نجف کانون تشیع
| نام کتاب | نجف کانون تشیع |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | گلابگیرنیک، محمود (نويسنده)
حسینی، محسن (نويسنده) زنگنه، ابراهیم (نويسنده) احمدیان شالچی، نسرین (نويسنده) پسندیده، محمود (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | DS 79/9 /ن3 |
| موضوع | حوزه علمیه نجف
نجف - آثار تاریخی نجف - تاریخ نجف - جغرافیای تاریخی نجف - سرگذشت نامه |
| ناشر | آستان قدس رضوی، بنياد پژوهشهای اسلامى |
| مکان نشر | مشهد مقدس - ایران |
| سال نشر | 1383 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE18845AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«نجف كانون تشيع»، اثر سيد محمود گلاب‌گير نيك، نسرين احمديان شالچى، سيد محسن حسينى، ابراهيم زنگنه و محمود پسنديده، كتابى است در خصوص موقعيت جغرافيايى، پيشينه تاريخى، ويژگى‌ها و آثار تاريخى و وضعيت كنونى شهر نجف اشرف كه به زبان فارسى و در سال 1382 نوشته شده است.
با وجود علاقه عميق مسلمانان و به‌خصوص شيعيان به حضرت على(ع) و تهيه متون ادبى، تاريخى و سياسى متعدد پيرامون ابعاد گوناگون زندگانى آن حضرت، در باره شهر نجف، كمتر به تحقيق و پژوهش پرداخته شده و جاى خالى آثارى در اين باره به‌وضوح احساس مى‌شود. اين كتاب به قصد رفع اين كمبود و با هدف آشنايى با شهر نجف به رشته تحرير درآمده است [۱].
ساختار
كتاب با مقدمه نويسنده آغاز و مطالب در شش فصل، تنظيم شده است.
در نوشتار حاضر، تلاش شده به‌طور مختصر شرح حال زندگانى حضرت على(ع) نيز بيان شود [۲].
گزارش محتوا
در مقدمه، ضمن اشاره به موضوع كتاب، مختصرى از محتواى فصول، بيان شده است [۳].
فصل اول به جغرافياى شهر نجف اختصاص يافته و موضوعات مختلف جغرافياى طبيعى (آب و هوا، منابع آب، پوشش گياهى و...) و جغرافياى انسانى (جمعيت، قوميت، توليدات بازرگانى و...) در آن بررسى شده است [۴].
شهر مقدس نجف در جنوب بغداد، پايتخت جمهورى عراق قرار دارد. اين شهر در موقعيت رياضى 31 درجه و 59 دقيقه عرض شمالى و 44 درجه و 20 دقيقه طول شرقى واقع شده و زاويه انحراف قبله آن 21 درجه و 52 دقيقه و 56 ثانيه است. شهر نجف كه در ارتفاع 70 مترى از سطح آب‌هاى آزاد قرار گرفته، با نواحى اطرافش حدود 1338 كيلومتر مربع وسعت دارد.
اين شهر، مركز استانى به همين نام است. استان نجف از سمت شمال به استان بابل، از سوى شرق به استان قادسيه، از طرف جنوب شرقى به استان المثنى، از سمت غرب و شمال غرب به استان كربلا و از سوى جنوب به كشور عربستان سعودى محدود مى‌شود [۵].
نجف اشرف در منتهااليه شمال شرقى استان نجف قرار دارد و رودخانه فرات در شرق شهر و به فاصله اندكى از آن جارى است. تجمع بسيارى از شهرهاى عراق در مسير رود فرات و نزديكى آنها با يكديگر سبب شده است تا نجف، فاصله اندكى با شهرهاى كوفه و كربلا در شمال، حله در شمال شرق، شاميه و ديوانيه در شرق و شنافيه در جنوب داشته باشد؛ درحالى‌كه غرب و جنوب غربى شهر را اراضى وسيع و غير مسكونى فراگرفته‌اند [۶].
فصل دوم، پيرامون جغرافياى تاريخى نجف است و در آن، ضمن بررسى پيشينه تاريخى نجف، روند شكل‌گيرى و تكامل و وضعيت كنونى و برخى از عناصر مهم شهر معرفى شده است [۷].
شهر نجف براى مسلمانان، به‌ويژه شيعيان جهان، اهميت ويژه‌اى داشته و نويسنده، معتقد است كه برترى اين شهر نسبت به ساير شهرها را مى‌توان در سه موضوع دانست:
الف)- وجود مرقد مطهّر اميرالمؤمنين(ع): علاقه وافر شيعيان نسبت به امامان و پيشوايان دينى سبب شده تا شهرها يا نواحى‌اى كه آرامگاه‌هاى آنها را در خود جاى داده است، از اهميت و اعتبار خاصى برخوردار شوند. نجف اشرف نيز به دليل وجود مرقد مطهّر حضرت على(ع) نخستين امام شيعيان و نزديك‌ترين يار پيامبر(ص) در آن، مورد توجه عموم مسلمانان، به‌خصوص شيعيان قرار دارد، آن‌چنان‌كه اشتياق زيادى براى زيارت مزار آن امام و بازديد از شهر مقدس نجف به چشم مى‌خورد [۸].
