قراضه طبیعیات
| نام کتاب | قراضه طبیعیات |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | صدیقی، غلامحسین (مصحح)
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | BBR 535 |
| موضوع | علوم طبیعی - متون قدیمی تا قرن 14
فلسفه اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 |
| ناشر | انجمن آثار ملی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 428 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | 1734 |
معرفى اجمالى
«قراضه‌ى طبيعيات» كتابى است فارسى در طبيعيات كه البته انتسابش به شيخ الرئيس محرز نمى‌باشد. در تتمه‌ى اصول الحكمة، اين رساله، به ابو سعيد محمد غانمى نسبت داده شده است. زمان تأليف كتاب، اواخر قرن پنجم يا اوايل قرن ششم هجرى تخمين زده شده است. قراضه‌ى طبيعيات را مى‌توان كتابى دانست كه از گزند حوادث روزگار مصون مانده و تا به امروز دست نخورده به دست ما رسيده است. نام كتاب برگرفته از متن است كه نشان مى‌دهد مؤلف خود اين نام را براى كتاب خود انتخاب نموده است. قراضه، به معنى ريزه بوده كه در عربى و فارسى به همين معنا و مشابه‌هاى آن به كار مى‌رود. اين كلمه در عنوان كتاب‌هاى مختلفى به كار رفته است كه از آن جمله مى‌توان به«قراضة المذهب فى نقد شعر العرب» اشاره كرد. كتاب حاضر به فرمان اميرى نوشته شده كه نامش در متن كتاب موجود نمى‌باشد.
ساختار
كتاب، طبق آنچه مؤلف خود بيان كرده در چهار فصل مى‌باشد: فصل اول در مسائل حيوانى است و شانزده باب دارد، فصل دوم در مسائل نباتى است و هشت باب دارد، فصل سوم در مسائل معدنى است و داراى ده باب مى‌باشد و فصل چهارم در مسائل نوادر بوده و شانزده باب دارد كه مجموعاً پنجاه باب مى‌گردد.
مؤلف، در كتاب خود از آثار دانشمندان بسيارى همچون حكماى مشّاء يونانى و ابو ريحان بيرونى به طور خاص بهره برده است، ولى طبق آنچه خود معترف است، اشاره‌اى به هيچ‌كدام از آنها نكرده است. بعضى عبارات و مطالب كتاب نيز در ابواب مختلف تكرار شده است.
گزارش محتوا
مؤلف، در مقدمه پس از ستايش آفريدگار و درود فرستادن بر پيغمبر و اهل بيت و ياران او، از اراده اميرى سخن گفته كه طالب جمع‌آورى همه علوم در نزد خود بوده است و مؤلف به امتثال امر او اقدام نموده است. وى بعد از اشاره‌اى به فصول كتاب، وارد فصل اول كتاب كه در مسائل حيوانى است مى‌گردد. او نخست عناوين شانزده باب اين فصل را كه هر يك سؤالاتى هستند در باره مسائل حيوانى، مطرح مى‌كند كه از اهم آنها مى‌توان به علت راست قامت بودن انسان، علت احمق ناميدن افراد خيلى بلند قامت، علت اينكه برخى از حيوانات مى‌توانند گوش خود را بجنبانند، علت گردن نداشتن فيل و خوك، علت ضعف ديد مورچه در مقابل قوت زياد حس بويايى، علت دندان پيشين زيرين نداشتن بعضى حيوانات و علت روييدن موى بيشتر و درشت‌تر بر قسمت جلوى بدن انسان.
مؤلف، بعد از عنوان كردن اين شانزده سؤال، به پاسخ آنها مى‌پردازد؛ براى نمونه علت راست قامتى انسان را صاحب فكر بودن وى دانسته و مى‌گويد: فكر كردن با راستى و ثبات هم‌آهنگ‌تر مى‌باشد...
در فصل دوم كه هشت باب دارد، مطالبى مانند علت دو نيم شدن بعضى از حبوبات، دليل سردى كافور با وجود تلخيش با اينكه همه‌ى تلخ‌ها گرمند و علت زود بخار شدن سركه و... مطرح شده است؛ براى نمونه وى علت اينكه وقتى سركه روى زمين ريخته مى‌شود زود محو مى‌گردد را اين مى‌داند كه سركه لطيف است و غواص و به محض ريخته شدن، به سرعت در منافذ زمين فرو رفته و اثرى از آن باقى نمى‌ماند.
در فصل سوم كه داراى ده باب است، سفيد شدن ياقوت سرخ هنگام مواجهه با آتش، زود گرم شدن آب در ظروف آهنى نسبت به ظروف مسى و... آن مطرح شده است؛ مثلا وى، سفيد شدن ياقوت در آتش را از خواص آتش مى‌داند كه تبييض اشيا با آتش صورت مى‌گيرد.
در آخرين و چهارمين فصل كه به قول مؤلف اندر مسائل نوادر است، شانزده مسئله مطرح گرديده كه ما به نمونه‌هايى از آنها اشاره مى‌نماييم: چرا در شب وقتى به لباسى كه تازه شسته شده يا به پشت گربه دست ماليده شود، از آن جرقه برمى‌آيد؟ چرا وقتى از پشت بلور گرد به اشيا نگاه مى‌كنيم، وارونه ديده مى‌شود. چرا سياه كردن اشياى سفيد زودتر از سفيد كردن سياه انجام مى‌گردد؟ چرا در صحرا انعكاس صدا نيست ولى در كوه هست؟ چه مقدار از كشتى وارد آب مى‌گردد؟ چرا روشنايى ماه خالص‌تر و سفيدتر از روشنايى خورشيد است؟ سبب رعد و برق و بارانى كه از ابر پديد مى‌آيد چيست؟ و...
وضعيت كتاب
در انتهاى كتاب، پاره‌اى توضيحات در مورد مسائل گوناگون توسط محقق كتاب ذكر شده است.
فهرست‌هاى پايانى كتاب عبارتند از: فهرست مسائل كتاب، فهرست نام‌هاى تاريخى، فهرست نام‌هاى جغرافيايى و جاها، فهرست نام‌هاى مؤلفات، فهرست واژه‌ها و اصطلاحات، فهرست جدول تصحيحات و اضافات، فهرست مندرجات كتاب و فهرست انتشارات انجمن آثار ملى.
پیوندها
مطالعه کتاب قراضه طبیعیات در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور