كشف الغطاء عن وجوه مراسم الاهتداء (في علم الأخلاق)
| نام کتاب | کشف الغطاء عن وجوه مراسم الإهتداء (في علم الأخلاق) |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | ق‍زوی‍ن‍ی، محمدحسن ب‍ن م‍ح‍م‍دم‍ع‍ص‍وم (نويسنده)
احمدی، محسن (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 247/75 /ق4ک5 |
| موضوع | اخلاق اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 |
| ناشر | کنگره بزرگداشت محققان ملا مهدی و ملا احمد نراقی |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1380 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE16673AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
كشف الغطاء عن وجوه مراسم الاهتداء (فى علم الاخلاق) كه نام ديگر آن «الغرة الغراء» است، تأليف محمدحسن قزوينى، متوفاى 1240ق، به زبان عربى و در موضوع اخلاق مى‌باشد. تأليف كتاب، در روز دوشنبه 12 شوال سال 1210ق، پايان يافته است.
علامه تهرانى، در باره اين كتاب گفته است: «اين كتاب، ارمغانى است كه مانند آن تصنيف نشده است... مولى حسين‌قلى همدانى، آن را بسيار ثنا مى‌گفت و شاگردان خويش را به مطالعه آن امر مى‌فرمود...».
مرحوم نراقى، صاحب «جامع السعادات» از مؤلف، مى‌خواهد كه وى كتاب مزبور را مطالعه نموده و آن را نقد و بررسى و منقح نمايد. مؤلف، آن را مطالعه مى‌كند و از جهاتى نيكو و جامع مى‌يابد، ولى به دليل وجود اشكلاتى، همچون حشو و اطناب و تطويل در آن، خود به تأليفى مستقل كه به عقيده وى، خلاصه‌اى است نافع به حال خردمندان (كه از ميان كلمات بزرگان حكمت و ائمه اطهار گزيده شده و به‌صورت موجز و روشن با اسلوبى نيكو تنظيم گرديده)، همت مى‌نهد.
ساختار
متن كتاب، مشتمل بر ده باب و يك خاتمه است. ابواب يادشده، مجموعا، در 128 فصل، و 10 مقام بيان شده‌اند.
برخى از اين فصول، مفصل و داراى مطالب و مباحث فراوان و برخى، بسيار مختصر و كوتاه و در عين حال، داراى مطالب دقيق و عميق است.
مؤلف، در بيان مطالب، از آيات كريمه، روايات شريفه و اشعار فارسى و عربى، بهره برده است.
گزارش محتوا
كتاب، از جمله كتب اخلاقى است كه مطالب و مباحث اخلاقى ر ا به‌صورت بسيار دقيق و منظم بيان نموده است.
براى آشنايى با مطالب و مباحث كتاب، مختصرى از ابواب و فصول آن، مورد بررسى قرار مى‌گيرد:
باب اول، در رابطه با مقدمات است و در آن، ضمن نه فصل، مباحثى همچون تقسيم حكمت به علم و عمل و بررسى هركدام، آشنايى اجمالى با نفس و قواى آن، نفوس نباتى و حيوانى و انسانى و قواى هركدام، مراتب گوناگون اجسام طبيعى از جهت قابليت پذيرش صور شريفه و تأثر از مبادى عاليه، تخلى از رذائل اخلاق و... مطرح شده است.
باب دوم، پيرامون فضايل اخلاقى است. حكمت، شجاعت، عفت و عدالت از جمله مواردى است كه توضيح داده شده است. مؤلف، بيان مى‌كند كه هركدام از اين فضائل، داراى انواعى است.
براى حكمت، هفت نوع، براى شجاعت، يازده نوع و براى عفت و عدالت هركدام، دوازه نوع وجود دارد.
انواع حكمت بدين شرح است:
ذكاء، سرعت فهم، صفاى ذهن، سهولت تعلم، حسن تعقل، حفظ و تذكر.
انواع شجاعت عبارت است از:
كبر نفس، نجده، علو همت، صبر، حلم، سكون، شهامت، تحمل سختى‌ها، تواضع، حميت و رقت.
انواع عفت عبارت است از:
حياء، رفق، حسن الهدى، مسالمه، دعه، صبر، قناعت، وقار، ورع، انتظام، حريت و سخاء (كه خود بر هشت گونه است: كرم، ايثار، عفو، مروت، بتل، مواسات، سماحت و مسامحه).
انواع عدالت عبارت است از:
صداقت، الفت، وفاء، شفقت، صله رحم، مكافات، حسن شركت، حسن قضاء، تودد، تسليم، توكل و عبادت.
باب سوم و چهارم، از مختصرترين ابواب كتاب است كه مطالب آن دو، مجموعا در پنج فصل بيان گرديده است، به شرح زير:
تهذيب اخلاق، اشرف جواهر است؛ لزوم حفظ اخلاق معتدل؛ لزوم تفحص از عيوب نفس؛ امراض نفسانى، انحراف از اخلاق معتدل است و راه‌هاى معالجه امراض نفسانى.