ب)- فضيلت هم‌جوارى با مزار حضرت على(ع): روايات و احاديث زيادى وجود دارد كه در آنها، فضايل اقامت و آرميدن در جوار آرامگاه امام على(ع) برشمرده شده و نويسنده، معتقد است كه همين امر سبب گشته است تا شيعيان، تمايل بسيارى به اقامت در نجف نشان دهند و آرزومند باشند در كنار آن حضرت به خاك سپرده شوند [۹].
ج)- وجود حوزه علميه نجف: نجف همواره و به‌ويژه در طىّ چند سده اخير، نقش بسيار مهمى در تحولات تاريخى و سياسى جهان اسلام، به‌خصوص خاورميانه، عراق و ايران داشته و نويسنده، معتقد است كه وجود حوزه علميه نجف، سرچشمه اين تأثيرگذارى بوده است [۱۰].
فصل سوم، در باره زندگى حضرت على(ع) و حرم مطهر است. در اين مبحث سعى شده شرح حال مختصرى از زندگانى امام ارائه و سپس حرم امام از نظر پيشينه تاريخى، دوره ساختمانى، بازسازى، تعميرات، تزيينات و بناهاى وابسته معرفى شود [۱۱].
فصل چهارم، به مكان‌هاى زيارتى و برخى از مساجد مهم نجف اختصاص يافته است. اين اماكن عبارتند از: آرامگاه مختار ثقفى، آستانه ابراهيم الغمر، آستانه حضرت هود و صالح، كميل بن زياد، مسلم بن عقيل، مقام امام سجاد ، مقام دو امام، ميثم تمار، وادى السلام، هانى بن عروه، حضرت يونس، مساجد كوفه، سهله و حنانه [۱۲].
فصل پنجم به حوزه علميه نجف و مدارس علوم دينى تعلق يافته است. در اين مبحث، حوزه علميه از ابتدا تاكنون مورد بررسى و پژوهش قرار گرفته است و آن‌گاه، شمارى از مدارس علميه شهر نجف معرفى شده‌اند [۱۳].
در باره پيدايش و تأسيس حوزه علميّه نجف اشرف، آرا و نظرات مختلفى وجود دارد. برخى بر اين باورند كه آغاز پيدايش حوزه علميه نجف از هنگام عزيمت عالم و فقيه بزرگ جهان تشيع، شيخ طوسى، از بغداد به نجف است؛ شمارى ديگر، معتقدند كه پيش از هجرت شيخ طوسى به نجف، در اين شهر عالمان و دانشمندانى بوده‌اند كه حوزه تدريس و حلقه‌هاى بحث خود را در كنار مرقد مطهر امام على(ع) تشكيل مى‌دادند، امّا نويسنده بر اين عقيده است كه به استناد متون تاريخى و دقّت در دلايل دو گروه، به نظر مى‌رسد هرچند پيش از عزيمت شيخ طوسى به نجف، عالمانى در اين شهر مى‌زيسته‌اند و احتمالا محل‌هايى نيز براى بحث و فحص داشته‌اند، امّا حلقه‌هاى تدريس به‌گونه‌اى نبوده است كه بتوان آن را حوزه علميه ناميد. پس تأسيس حوزه بزرگ نجف را بايد بعد از هجرت شيخ طوسى به اين شهر دانست [۱۴].
فصل ششم، در باره مراجع تقليد شيعيان جهان است كه در نجف اشرف آرميده‌اند و با شرحى مختصر از زندگانى آنان مباحث كتاب به پايان مى‌رسد [۱۵].
وضعيت كتاب
فهرست مطالب، در ابتدا و پيوست فضليت نجف، يورش وهابيان، برخى از معجزات و كرامات حرم اميرالمؤمنين(ع)، به‌همراه كتابنامه منابع مورد استفاده نويسنده، در انتهاى كتاب آمده است.
پاورقى‌ها بيشتر به ذكر منابع اختصاص يافته است.
پانويس
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. «فهرست كتاب‌هاى منتشرشده تاريخ و جغرافيا در بهمن‌ماه 1383»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه: ماهنامه «كتاب ماه تاريخ و جغرافيا»، بهمن و اسفند 1383، شماره 88 و 89 (26 صفحه، از 183 تا 208).