معصوم‌علی‌شاه، محمدمعصوم بن زین‌العابدین
«محمدمعصوم شيرازى»، ملقب به معصوم‌على‌شاه و نايب الصدر، فرزند كوچك ميرزا زين العابدين رحمت‌على‌شاه، صوفى، نويسنده و شاعر، در سحرگاه روز چهارشنبه چهاردهم ربيع‌الاول سال 1270ق در شيراز متولد گرديد.
| نام | معصوم علی شاه، محمد معصوم بن زین العابدین |
|---|---|
| نام های دیگر | |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 1344 هـ.ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| کد مولف | AUTHORCODE3477AUTHORCODE |
پس از تحصيلات مقدماتى در شيراز به عراق رفت و در كربلا نزد شيخ محمدحسين فاضل اردكانى به تكميل تحصيل پرداخت، سپس به شيراز بازگشت و در خدمت حاج آقا محمد منورعلى‌شاه، عموى پدرش، به مشهد رفت و در بازگشت، چندى در تهران نزد ميرزا ابوالحسن جلوه به تكميل دروس پرداخت. پس از فوت برادرش به شيراز رفت و ملقب به نايب الصدر شد. بعد از دو سال به هندوستان رفت و از آنجا بار ديگر رهسپار عتبات عاليات گرديد و آنگاه به شيراز مراجعت كرد. در آغاز مشروطيت در زمره آزادى‌خواهان درآمد و سمتى در مجلس داشت. بعد از به‌توپ‌بسته‌شدن مجلس، ابتدا به حضرت عبدالعظيم و سپس به مشهد و در 1303ق به گناباد نزد ملا سلطان محمد، معروف به سلطان‌على‌شاه رفت و به وى سرسپرد.
در زمان اقامت در گناباد دو ماه در محضر درس ملا سلطان گنابادى شركت جست و كتاب «طرائق الحقايق» كه از هر جهت بر كتاب «بستان السياحة» شيروانى و ديگر كتب تذكره معمول صوفيه بهتر است، تأليف نمود.
بعد از مدتى ادعاى جانشينى منورعلى‌شاه نمود و خود را معصوم‌على‌شاه ناميد.
او در ملل و نحل دستى توانا داشت و سفرنامه مكه خود را به نام «تحفة الحرمين» منتشر ساخت.
ميرزا محمدعلى معلم حبيب‌آبادى در مكارم الآثار مى‌نويسد: از حاج سيد احمد دهكردى شنيدم كه مى‌فرمود جلد اول طرائق را در شيراز به خط رحمت‌على‌شاه ديدم و حاجى نايب الصدر فرزند رحمت‌على‌شاه تصرفاتى در او كرده است.
نايب الصدر به زبان محلى خراسانى نيز اشعارى سروده است و در طرائق از ملا سلطان تمجيد نموده و سراج الملك را شايسته جانشينى او مى‌داند. بعدها نايب الصدر خود دعوى قطبيت نمود و عده‌اى از مريدان وى را در آن سامان ملاقات نمودم.
صالح‌على‌شاه به نگارنده اين سطور فرمودند كه حاجى نايب الصدر بعدها به تأليف كتاب ديگرى كه دو برابر طرائق بوده دست زد كه نسخه منحصربه‌فرد آن نزدم بود. پسر مؤلف سرهنگ مهدى‌خان به‌عنوان امانت جهت مطالعه گرفته و ديگر مسترد نداشت. مرحوم صالح‌على‌شاه افسوس مى‌خوردند و تعريف بسيارى از كتاب اخير الذكر نمودند.
مرحوم نايب الصدر تا آخر حيات خويش در گناباد بسربرد و در اواخر عمرش، مدتى رياست اوقاف گرگان و چندى رياست اوقاف گناباد را بر عهده داشت. وى سرانجام در سال 1344ق در مشهد درگذشت.
تأليفات
1. طرائق الحقائق؛
2. تحفة الحرمين و سعادة الدارين؛
3. ديوان شعر.
منابع مقاله
مقاله معصوم‌على‌شاه، مدرسى چهاردهى، نورالدين، مجله وحيد، شماره 105، صفحه 680-683.