باب پنجم، پيرامون معالجات مختصه به رذايل قوه عاقله و ذكر فضايلى كه مقابل اين رذايل است، مى‌باشد.
اين باب، در دو مقام ذكر شده است. مقام اول، پيرامون رذايل اخلاقى و شيوه معالجه آنها؛ رذايلى مانند جربزه، جهل، وسواس، مكر و حيله.
مقام دوم، در مورد فضايل اخلاقى است. اين مقام در سه فصل و چهار مقصد بيان شده است.
يكى از فصول مهم اين باب، پيرامون تفكر است كه مؤلف اين گونه بيان مى‌كند: «از جمله فضايل قوه عاقله، تفكر است. تفكر عبارت است از سير باطنى از مبادى؛ يعنى آيات آفاق و انفس، به غايات؛ يعنى معرفت حكمت و قدرت و عظمت مبدع آنها».
برخى از آيات و روايات اين فصل:
«ا و لم ينظروا فى ملكوت السموات و الارض و ما خلق الله من شىء».
«ا و لم يتفكروا فى انفسهم ما خلق الله السموات و الارض و ما بينهما الا بالحق».
پيامبر(ص) مى‌فرمايد: «تفكر يك ساعت، برتر از عبادت يك سال است».
امام ر ضا (ع) مى‌فرمايد: «عبادت، زيادى نماز و روزه نيست؛ همانا عبادت، تفكر در امر خداوند است».
باب ششم، در مورد معالجه رذائل غضبيه و ذكر فضايل مقابل آن است.
اين باب نيز مانند باب قبل، در دو مقام ذكر شده است. مقام اول، ذكر رذايل و معالجه آنهاست. برخى از رذايل بيان‌شده، عبارت است از: عجله، انتقام، كبر و سوء خلق.
مقام دوم، معظم فضايل غضبيه را نقل مى‌نمايد؛ فضايلى مانند رجاء، وقار، حلم، عفو و انصاف.
هريك از اين رذايل و فضايل، در يك فصل ذكر شده و توضيح داده شده است.
باب هفتم، پيرامون علاج رذايل قوه شهويه و ذكر فضايل مقابل آن است. دو مقام اين باب عبارت است از:
1. ذكر رذائل قوه شهويه و معالجه آنها؛
2. معظم فضائل قوه شهويه.
باب هشتم، در باره رذائل و فضائلى است كه مى‌تواند به هر سه قوه مذكور يا دوتا از آنها مربوط شود.
برخى از صفاتى كه در اين باب ذكر مى‌شود، عبارت است از:
حسد، سخن‌چينى؛ مسخره‌كردن؛ مزاح؛ دروغ؛ توريه؛ نفاق؛ صدق؛ صبر و حيا.
باب نهم، در باره فضائل و رذائل عدالت است. اين باب، در دو مقام و هر مقام، مشتمل بر دو مقصد و هر مقصد، داراى چند فصل است.
يكى از صفات رذيله اين باب، ايذاء مؤمن است كه مؤلف، آن را اين گونه آغاز مى‌كند:
«ايذاء مؤمن، بلكه ايذاء مسلمان و اهانت به او، از محرمات است و موجب هلاكت و نابودى است. خداوند بلندمرتبه مى‌فرمايد: «و آنان كه مردان و زنان باايمان را به خاطر كارى كه انجام نداده‌اند، آزار مى‌دهند، بار بهتان و گناه آشكارى را به دوش كشيده‌اند» و در حديث نبوى است كه مى‌فرمايد: «كسى كه مؤمنى را اذيت كند، مرا اذيت كرده است و كسى كه مرا اذيت كند، خدا را اذيت كرده است».
باب پايانى كتاب، پيرامون عبادات است. مؤلف، در اين باب، آيات و روايات فراوانى را ذكر نموده است.
يكى از فصول مهم اين باب، اخلاص است و برخى از آيات و روايات آن، عبارتند از:
«و ما امروا الا ليعبدوا الله مخلصين له الدين».
«الا لله الدين الخالص».
اميرالمؤمنين(ع) مى‌فرمايد: «هر بنده‌اى چهل شبانه‌روز خالصانه عمل كند، چشمه‌هاى حكمت از قلب او بر زبانش جارى مى‌گردد».
خاتمه كتاب، پيرامون محبت خداوند است. مؤلف، ابعاد و زواياى مختلف محبت الهى را بيان مى‌نمايد و شرح و توضيح مى‌دهد.
وضعيت كتاب
فهرست مطالب و مباحث، در پايان كتاب و مصادر تحقيق در ابتداى آن بيان شده است. پاره‌اى از توضيحات و آدرس آيات و منابع روايات، در پاورقى آورده شده است.
تعليقات مؤلف كه در حواشى نسخه‌هاى متعدد كتاب بوده است، جمع‌آورى شده و در پايان ذكر شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.
پیوندها
مطالعه کتاب کشف الغطاء عن وجوه مراسم الإهتداء (في علم الأخلاق) در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور