حرز الأماني و وجه التهاني في القراءات السبع
| نام کتاب | حرز الامانی و وجه التهانی فی القراءات السبع |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | الـدره المضیه فی القراءات الثلاث |
| پدیدآورندگان | شاطبی، قاسم بن فیره (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 75/4 /ش2ح4 |
| موضوع | شعر عربی - قرن 6ق.
شعر عربی - قرن 9ق. قرآن - قرائت |
| ناشر | مکتبة الأزهر الشريف |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | 2001 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE11078AUTOMATIONCODE |
معرفى
حرز الأماني و وجه التهاني في القراءات السبع تألیف امام القراء ابومحمد قاسم بن فيره شاطبى شافعى است.اين اثر يكى از مهمترين آثار در علم تجويد و اصول و قواعد قرائات سبعه (قرائت‌هاى هفتگانه) مى‌باشد كه به نظم و بسيار موجز است.
نام كتاب به تصريح مؤلف در بيت هفتاد«حرز الامانى و وجه التهانى» مى‌باشد كه به لحاظ زبان متن كه نظم از نوع قصيده است به قصيده شاطبيه و به لحاظ اينكه حرف روىّ در قصيده لام است به قصيده لاميه شهرت پيدا كرده است.
تعداد ابيات اين قصيده همانگونه كه ناظم در بيت 1161 آورده 1173 بيت مى‌باشد كه در شمارش مسلسل نسخه مورد ترجمه همين عدد مرقوم شده است اگرچه سيد محمد باقر موسوى خوانسارى در روضات الجنات 1320 بيت را ذكر كرده و محمد على مدرس تبريزى در ريحانة الادب بدون اظهار نظر درباره درستى عدد 1173 و نادرستى عدد 1320 تنها به نقل قول آن اكتفا نموده است.
شاطبى در سال 572 ق به مصر رفت و در آنجا حرز الامانى را به نظم درآورد و از آنجا كه اين كتاب در واقع مختصر كتاب تيسير ابوعمرو دانى است، موجب شهرت هرچه بيشتر تيسير دانى شد و به همين جهت خود حرز الامانى نيز مورد توجه قرائت‌پژوهان گرديد و شروح زيادى بر آن نگاشته شد.
ساختار
ناظم اين قصيده را با ستايش خداوند و درود بر پيامبر(ص) و آل و اصحاب وى آغاز نموده است سپس استعاذه و بسمله را مطرح مى‌نمايد آنگاه به سوره حمد و ام القرآن مى‌پردازد پس از آن مباحث مهم علم تجويد را مورد بررسى قرار مى‌دهد مانند ادغام كبير، ادغام دو حرف نزديك بهم، هاء كنايه، مد و قصر،دو همزه، يك همزه، انتقال حركت همزه به حرف ساكن قبل، اظهار، ادغام، احكام نون ساكن، اماله و فتح.
پس از اينها به بررسى اختلاف قرائت واژگان قرآن از ديدگاه قاريان هفتگانه مى‌پردازد و از آغاز سوره بقره تا انجام سوره ناس تك تك موارد اختلافى را بازگو مى‌نمايد و آراء قاريان را با حروف رمزى بيان مى‌نمايد.
جايگاه
اين اثر از ديدگاه بزرگان از اهل فضل و دانش از جايگاه ممتازى برخوردار بوده ابن خلّكان گويد: تصور نمى‌كنم كسى در اين اسلوب بر وى سبقت گرفته باشد.
قرطبى گويد:نقل است كه هنگاميكه شاطبى از تألیف اين اثر فراغت يافت آن را با خود به مكه مكرمه برد و با آن به طواف خانه خدا پرداخت و در تمام اماكنى كه دعا خواندن فضيلت دارد اين دعا را با اخلاص هرچه تمام از دل خواند: اللهم فاطر السماوات و الارض، عالم الغيب و الشهادة، ربّ هذا البيت العظيم، انفع بها كل من قرأها.
و همچنين از وى نقل شده كه شبى پيامبر(ص)را در خواب ديد.به جلوى حضرت رفت و بر آن وجود مبارك سلام داد و قصيده شاطبيه را به حضرت تقديم نمود و گفت:اى آقاى من و اى پيامبر خدا توجهى به اين قصيده بنمائيد؟حضرت آن را گرفت و فرمود:اين مبارك است هر كس آن را حفظ كند به بهشت وارد مى‌شود. سپس قرطبى مى‌افزايد:بلكه هر كس بميرد و اين قصيده در خانه‌اش باشد به بهشت وارد مى‌شود.
