة»، «شرح حديث جنود عقل و جهل» و ظاهراً بسيارى از مضامين اين كتاب‌ها را در درس اخلاق خود نيز تبيين مى‌فرمودند.
د)- كتاب «شرح چهل حديث» در چهارم محرم 1358 به اتمام رسيده و در آن، ابتدا روايات اخلاقى و سپس روايات عرفانى مورد شرح و تفسير قرار گرفته است.
ه)- امام خمينى(س) در ابتداى كتاب و به هنگام نقل اولين حديث، اسناد حديثى خود را به مرحوم ثقةالاسلام محمد بن يعقوب كلينى(قده) ذكر فرموده است كه از طريق بزرگان فقه و حديث، روايات كتاب «كافى» را با سند متصل خويش نقل مى‌فرمايند. ايشان در هنگام نقل احاديث اين كتاب، از مرحوم كلينى با القاب و اوصاف والايى همانند: «ثقة الإسلام و المسلمين، فخر الطائفة الحقّة و مقدّمهم»، «الإمام الأقدم، حجّة الفرقة و رئيس الأمة»، «فخر الطائفة و ذخرها»، «الشيخ الثقة الجليل»، «حجّة الفرقة و إمامهم»، «حجّة الفرقة و ثقتها»، «شيخ المحدّثين و أفضلهم»، «الشيخ الأجل و الثقة الجليل»، «عماد الإسلام و المسلمين»، «ركن الإسلام»، «الشيخ الأقدم و الركن الأعظم» ياد كرده‌اند. حضرت امام در اين كتاب، به آراء بزرگان عرفان و فلسفه و نيز فقها و محدثين عظام اشاره فرموده و در مقام تأييد يا نقد ايشان برآمده‌اند. ايشان به تناسب مضمون احاديث، مبانى فكرى خويش را گاه به‌صورت تفصيلى و گاه به‌طور مختصر مورد تأكيد قرار داده‌اند و به مسائل فراوانى از قبيل: فطرت، نظام احسن، قواى نفس، براهين اثبات خداوند و تجرد نفس، تجسم اعمال، عصمت، سريان صفات كمالى در موجودات، انسان كامل، حجب نورانى و ظلمانى، اسماء و صفات الهى، اعيان ثابته، توحيد و... پرداخته‌اند.
و)- نام كتاب بر اساس تعبيراتى كه حضرت امام فرموده‌اند، «شرح اربعين حديث» است، امّا با نام‌هاى چهل حديث، اربعين حديث، و شرح چهل حديث نيز از آن ياد مى‌شود.
ز)- نسخه اصلى و دست‌خط امام از اين كتاب، طى حمله مأموران ساواك به منزل حضرت امام در قم به سال 1342ش، مفقود گرديده است، امّا برگه‌هايى از چرك‌نويس كتاب كه اكثراً ايشان در كاغذهاى باطله يا در اطراف و پشت نامه‌ها نوشته‌اند در كتابخانه عمومى حضرت آيت‌الله گلپايگانى(ره) موجود و حاوى اكثر صفحات تا حديث 29 مى‌باشد.
ح)- پس از پيروزى انقلاب اسلامى، حضرت امام متذكّر شده‌اند كه ممكن است نسخه‌اى از كتاب در كتابخانه آيت‌الله ملا على معصومى همدانى موجود باشد و به اين ترتيب، يك استنساخ كامل از اين اثر، به دست آمد. استنساخ ديگرى نيز از كتاب وجود دارد كه فقط مشتمل بر سيزده حديث بوده و ناقص است. براى نخستين بار حديث اول از اين كتاب، همراه با شرح تفصيلى مرحوم آيت‌الله فهرى در سال 1363ش، توسط «انتشارات طه» قزوين منتشر گرديد و...
ط)- مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى(س) در سال 1371ش، با تصحيح متن و پاورقى‌هاى توضيحى و تعيين مصادر كتاب به‌همراه فهارس فنى، كتاب را با عنوان «شرح چهل حديث (اربعين حديث)» منتشر نمود و از آن پس، همان متن، ملاك چاپ‌هاى بعدى قرار گرفت...
ى)- اينك مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى(س) به مناسبت چاپ «موسوعه امام خمينى(س)» تصحيحى دوباره بر متن و ويرايش كتاب انجام داده و با تكميل و اصلاح پاورقى‌ها، اقدام به نشر آن نموده است.
روش تحقيق: يك)- مقابله با نسخه‌هاى موجود و تصحيح متن؛
دو)- ويرايش متن؛
سه)- اضافه نمودن عناوين لازم كه در كروشه [] قرار داده شده است؛
چهار)- اصلاح و تكميل پاورقى‌هاى تحقيقى؛
پنج)- تنظيم مجدد فهارس فنى كتاب» (ر.ك: مقدمه كتاب، ص7-10).
2. دانستنى است كه نويسنده خودش در پايان كتاب، تاريخ اتمام اين اثر را با صراحت بيان كرده و چنين نوشته است: «به اتمام رسيد به دست فانى مؤلف فقير در عصر روز جمعه، چهارم شهر محرم الحرام سنه يك‌هزار و سيصد و پنجاه و هشت هجرى [قمرى] وَ عَلَى اللَّه التُّكْلانُ فِي الافْتِتاحِ وَ الاخْتِتامِ» (متن كتاب، ص734).
3. ناشر براى تصحيح اثر حاضر، از منابع مهمّ و متعددى (206 كتاب به زبان عربى و فارسى) استفاده كرده (ر.ك: همان، ص867- 888) و همچنين فهارس فنى (آيات، روايات، اسامى معصومين، اعلام، كتب، اشعار، لغات، اصطلاحات) و فهرست منابع و فهرست تفصيلى مطالب را در پايان كتاب آورده است (ر.ك: همان، ص737-923).
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.
پیوندها