البداية و النهاية (دارالفکر)
| نام کتاب | البدایة و النهایة (دار الفکر) |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر (نويسنده)
شحاده، خلیل (اعداد) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | DS 35/63 /الف27ب4 1357 |
| موضوع | اسلام - تاریخ - سال شمار
تاریخ جهان - متون قدیمی تا قرن 14 |
| ناشر | دار الفکر |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE2351AUTOMATIONCODE |
البداية و النهاية تأليف عمادالدين اسماعيل بن كثير دمشقى (774-701 ه.ق) از تاريخنامه هاى عمومى مشهور و رايج اسلامى همچون المنتظم و الكامل كه در شام نگاشته شد.مجلدات مربوط به حوادث پيش از قرن هشتم بر آثار قدما متكى است، اما در بخشهاى مربوط به حوادث عصر ابن كثير از منابع معتبر به شمار مى‌رود. صراحت لهجه و مهارت ابن كثير در انتخاب و ذكر وقايع مهم و شكل موجز نقل آنها از امتيازات اين كتاب است. آنچه اعتماد خواننده را بيشتر برمى‌انگيزد آن است كه نويسنده اين اثر بزرگ را به دستور يا خواهش كسى پديد نياورده و از اين رو هر چه را به نظرش درست مى‌آمده نوشته است. اين كتاب بويژه براى بررسى اوضاع شام در عصر مماليك و روابط آنها با ايلخانان مهم است.
محتواى كتاب
مقدمه كتاب مشتمل است بر داستان آفرينش با استناد به آيات قرآنى و احاديث نبوى و روايات اهل كتاب. فصولى نيز به تفسير معانى لوح محفوظ و كرسى و هفت آسمان اختصاص يافته است. متن كتاب با تاريخ بنى اسرائيل آغاز شده و پس از ذكر انبيا و ملوك اين قوم به ذكر داستان زندگى عيسى (ع) پرداخته است. همين مطالب است كه به سبب تكيه بر منابع اهل كتاب يا اسرائيليات مورد طعن سخاوى واقع گشته هر چند بخش قصص الانبياء و سيره نبوى به لحاظ اظهار نظرهاى مؤلف و برخورد وى با اسرائيليات قابل توجه است. ذكر انساب و اخبار عرب پيش از اسلام تا ولادت پيامبر (ص) ماحصل اطلاعات و رواياتى است كه در اين باره در منابع متقدم آمده است و در مورد سيره پيامبر (ص) و معجزات ايشان با تفصيل بيشترى وارد شده است و در ادامه تاريخ خلفاى نخست، اموى، عباسى، فاطمى، ايوبى و مماليك را آورده است. در مجموع، كتاب البداية، تلخيصى از آثار گذشته به حساب مى‌آيد، بخشهايى با توجه به طبرى و در ادامه با نگاه به آثار ابن جوزى و ابن اثير نوشته شده است و در نهايت از تاريخ ابوشامه كه حوادث را تا سال 665 آورده استفاده كرده است. پس از آن از ذيل آن با عنوان "المقتفى لتاريخ ابى شامة" بهره برده است.اهميت كتاب البداية مربوط به آخرين جلد آن يعنى تاريخ مماليك و آخرين دوره‌هاى جنگهاى صليبى و يورش مغول و مدافعه سلاطين مملوك بويژه تراجم احوال و وفيات جمع كثيرى از دانشمندان قرن هفتم و هشتم هجرى است كه اطلاعات ما درباره بعضى از آنها مستند به همين كتاب است.مؤلف در تكميل البداية كتابى با نام النهاية نگاشته كه مشتمل بر نقلهاى مربوط به ملاحم و فتن و اخبار آينده و پايان جهان است.
روش تأليف
روش ابن كثير را مى‌توان در موارد زير برشمرد:1. تاثير پذيرى ابن كثير در بخش مربوط به آفرينش و تاريخ قديم و بخش پايانى كتاب (النهاية) از قرآن، سنت نبوى و روايات برگزيده و همچنين استفاده از برخى اسرائيليات موجود در اين زمينه.2. حوادث مربوط به پس از هجرت پيامبر (ص)، همچنين اخبار مربوط به دولتهاى اسلامى پس از پيامبر (ص) بر اساس سال شمار مرتب شده است، هر چند در برخى موارد همچون شمايل و معجزات پيامبر (ص)، روش موضوعى در پيش گرفته است.3. ابن كثير علاوه بر استفاده از كتب تاريخى از كتابهاى تألیف شده در تفسير، حديث و اصول فقه بهره برده است.4. به دليل مهارت در بيشتر علوم اسلامى، تحقيقات و نظريات قاطعى در حوادث اسلامى ابراز كرده و علاوه بر نقد و بررسى اخبار، نظرات خود را با صراحت و شهامت بيان كرده است.5. بهره‌گيرى ابن كثير از اشعار چشم گير است به گونه‌اى كه فهرست اشعار كتاب وى حدود 103 صفحه است.6. او در كنار گزارشهاى تاريخى به برخى مباحث و مسايل فقهى مانند نسخ حكم تاخير نماز در حالت جنگ، ولايت داشتن پسر بر مادرش، نشانه‌هاى بلوغ، مسايل حج، ازدواج موقت و... پرداخته است.
اشكالات موجود در كتاب
اما كتاب اشكالاتي نيز دارد كه عبارتند از عدم توازن در ذكر مطالب، به گونه‌اى كه برخى مطالب بسيار طولانى و برخى، مختصر بيان شده است. همچنان كه نقص مربوط به كتبى كه بر اساس سالشمار تنظيم شده‌اند را نيز مى‌توان در اين كتاب ديد، زيرا به دليل پراكنده بودن مطالب، براى پى گيرى حادثه‌اى خاص بايد چندين جاى كتاب را مطالعه كرد.
پیوندها
مطالعه کتاب البدایة و النهایة (دار الفکر) در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور