تنبیه الغافلين في الموعظة بأحادیث سید الأنبیاء و المرسلین
| نام کتاب | تنبیه الغافلین في الموعظة بأحادیث سید الأنبیاء و المرسلین |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | کتاب "بستان العارفین" |
| پدیدآورندگان | سمرقندی، نصر بن محمد (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 247/3 /س8ت9 |
| موضوع | احادیث اخلاقی - قرن 4ق.
احادیث اهل سنت - قرن 4ق. اخلاق اسلامی |
| ناشر | مؤسسة الکتب الثقافیة |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE19975AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«تنبيه الغافلين فى الموعظة باحاديث سيد الانبياء و المرسلين» اثر محمد بن ابراهيم فقيه سمرقندى (متوفى 373ق) در موضوع موعظه و حكمت مى‌باشد كه به زبان عربى و در نيمه اول قرن چهارم نوشته شده است.
«بستان العارفين» اثر ديگرى از همين مؤلف در بيان مطالبى پيرامون علوم مختلف مى‌باشد كه در پايان كتاب قبلى آمده است.
ساختار
متن هر دو كتاب، با خطبه‌اى از مؤلف آغاز شده است. كتاب اول، داراى نود و پنج باب و اثر دوم حاوى صد و پنجاه و نه باب است.
مطالب كتاب بسيار با ارزش و سودمند است. برخى از اين ابواب مختصر و برخى بسيار مفصل بيان شده است. مؤلف، در ابتداى هر خبرى كه ذكر مى‌نمايد، از عبارت (قال الفقيه) استفاده نموده است.
مؤلف در بيان مطالب و مباحث، از آيات قرآن كريم، روايات شريفه، حكايات و اشعار استفاده نموده است. وى آيات و روايات را به صورت كامل ذكر كرده و توضيح داده است.
گزارش محتوا
«تنبيه الغافلين»:
اين اثر، مجموعه‌اى است از مواعظ، حكمت‌ها و نصايح پيامبر (ص)، كه مؤلف آن را موجب تذكر و تفكر براى ناظرين اين مطالب دانسته است.
اولين باب در مورد اخلاص است. در ابتداى اين باب، با ذكر سند، خبرى از پيامبر (ص) نقل شده كه آن حضرت، از ريا به عنوان شرك اصغر ياد كرده و مردم را از آن، برحذر داشته است. مؤلف اين روايت را كامل نقل نموده و با استفاده از آيات قرآن، آن را شرح داده است.
از جمله ابواب اين بخش، باب امر به معروف و نهى از منكر است. مؤلف معتقد است كه خداوند عموم مردم را به خاطر عمل افراد خاص (گنهكاران) عذاب نمى‌كند اما زمانى كه معاصى و گناهان آشكار گردد و كسى نهى از منكر نكند، همگى مستحق عقوبت هستند.
برخى از آياتى كه مؤلف براى شرح و توضيح اين باب استفاده نموده است عبارت است از:
«و المومنون و المومنات بعضهم اولياء بعض يامرون بالمعروف و ينهون عن المنكر» و «المنافقون و المنافقات بعضهم من بعض يامرون بالمنكر و ينهون عن المعروف».
يكى ديگر از ابواب اين اثر، پيرامون نمازهاى پنج‌گانه است. مؤلف، در آغاز اين باب، حديثى از رسول اكرم(ص) ذكر مى‌كند كه در آن، حضرت نمازهاى پنج‌گانه را مانند نهر آبى مى‌داند كه انسان روزى پنج مرتبه در آن خود را شستشو مى‌كند. مؤلف، در شرح و توضيح اين خبر، به اين نكته اشاره مى‌كند كه نمازهاى پنج‌گانه، انسان را از گناهان پاك نموده و چيزى از گناهان كبيره را بر انسان باقى نمى‌گذارد.
آخرين باب اين كتاب، باب الحكايات مى‌باشد كه در آن، چند حكايات از زمان رسول الله(ص) نقل شده است.
عناوين برخى از ابواب، عبارت است از:
توكل بر خدا؛ حزن و اندوه در امر آخرت؛ تفكر؛ مواعظ؛ صبر بر مشكلات و مصائب؛ فضيلت ماه رمضان؛ فضيلت روز عاشورا؛ حق والدين؛ حسد؛ غيبت؛ فضيلت مجالس علم و...
«بستان العارفين»:
باب اول در مورد طلب علم مى‌باشد. به اعتقاد نويسنده، طلب علم بر هر مرد و زن مسلمان، به اندازه‌اى كه براى امر دين بدان احتياج دارند، واجب مى‌باشد؛ امورى مانند احكام وضو، نماز و ساير موارد دين و امور معاش و ماوراى آن لازم نيست. اگرچه به نظر وى، تعليم بيشتر از اين مقدار فضيلت است و ترك آن گناه نيست.
يكى از ابواب كتاب، در مورد مكروهات است. از جمله مكروهاتى كه نويسنده به آن‌ها اشاره كرده است، عبارتند از: سخن گفتن در پنج موضع زير: پشت سر جنازه، در هنگام قرائت قرآن، هنگام خواندن خطبه در مجلس ذكر و موعظه، در خلاء، هنگام جماع.
آخرين باب، در مورد دعا است. نويسنده دعا كردن و خواستن حوايج از خداوند را علامت و نشانه بندگى دانسته و معتقد است محبوب‌ترين بندگان نزد خدا، كسانى هستند كه از خداوند در خواست نمايد.
برخى از عناوين اين اثر عبارت است از: كتابت علم؛ آداب متعلم؛ آداب ذكر؛ تعليم و تعلم قرآن؛ زيارت و ديدار برادران؛ نكاح؛ مكروهات در مسجد؛ كم خوردن غذا؛ ايمان؛ در عدد سوره‌هاى قرآن.
وضعيت كتاب
فهرست ابواب هر دو اثر، در پايان كتاب ذكر شده است. كتاب، فاقد پاورقى، ذكر منابع و مصادر است.
منابع
مقدمه و متن كتاب.