ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبةالله
| نام | ابن ابی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله |
|---|---|
| نام های دیگر | معتزلی،ابو حامد عبد الحمید بن هبه الله
ابن ابی الحدید، ابو حامد ابن ابی الحدید، ع‍ز ال‍دی‍ن ب‍غ‍دادی، ک‍اظم بن محمد ش‍ی‍خ ک‍اظم الازری عبد الحمید ع‍ز ال‍دی‍ن، ابن ابی الحدید ابن ابی ح‍دی‍د، عبد الحمید بن هبه الله |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 656 هـ.ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| کد مولف | AUTHORCODE6893AUTHORCODE |
«ابن ابى‌الحديد، عزالدين ابوحامد عبدالحميد بن هبه‌الله بن محمد بن محمد بن محمد بن حسين بن ابى الحديد مداينى»، دانشمند، شاعر، اديب، فقيه شافعى و اصولى معتزلى، در اوّل ذيحجه 586ق در مداين ديده به جهان گشود و در همان شهر پرورش يافت. علم كلام و اصول آموخت. پدرش قاضى مداين بود. عزالدين در كودكى و به قولى در جوانى به بغداد رفت و در آن شهر در محضر علما و بزرگان مشهور بغداد كه بيشتر آن‌ها شافعى مذهب بودند، به قرائت كتب و اندوختن دانش پرداخت و در محافل علمى و ادبى شركت جست و به قول صاحب «نسمة السحر»، معتزلى جاحظى شد. نيز از ابوالبقاء عكبرى و ابوالخير مصدق بن شبيب واسطى ادب آموخت و به مناسبت نزديكى عقيدتى با ابن علقمى (د 656ق) وزير اديب و دانشمند مستعصم آخرين خليفه عباسى در شمار كاتبان ديوان دارالخلافه درآمد. از اين رو ابن ابى الحديد قصايد السبع و شرح نهج‌البلاغه را به نام او نوشت.
در 642ق در نخستين يورش‌هاى مغول به بغداد كه سپاه عباسى به فرماندهى شرف‌الدين اقبال شرابى سپهسالار مستعصم بالله سپاه مغول را شكست داد، ابن ابى الحديد پيروزى سپاه بغداد را نتيجه تدبير ابن علقمى دانست و قصيده‌اى در تهينت و ستايش وى سرود كه ابياتى از آن در شرح نهج البلاغه ثبت است. وى ابتدا كتابت دارالتشريفات را برعهده داشت. در 629ق به كتابت خزانه منصوب شد و مدتى بعد كاتب ديوان گرديد. در صفر 642ق به عنوان ناظر حلّه تعيين شد. سپس «خواجه» امير علاءالدين طَبّرْس گرديد و پس از آن، ناظر بيمارستان عضدى و سرانجام ناظر كتابخانه‌هاى بغداد شد.
وى در شعر طبعى رسا داشت و در انواع مضامين شعر مى‌گفت؛ ولى مناجات و اشعار عرفانى او مشهورتر است. اطلاعات او درباره تاريخ صدر اسلام نيز گسترده بود. علامه حلى از پدر خود و او از ابن ابى الحديد روايت كرده‌اند. وى در اصول معتزلى و در فروع شافعى بود و گفته شده است كه مشربى ميان تسنن و تشيع برگزيده بود. در مباحث عقيدتى خود در شرح نهج البلاغه به موافقت با جاحظ تصريح دارد؛ به همين لحاظ او را معتزلى جاحظى شمرده‌اند.
بررسى شرح نهج‌البلاغه او نشان مى‌دهد كه برخلاف نظر ابن كثير كه وى را شيعى غالى شمرده است، مى‌توان او را معتزلى معتدلى دانست. او در آغاز كتابش، اتفاق همه شيوخ معتزلى خود (متقدمان، متأخران، بصريان و بغداديان) را بر صحت شرعى بيعت با ابوبكر نقل مى‌كند و تصريح مى‌نمايد كه از رسول خدا(ص) نصّى بر آن بيعت وارد نشده، بلكه تنها انتخاب مردم كه هم به اجماع و هم به غيراجماع راه تعيين پيشوا شمرده شده، موجب صحت آن است، اما ابن ابى الحديد به پيروى از مكتب معتزله بغداد، على(ع) را افضل از خلفاى سه گانه مى‌داند و تصريح مى‌كند كه آن حضرت هم در كثرت ثواب و هم در فضيل و خصال حميده، از ديگران افضل است. ليكن به عقيده وى افضليت امام ضرورى نيست و در خطبه آغاز كتاب در همين معنى گفته است: سپاس خداوندى را كه مفضول را بر افضل مقدم داشت.
وى در حمله هلاكوخان به بغداد در 655ق1258/م محكوم به قتل شد و به شفاعت ابن علقمى و خواجه نصيرالدين طوسى از مرگ نجات يافت ولى روزگارش نپاييد و اندكى بعد در بغداد درگذشت.
آثار
تأليفات وى را تا 15 اثر برشمرده‌اند كه مشهورترين آن‌ها موارد ذيل است:
1. شرح نهج البلاغه
2. الفلك الدائر على المثل السائر
3. السبع العلويات يا قصائد السبع العلويات
4. نظم كتاب الفصيح ثعلب
منابع:
برگرفته از دايرة المعارف بزرگ اسلامى ج2، ص640، محمد آصف فكرت.
وابسته‌ها
جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
شرح نهج البلاغة / نوع اثر: کتاب / نقش: شارح
صفوة شروح نهج البلاغة / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
شرح نهج البلاغة / نوع اثر: کتاب / نقش: شارح
السقیفة و فدک / نوع اثر: کتاب / نقش: روایه
علي عليه السلام چهره درخشان اسلام / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
شرح نهج البلاغة / نوع اثر: کتاب / نقش: شارح
نمی از یمی: مقدمه شرح نهج البلاغه در بیان مناقب و فضایل امیر مؤمنان علیه السلام / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
سیری در شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
علی (ع) شخصیت برجسته اسلام / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
تهذیب شرح نهج البلاغة / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
امام علی علیه السلام / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
شرح نهج البلاغة / نوع اثر: کتاب / نقش: شارح