البته خواننده گرامى متوجه باشد كه اينگونه اظهار نظرها از روى افراط و تفريط ابراز مى‌شود فلذا فضيلتى كه اينان براى حرز الامانى درست نموده‌اند براى قرآن كه يگانه معجزه جاويد الهى است قايل نشده‌اند.
شروح
ويژگى منظوم و موجز بودن اين اثر موجب گرديد كه شروح زيادى بر آن نگاشته شود كه به مهمترين آنها اشاره مى‌شود.
- فتح الوصيد:علامه علم‌الدين على بن محمد سخاوى(م 643 ق).وى شاگرد و دوست شاطبى و اولين كسى بود كه آن را شرح كرد و سبب شهرت او گرديد.
- المهنّه القاضبى:احمد بن على اندلسى(م ح 640 ق)
- الدرة الفريدة:ابن ابى العز همدانى(م 632 ق)
- كنز المعانى:محمد بن احمد موصلى معروف به شعله (م 656 ق)
- الفريدة البارزية:محمد بن حسن فالى نحوى.(م 656 ق)
- المفيد:قاسم بن احمد لورقى(م 661 ق)
- ابراز المعانى:شهاب‌الدين ابوشامه عبدالرحمن بن اسماعيل دمشقى.(م 665 ق)
- اللالى الفريدة:محمد بن حسن فالى.(م 672 ق)
- كشف الرموز:يعقوب بن بدران جرايدى(م 688 ق)
- كنز المعانى:ابراهيم بن عمر جعبرى(م 732 ق)
- قسطلانى آن را شرحى بزرگ و بى‌نظير دانسته است.
- الحواشى المفيدة فى شرح القصيدة:عبدالرحمن بن احمد دقوقى(م 735 ق)
- العقد النفيد:احمد بن يوسف سمين حلبى(م 756 ق)
- الجواهر النفيد:ابن جندى(م 769 ق)
- سراج القارى:على بن عثمان بغدادى.(م 801 ق)
- فتح الدانى:احمد بن محمد قسطلانى.(م 923 ق)
- الغاية:حسين على حصنى.(در سال 960 ق تألیف شده)
- اظهار المعانى:احمد مغنيساوى(م ح 1090 ق)
براى جلال‌الدين سيوطى (م 911 ق)نيز شرحى بدون نام ذكر كرده‌اند. اينها شروحى بودند كه نام ويژه داشتند.چندين شرح بدون نام نيز آورده‌اند كه از ذكر آنها خود دارى شد.
خلاصه
عده‌اى نيز اين قصيده را خلاصه كرده‌اند.
- حوز المعانى:ابن مالك نحوى(م 672 ق)
- مختصر ابن تبريزى(م 765 ق)
- نظم درر الجلا:عبدالوهاب بن احمد دمشقى(م 768 ق)
- مختصر بلال روحى
برخى نيز تكمله و استدراكى بر اين قصيده نوشته‌اند:
- نظيره:ابن فصيح همدانى(م 755 ق)
- تكملة فى القراءات الثلاث:احمد بن محمد شرعى يمنى(م 839 ق)
- الدر النضيد:محمد بن يعقوب اسدى.
نسخه‌شناسى
كتاب حرز الامانى بارها به صورت سنگى و حروفى به چاپ رسيده است. در مصر و هند با چندين شرح چاپ سنگى شده و يك نسخه خطى از آن به شماره 2017 در كتابخانه مدرسه سپهسالار جديد تهران موجود است.
نسخه حاضر توسط چاپخانه مكتبة الازهر در قاهره به سال با جلد شوميز به انضمام الدرة المضيّة فى القراءات الثلاث تألیف امام ابن جزرى(م 833 ق)به چاپ رسيده است.
اين نسخه داراى مقدمه‌اى مختصر در شرح حال شاطبى و حرز الامانى در آغاز و فهرست موضوعات حرز الامانى در انجام آن است.
اثر حاضر فاقد هرگونه فهرست اعلام و مصادر و ساير پژوهش‌هاى لازم است.
وابسته‌ها
ابراز المعانی من حرز الامانی فی القراءات السبع
سراج القاری المبتدی و تذکار المقری المنتهی
پیوندها
مطالعه کتاب حرز الامانی و وجه التهانی فی القراءات السبع در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور