دستور الأخلاق في القرآن
| نام کتاب | دستور الأخلاق في القرآن |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | دراسه مقارنه للاخلاق النظریه فی القرآن ملحق بها تصنیف للآیات المختارة التي تکون الدستور الکامل للأخلاق العملیة |
| پدیدآورندگان | غریری، سامی (محقق و معلق)
بدوی، محمد (مراجعه) دراز، محمد عبدالله (نويسنده) شاهین، عبدالصبور (محقق و معلق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 103/3 /د4د5 |
| موضوع | اخلاق اسلامی
قرآن - اخلاق |
| ناشر | دار الکتاب الإسلامي |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1423 هـ.ق یا 2003 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE16682AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
دستور الأخلاق فى القرآن، تأليف محمد عبدالله دراز، به زبان عربى و در موضوع دستورات اخلاقى قرآن است.
ساختار
كتاب، مشتمل بر چهار مقدمه، متن و يك ملحقه است.
چهار مقدمه كتاب، بدين صورت است:
1. مقدمه محقق، جناب سامى غريرى؛
2. مقدمه سيد محمد بدوى؛
3. مقدمه عبدالصبور شاهين؛
4. مقدمه مؤلف.
متن كتاب، در دو بخش تنظيم گرديده است. بخش اول، بخش اخلاق نظرى و مشتمل بر پنج فصل و يك خاتمه است. در پايان هر فصل، مؤلف يك خاتمه هم ذكر كرده است.
بخش دوم، اخلاق عملى و مشتمل بر پنج فصل است.
گزارش محتوا
كتاب، حاوى مطالب بسيار مفيد و باارزش اخلاقى است كه از آيات قرآنى استنباط شده است. مطالب و مباحث كتاب در دو بخش اخلاق نظرى و اخلاق عملى ذكر شده است. اكثر حجم كتاب را مطالب بخش اول، تشكيل مى‌دهد.
يكى از ويژگى‌هاى كتاب، بيان نظرات بزرگان قديم، مانند امام محمد غزالى و بزرگان زمان حاضر، مانند كانت و فردريك روه، در زمينه اخلاق و نقد و بررسى اين نظرات است.
جهت آشنايى با مباحث و مطالب كتاب، خلاصه‌اى از فصول آن ارائه مى‌گردد:
فصل اول از بخش اول: در اين فصل، از «الزام» سخن رفته است. الزام، قاعده‌اى است اساسى كه هر مذهب اخلاقى بر آن استناد دارد. يك نظام اخلاقى كامل، بايد داراى الزام باشد، چون اگر الزام اخلاقى در ميان نباشد، مسؤليت به وجود نمى‌آيد و عدم مسؤليت، باعث عدم عدالت مى‌شود و در نتيجه، منجر به فساد مى‌گردد.
فيلسوف فرانسوى، هانرى برگسون، دو مصدر را براى الزام اخلاقى ذكر نموده است: يكى، نيروى فشار اجتماعى (نيروى پليس) و ديگرى، نيروى گرايش به زندگى اجتماعى و شكل گرفتن از جامعه كه چيزى شبيه به غريزه‌اى است كه در زنبور عسل وجود دارد.
مؤلف، پس از نقل مشروح نظريه هانرى برگسون، به تحليل و نقد آن مى‌پردازد، سپس از ويژگى‌هاى تكليف اخلاقى، نظريه كانت و فردريك روه در باب اخلاق و تحليل و نقد آنها سخن مى‌گويد.
فصل دوم از بخش اول: اين فصل، پيرامون مسئوليت است. مؤلف، در اين فصل، جوانب مختلف مسئوليت در زمينه‌هاى دينى، اجتماعى و فردى را بيان مى‌كند و توضيح مى‌دهد و سپس شروط مسئوليت اخلاقى و دينى را شرح مى‌دهد.
در اين فصل، آياتى پيرامون مسئول و مسئوليت بيان مى‌گردد.
فصل سوم از بخش اول: اين فصل، در مورد جزا است. نويسنده، در مورد جزاى اخلاقى، جزاى قانونى، جزاى الهى دنيوى، جزاى الهى اخروى، مباحثى را مطرح مى‌كند.
يكى از امورى كه در اين فصل، بيان مى‌شود، «بهشت» است كه از پاداش‌هاى اخروى الهى محسوب مى‌گردد. مؤلف، در اين زمينه، آيات فراوانى را ذكر مى‌نمايد.
برخى از آيات بيان‌شده پيرامون جزاى الهى:
1. درباره امنيت و عدم خوف: «فلا خوف عليهم و لا هم يحزنون».
2. درباره پوشاندن بدى‌ها و آمرزش گناهان: «و الله يعدكم مغفرة منه و فضلا».
3. درباره رسوا نكردن: «يوم لا يخزى الله النبى و الذين آمنوا معه».
فصل چهارم از بخش اول: اين فصل، پيرامون نيت و دوافع عمل است. مؤلف، نيت را تعريف مى‌كند، رابطه بين نيت و عمل را ذكر مى‌نمايد و اين مطالب را پيرامون نيت خاطرنشان مى‌كند: نيت، شرط تصديق فعل؛ نيت و طبيعت اخلاق عملى؛ فضيلت نيت بر عمل؛ نيات حسنه؛ نيات سيئه؛ نيت براى راضى كردن مردم (ريا) و اخلاص در نيت.
فصل پنجم از بخش اول: اين فصل، در مورد جهد و تلاش در زمينه مسائل اخلاقى است. يكى از مواردى كه در اين قسمت بيان مى‌گردد، جهد بدنى است. همچنين پيرامون نماز، روزه و صبر مباحثى ذكر مى‌گردد.
در پايان اين بخش، «خاتمه» ذكر شده و مؤلف در آن، نگاهى سريع و فراگير به مجموع نتايجى كه بحث‌هاى ايشان تاكنون به آنها منتهى شده، افكنده و برخى از ويژگى‌هاى اخلاق قرآنى را متذكر گرديده است.
فصل اول از بخش دوم: اين فصل، درباره اخلاق فردى است و در آن، مباحثى همچون طهارت نفس، استقامت، عفت، خوددارى از شهوت بطن و فرج، كظم غيظ و... مطرح گرديده است.
فصل دوم از بخش دوم: اين فصل، درباره اخلاق خانواده است و در آن، مباحثى مثل وظايف انسان نسبت به پدر و مادر و فرزندان، وظايف زن و شوهر نسبت به يكديگر، وظايف خويشاوندان نسبت به يكديگر، ارث و... مطرح شده است.
فصل سوم از بخش دوم: اين فصل، درباره اخلاق اجتماعى است و در آن، مباحثى مانند محظورات (قتل، سرقت، غش و...)، اوامر (اداء امانت، وفاى به عهد، عفو و...)، قواعد ادب (اجازه گرفتن قبل از دخول بر غير، تحيت گفتن هنگام دخول، پايين آوردن صدا و...)، بررسى شده است.
فصل چهارم از بخش دوم: اين فصل، درباره اخلاق دولت است و در آن، مباحثى مانند رابطه رئيس با مردم و روابط خارجى توضيح داده شده است.
فصل پنجم از بخش دوم: اين فصل، درباره اخلاق دينى است و در آن، از وظايفى كه انسان در برابر خدا دارد، مانند ايمان، اطاعت مطلق، تدبر در آيات او، توكل بر او، رضا به قضاى او و... بحث شده است.
آخرين مطلب كتاب، ملحقه‌اى تحت عنوان «اجمال امهات الفضائل الاسلامية» كه در آن، آياتى ذكر شده‌اند كه بيانگر پاره‌اى از اصول فضائلى هستند كه مسلمان حقيقى به‌وسيله آنها شناخته مى‌شود.
در چهار مقدمه ابتداى كتاب كه مجموعا در 95 صفحه گنجانده شده است، مباحثى پيرامون اخلاق، اخلاق در قرآن و مطالبى درمورد كتاب، موضوع آن و شيوه و روش تأليف و تحقيق آن بيان شده است.
وضعيت كتاب
فهرست مطالب و موضوعات در ابتداى كتاب نقل شده است. در پاورقى‌ها، پاره‌اى توضيحات، آدرس آيات و منابع روايات ذكر شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.