رساله صلاتيه (بیش از پنج هزار فرع فقهی)
| نام کتاب | رساله صلاتیه (بیش از پنج هزار فرع فقهی) |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | طهرانی اصفهانی، محمدباقر بن محمدتقی (حاشيه نويس)
ایوان کیفی، محمدتقی بن عبدالرحیم (نويسنده) باقری سیانی، مهدی (محقق) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | BP 186 /الف9ر5 |
| موضوع | فقه جعفری - رساله عملیه
نماز |
| ناشر | ذوی القربی |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1383 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE553AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
رساله‌ى صلاتيه، يكى از آثار فقهى آیت‌الله شيخ محمّد تقى نجفى اصفهانى است كه به منزله‌ى رساله‌ى عمليه آن بزرگوار مى‌باشد و به همين جهت به زبان فارسى و براى استفاده عموم مقلدين نوشته شده است.
فرزند آن مرحوم؛ يعنى آیت‌الله شيخ محمّد باقر نجفى اصفهانى نيز تعليقاتى بر كتاب نوشته است كه در كنار مطالب پدر بزرگوارش آمده است. رساله‌ى مذكور از دو بخش مهم طهارت و صلات تشكيل يافته است.
ساختار
كتاب، داراى پانزده فصل است كه پنج فصل آن؛ يعنى احكام آب‌ها، احكام وضو، احكام غسل، احكام تيمم و نجاسات و مطهرات در بخش نخست آن؛ يعنى طهارت ذكر شده و ده فصل ديگر كه عبارتند از: مقدمات نماز، افعال نماز، تعقيبات نماز، مبطلات و منافيات نماز، مقارنات نماز، احكام سهو و شك در نماز، ديگر نمازهاى واجب، نمازهاى مستحبى، نماز جماعت و نماز سفر.
گزارش محتوا
مطالبى درباره‌ى كتاب توسط بزرگان به عنوان مقدمه نوشته شده كه ما قبل از ورود به محتواى كتاب به خاطر اهميت آن به گزيده‌اى از آنها اشاره مى‌نماييم: يكى از محققين مى‌فرمايد: اين كتاب يكى از معدود رسائل و كتبى است كه با صغر حجمش شايد به جرأت بتوان گفت تمام احكام و مسائل شرعى درباره‌ى نماز را كه در روايت زكريا بن آدم قمى به نقل از امام همام على بن موسى الرضا (ع) چهار هزار باب دانسته شده، دارا مى‌باشد.
البته فروع فقهيه‌ى اين كتاب از آن‌جا كه مقدمات نماز مانند برخى از احكام طهارت را نيز دارا مى‌باشد، مى‌توان بيش از پنج هزار فرع فقهى تخمين زد و اين ويژگى، كتاب را در نوع خود بى‌نظير كرده است كه با اين حجم كم متجاوز از پنج هزار مسئله شرعى مورد ابتلاى مؤمنين را در بر دارد.
نكته ديگر آنكه كتاب چون براى استفاده‌ى عموم مؤمنين فارسى زبان تأليف شده، بدين زبان نگارش يافته است و نكته مهم در اين مورد آن است كه با توجه به اين كه نزديك به دو قرن پيش نوشته شده است نثر آن سليس و روان مى‌باشد؛ از اين رو براى فارسى زبانان امروز به راحتى قابل استفاده است.
امّا با اينكه كتاب براى عموم مؤمنين و به عنوان كتاب عمل و فتوا تدوين گرديده، و لكن مؤلف فقيه آن غالباً به اختلاف آرا در مسائل خلافيّه نيز اشاره نموده است و چه بسا اشاره‌اى اجمالى نيز به دليل قول مختارش مى‌نمايد كه اين عامل، كتاب را براى فضلا و علما و محققين نيز قابل استفاده و بهره بردارى قرار داده است.
يكى ديگر از محققين كه تحقيق كتاب را نيز به عهده داشته در مورد آن به چند نكته مهم ديگر اشاره كرده كه ما برخى از آنها را نيز يادآور مى‌شويم؛ يكى از آنها اشاره به ادله است كه در بالا اشاره‌اى مختصر بدان نموديم، نكته ديگر اهتمام خاص مؤلف به روايات است كه در جاى جاى كتاب به روايات ائمه معصومين(عليهم السلام) تمسك شده است ولى نحوه‌ى آن متفاوت است.
در برخى از موارد مى‌فرمايد: در روايات صحاح يا معتبر چنين آمده است.
در برخى از موارد ديگر مى‌فرمايد: مستفاد از روايات چنين است.
از نكات قابل ذكر كه محقق آن را يادآورى كرده اين است كه مؤلف با احاطه‌ى وسيعى كه بر آراى فقهاى شيعى دارد، در بسيارى از موارد ضمن برشمردن اقوال وارده در يك فرع فقهى، قول نادر شاذ در آن فرع را نيز متذكر مى‌شود؛ اقوال نادره‌اى كه جز در گوشه و كنار كتب استدلالى و منبع، در جاى ديگر نمى‌توان آنها را يافت و اين خود بيان‌گر داشتن پشتوانه‌ى علمى مؤلف از سويى و ذهن وقاد و جستجوگر وى از ديگر سوى مى‌باشد.
مؤلف، در برخى از موارد به سراغ اهل لغت رفته و گفتار آنان را بيان مى‌دارد ولى در پايان خود را تسليم روايات مى‌داند و مى‌فرمايد: اين معنا از احاديث استفاده نمى‌شود.
آخرين نكته اين است كه مؤلف، توجه ويژه‌اى به خودسازى، مباحث اخلاق و رعايت ظرافت‌ها نموده است؛ به عنوان نمونه در مبحث قرائت، پيرامون فردى كه مى‌تواند قرائت را ياد بگيرد ولى اين كار را نمى‌كند، مى‌فرمايد: و هر گاه مقصر در تعلم باشد، نماز او در وسعت وقت باطل است و اگر در ضيق وقت باشد به جهت انتفاى صفت عدالت، اقتداى به او جايز نيست.
مؤلف در چنين مواردى با اشاره به مسئله‌اى، فطرت غبار گرفته خواننده و وجدان خفته‌ى وى را به غبارروبى و هشيارى فرا مى‌خواند، درشتى گناه و اثرات و تبعات سوء آن را به وى گوش‌زد مى‌نمايد كه مبادا به سوى گناه روى و حقيقت الهى و زيباى خود را به زشتى اطاعت شيطان و سرپيچى از فرامين حضرت رحمان آلوده سازى كه اگر از سويى مضطر شده‌اى و عملت مجزى، لاجرم از ديگر سوى زشتى اين عصيان، پيوسته همراه تو خواهد بود.
طهارت:
مؤلف، بعد از مقدمه‌اى مفصل، وارد مباحث طهارت شده، مى‌فرمايد: نماز يا واجب است يا مستحب كه نمازهاى واجب عبارتند از هفت نماز يوميّه، نماز جمعه، نماز عيدين، نماز آيات، نماز طواف، نمازى كه به واسطه نذر و امثال ذلك واجب مى‌شود و نماز اموات. امّا نمازهاى مستحبى بسيارند.
ايشان در ادامه مى‌افزايد شارع هفت مورد را به عنوان مقدمات نماز برشمرده كه عبارتند از: طهارت از حدث، طهارت از خبث، وقت، لباس، مكان، قبله و نيّت.
طهارت از حدث را با وضو يا غسل يا تيمم حاصل مى‌داند كما اينكه طهارت از خبث نيز به ازاله نجاست است و از آن‌جايى كه طهارت از حدث و خبث غالباً به آب حاصل مى‌شود، پس اول به بيان احكام آب‌ها مى‌پردازيم.
مؤلف در احكام آب‌ها اول به اصل آب اشاه كرده، مى‌فرمايد: آب در اصل خلقت پاك و پاك كننده است از حدث و خبث. نجس شدن آب هم به واسطه‌ى تغيير در يكى از اوصاف سه‌گانه كه عبارتند از: رنگ، بو و مزه حاصل مى‌شود كه علتش ملاقات يا امتزاج با عين نجس است، بعد هر يك از آب‌هاى كر، باران، جارى و... را تعريف مى‌نمايد.
احكام وضو، دومين مطلبى است كه مؤلف در بخش طهارت بدان پرداخته و ابتدا به بيان حكم وضو مى‌پردازد؛ بدين صورت كه مى‌گويد: وضو فى نفسه وجوبى ندارد و قول كسانى كه وضو را واجب فى نفسه مى‌دانند ضعيف است؛ وضو مستحب بوده و براى واجب‌هاى ديگرى چون نماز، وجوب غيرى مى‌يابد. براى نمازهاى مستحبى هم وضو گرفتن مستحب است هر چندى نماز مستحبى بدون وضو حرام مى‌باشد.
ايشان در ادامه به بقيه مطالب مورد نياز وضو اشاره كرده و احكام تخلّى را نيز در اين قسمت آورده است. غسل، سومين مطلب مورد اشاره مؤلف در بخش طهارت است كه در دو بخش موجبات غسل و كيفيت آن بررسى شده است.
تيمم ديگر مؤلفه‌ى مورد اشاره در باب طهارت است كه با بخشى به نام شرايط مشروعيت تيمم آغاز مى‌شود؛ بدين معنا كه تيمم در صورتى صحيح است كه انسان امكان استفاده از آب را نداشته باشد مگر در دو صورت كه در كتاب بيان شده است.
كيفيت تيمم، شرايط صحت تيمم، آنچه كه تيمم بر آن صحيح است، تيمم اضطرارى و لواحق تيمم ديگر بخش‌هايى است كه مؤلف يكى پس از ديگرى به بيان آنها پرداخته است.
آخرين قسمت بخش طهارت نيز در مورد نجاسات و مطهرات است كه دوازده چيز به عنوان نجاسات شمرده شده و هر كدام با توضيحاتى همراه است.
پانزده چيز به عنوان مطهرات شمرده شده و در ضمن اين بخش كيفيت تطهير با آب و كيفيت تطهير ظروف نيز بيان گرديده است.
نماز:
نماز مبحث بعدى مؤلف است كه در واقع هدف اصلى رساله مى‌باشد. در اين مبحث ابتدا به مقدمات نماز پرداخته شده است و اوقات نماز، قبله، لباس نمازگزار، مكان نمازگزار و اذان و اقامه به عنوان مقدمات، مورد بحث قرار گرفته‌اند.
افعال نماز، تعقيبات نماز، مبطلات نماز، مقارنات نماز، احكام سهو و شك در نماز، ديگر نمازهاى واجب، نمازهاى مستحبى، نماز جماعت و نماز سفر ديگر مباحث مورد اشاره در اين قسمت هستند.
مؤلف، در آخرين بخش؛ يعنى نماز مسافر چند حكم متفرقه را نيز ملحق نموده است.
پیوندها
مطالعه کتاب رساله صلاتیه (بیش از پنج هزار فرع فقهی) در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور