فقه القرآن (یزدی، محمد)
| نام کتاب | فقه القرآن |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | یزدی، محمد (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 99/6 /ی4ف7 |
| موضوع | تفاسیر فقهی - شیعه
قرآن - احکام و قوانین |
| ناشر | اسماعيليان ج: 1 & 2, 3 & 4 |
| مکان نشر | قم - ایران ج: 1 & 2, 3 & 4 |
| سال نشر | 1374 هـ.ش یا 1415 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE10631AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
فقه القرآن تأليف آيت‌الله شيخ محمد يزدى، در دو جلد به بررسى آيات فقهى قرآن كريم پرداخته است.
ساختار
آيات فقهى قرآن، در اكثر موارد مبين كليات احكام فقهى هستند. اين كتاب با بهره‌گيرى از روش تفسيرى به شرح و توضيح اين دسته آيات پرداخته و احكام فقهى را از آنها استخراج مى‌كند. در اين اثر، آيات مرتبط با هر موضوع فقهى، در يك بخش گردآورى و همه عناوين فقهى در چهار عنوان كلى عبادات، احكام ولايى و حكومتى، عقود و ايقاعات و نيز اجتماعيات طرح شده است.
گزارش محتوا
مقدمه، در مورد جواز استنباط از قرآن كريم و حجيت ظواهر آن است. آيات فراوانى از خود قرآن كريم بر اين موضوع، دلالت دارد. ائمه (ع) نيز اصحاب خويش را به قرآن و استنباط از آن ارجاع مى‌داده‌اند.
طهارت، اولين عنوان فقهى كتاب است كه با آيه چهل‌وسوم سوره مباركه نساء آغاز مى‌شود: اى اهل ايمان در حالت بى‌توجهى به نماز نزديك نشويد تا اين‌كه بدانيد چه مى‌گوييد... از اين آيه مسائلى استنباط مى‌شود: اول اين‌كه نمازگزاردن در حالت بى‌توجهى، مورد نهى است و ظاهر اين نهى حرمت مى‌باشد كه موجب فساد يا بطلان نماز مى‌شود، اگر چه پذيرفتن اين مطلب در غير از مورد شرب خمر، اشكال دارد. بنابراين، آيه شريفه مى‌رساند كه حضور قلب و خشوع تا جايى‌كه امكان دارد، لازم است. دومين مطلب مستفاد از آيه اين است كه مكلف، در حالت جنابت، حق برپايى نماز ندارد و نماز او قبل از غسل، بى‌اثر است. اين فراز آيه شريفه صريحاً دليل بر كفايت غسل جنابت از وضو براى نماز است. نويسنده احكام ديگرى را نيز از آيه استخراج كرده است.
در پايان مبحث طهارت، خلاصه‌اى از مباحث عرضه گرديده و سيزده حكم فقهى استخراج شده از آيات قرانى مرتبط با طهارت، بيان مى‌گردد.
بعد از طهارت نوبت به آيات قرآنى مربوط به نماز مى‌رسد. فصل اول مبحث نماز به وجوب آن با استفاده از آيات قرآن اختصاص دارد كه نويسنده دوازده آيه دال بر وجوب نماز را شرح و تفسير مى‌كند. فصل دوم، اجزاى نماز را با استفاده از آيات قرآن، مورد كاوش قرار داده است. در فصل سوم، وقت به‌جا آوردن نماز از منظر قرآن بررسى مى‌شود. قبله و مكان و لباس نمازگزار، عناوين فصل چهارم و پنجم هستند و در فصل‌هاى بعدى مباحثى چون مسأله جهر و اخفات، قصر و تمام و... مورد مطالعه قرار گرفته است. در پايان اين قسمت، 25 فرع فقهى استخراج شده از آيات قرآن ارائه مى‌گردد.
روزه و زكات عناوين مباحث بعدى را تشكيل مى‌دهند. برخى از مسائل فقهى كه در ارتباط با اين موضوع از آيات قرآن قابل برداشت است عبارتند از: وجوب روزه براى هر مكلف غيرمسافر سالم در ماه رمضان، وجوب قضاى روزه براى مسافر بعد از پايان مسافرت و براى بيمار بعد از سلامتى، وجوب فديه براى كسى كه قادر بر روزه نيست، وجوب زكات، براى فقرا، مساكين، در راه مانده و فروع ديگر.
در جلد دوم كتاب، در فصلى با عنوان تجارت و بعد از ذكر آيات قرآنى در اين موضوع چنين آمده است: با دقت در اين آيات روشن مى‌شود كه تجارت، به معناى دادوستد در اموال، بر چهار ركن استوار است: دو مالك و دو مال كه دو مالك در اموال خود تصرف و آن را تبديل مى‌كنند و بين دو مال، تبادل صورت مى‌گيرد. اگر دو مال، عين يا منفعت و يا يكى عين و ديگرى منفعت باشد، اصطلاحاً بيع و شراء (خريد و فروش) نام مى‌گيرد و چنانچه مبادله بر اساس منفعت در يك طرف معامله باشد، اجاره است. نويسنده در تفسير آيات تجارت، موضوعاتى چون بيع نقد، نسيه و سلف، معامله معاطاتى و... را مطرح مى‌نمايد. تطفيف يا كم‌فروشى از مسائلى است كه به جهت اهميت آن، در آيات متعددى مورد اشاره قرار گرفته است كه از آن جمله آيات يكم تا ششم سوره مطففين و آيه 152 سوره انعام را مى‌توان نام برد. كم‌فروشى، علاوه بر اين‌كه تحت عنوان مورد نهى اكل مال بالباطل است، در نظر عقلا، نوعى سرقت و تصرف در مال ديگرى بدون اذن او محسوب مى‌شود. اين مطلب به‌قدرى مهم است كه آيه 55 سوره الرحمن، مسأله ميزان را در كنار خلقت آسمان‌ها ذكر نموده است. خداوند در قرآن به كم‌فروشان وعده عذاب مى‌دهد. بر اساس حكايت قرآن، نهى از كم‌فروشى، در اديان ديگر نيز وجود داشته، چون موضوعى فطرى و عقلايى محسوب مى‌شود.
از ديگر موضوعات تجارى كه در قرآن كريم به دفعات و به بيان‌هاى مختلف از آن نهى شده، ربا است. نويسنده ضمن تفسير و شرح اين آيات، اين پرسش را طرح كرده كه چرا ربا كه ظاهراً مانند بيع است، اين چنين مورد نهى قرآنى واقع گرديده و در مورد آن تعابير شديداللحنى وارد شده است؟ ايشان در پاسخ به اين سؤال به مفاسد ربا اشاره مى‌كند؛ ربا مهم‌ترين عامل دست اندازى به ثروت‌ها و به بندگى گرفتن مردم بوده و به دودستگى و دشمنى منجر مى‌شود. چرا كه فرد قرض‌گيرنده مجبور است چند برابر قرض خود را پرداخت كند اما با وجود سعى و تلاش، همچنان مديون مى‌ماند و از طرف ديگر، رباخوار بدون هيچ تلاشى، به ثروت دست پيدا مى‌كند. ربا، باعث تعطيلى توليدات و ركود است و از گناهانى است كه بيشترين ضرر را به اقتصاد وارد مى‌كند.
بخش دوم دومين جلد كتاب، با عنوان اجتماعيات مشخص شده است كه موضوعاتى چون محرمات، خوردنى‌ها و آشاميدنى‌ها، آداب اجتماعى، ارث و... را دربر مى‌گيرد.
بخش‌هاى قبلى كتاب، همگى در زمان تبعيد نويسنده به شهرهاى مختلف در طول مبارزات عليه رژيم طاغوتى پهلوى نوشته شده اما اين قسمت، بعد از پيروزى انقلاب اسلامى ايران، به نگارش در آمده است.
برخى نتايجى كه از تحليل آيات مرتبط با آداب اجتماعى استخراج گرديده به قرار زير است:
حرمت بى ادبى نسبت به پدر و مادر و آزردن آنها.
وجوب ارتباط با خويشاوندان، برادران مومن، مجاهدان، علما و صالح... به صورت وجوب كفايى.
عدم جواز ارتباط با خويشاوندان در صورتى‌كه مستلزم حرام باشد.
وجوب مهربانى و تواضع بر حاكم اسلامى.
وجوب اطاعت ولى امر در دستورات حكومتى و ارشادات او به اوامر الهى.
وجوب پرداخت واجبات مالى مانند خمس و زكات به ولى شرعى و....
وضعيت كتاب
فهرست مطالب هر جلد در ابتداى آن آمده است.
آدرس آيات، روايات و توضيحات برخى مطالب در پاورقى‌هاى كتاب ذكر شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.