التدوين في أحوال جبال شروين (تاريخ سوادکوه مازندران)
| نام کتاب | التدوین فی احوال جبال شروین، تاریخ سواد کوه مازندران |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | احمدزاده، مصطفی (تصحیح و پژوهش)
اعتماد السلطنه، محمد حسن بن علی (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | DSR 2095 /و2الف6 |
| موضوع | سواد کوه - تاریخ
سواد کوه - جغرافیا سواد کوه - سرگذشت نامه نثر فارسی - قرن 13ق. |
| ناشر | فکر روز |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1373 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE10095AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
التدوين فى احوال جبال شروين، كه به «تاريخ سوادكوه» نامبردار است، كتابى است به زبان فارسى، درباره تاريخ و جغرافياي سوادكوه مازندران، نوشته محمد حسن‌خان اعتمادالسلطنه 1259- 1275ه.ق.، كه شرح حال وى در معرفى كتاب «تدوين لغات جغارافيايى قديم و جديد ايران» كه در همين برنامه گنجانده شده، گذشت.
اعتمادالسلطنه اين كتاب را به مناسبت سفر ناصرالدين شاه به مازندران تألیف نموده است.
نكته:
برخى از پژوهش‌گران معتقدند، اعتمادالسلطنه وزير انطباعات عصر ناصرى كه اهل فرهنگ و انديشه بوده و چندين جلد كتاب تأليف و يا ترجمه كرده است، از سرقت آثار ديگران يا نوشته‌هاى افراد را به نام خود نمودن مصون نبوده است. يكى از محققان معاصر مى‌نويسد: اعتمادالسلطنه دستياران و ميرزاهايى داشته كه در خدمت وزارت انطباعات و به اصطلاح كارمندان دستگاهى بودند كه اعتمادالسلطنه سرپرستى آن را (بر عهده) داشته است. اين افراد در تهيه مطالب و كارهايى جزى‌تر او را يارى مى‌كردند و او در اين گونه موارد بيشتر سمت سرپرستى داشته و نوشته‌هاى آنان را كم يا زياد مى‌كرده است. برخى معتقدند اكثر كتب و رسايلى كه اعتمادالسلطنه به طبع رسانيده، به قلم ذكاءالملك (ميرزا محمدحسين فروغى پدر ميرزا محمدعلى فروغى) نوشته شده است.
احمد كسروى، ذيل معرفى كتاب (التدوين فى جبال الشروين) كه از آثار صنيع‌الدوله است، مى‌نويسد: (در آخر مقدمه شرحى تحت عنوان حالت حاليه سوادكوه مى‌نويسد بايد دانست كه اين شرح نيز نتيجه تتبع و استقراء شخصى صنيع‌الدوله نبوده و غصب است.) كسروى متذكر مى‌گردد، عليقلى ميرزا اعتمادالسلطنه مطالبى درباره بلاد و ولايات در دوازده مجلد نوشته كه پس از وفاتش به كتابخانه صنيع‌الدوله انتقال يافته است و مى‌افزايد: (ما به همه اين مجلدات دسترسى نداشته و مراجعه نكرده‌ايم، ليكن از روى قرائن عديده يقين دارم كه شرحى كه صنيع‌الدوله راجع به سوادكوه و همچنان شرحى كه در باب علما و رجال در اواخر كتاب مى‌نويسد، نقل از آن مجلدات است. متن كتاب كه تحت عنوان (گفتار در تاريخ سوادكوه) شروع مى‌شود، روى هم رفته خلاصه مطالب تاريخ سيد ظهيرالدين است، حتى اشعار عربى و فارسى كه در ضمن مطالب به مناسبتى مى‌آورد، اقتباس از كتاب مذكور است.
اين كتاب به جهت آنكه در مقايسه با نوشته‌هاى مورخان ايرانى آن دوره كه از پژوهش‌هاى اروپاييان آگاهى نداشتند، كار تازهاى به شمار مى‌رود و داراى اهميت است.
ساختار
اين كتاب، مشتمل بر ديباچه و يك مقدمه علمى، يك بخش اصلى، كه به تاريخ سوادكوه اختصاص يافته، و يك بخش تكميلى و بخشى ديگر كه به تراجم احوال رجال و علماى سوادكوه مى‌پردازد، يك تتميم و خاتمه و نيز بخشى با عنوان يادداشت‌ها و پى‌نوشت‌ها مى‌باشد. بخش اول مشتمل بر هشت فصل است.
گزارش محتوا
در مقدمه كتاب راجع به اصل و نژاد سكنه قديم طبرستان و زبان آنها و جغرافياي كنونى سوادكوه و خلاصه حوادث تاريخ مازندران سخن گفته شده است.
در فصل اول به آغاز ورود اسلام به ولايات سوادكوه اشاره شده است.
در فصل دوم به يادكرد احوال داعيان و علت آمد و شد سادات به طبرستان و اطراف آن پرداخته شده است.
در فصل سوم و چهارم، به بيان احوال ملوك باوند و ادامه سلطه ايشان بر اين منطقه اشاره شده است.
در فصل پنجم، به حكومت علاءالدوله حسن بن رستم در اين منطقه پرداخته شده است.
در فصل ششم، از حكومت حسام‌الدوله شاه اردشير ياد شده است.
در فصل هفتم، به حكومت شمس‌الملوك رستم بن اردشير بر اين منطقه پرداخته شده است.
و در فصل هشتم به استيلاى مجدد آل‌باوند بر مازندران پرداخته شده و از سلسله نسب اين دودمان ياد شده است. در اين فصل همچنين از ملوك قارنوند، بادوسپان و سلطنت اولاد بادوسپيان بر اين سرزمين سخن به ميان آمده است.
در بخش تكميل، مؤلف به نقل قولى از تاريخ مختصرى كه شخصى به نام حاجى محمدعلى اشرفى، معاصر شاه عباس اول، درباره طبرستان و مازندران نگاشته، مى‌پردازد.
در بخش بعدى مؤلف به شرح حال رجال و علماى سوادكوه پرداخته است و از كسانى چون ميرزا صفا، ملاعباسعلى آلاشتى، ملا رجبعلى، ملا عبدالباقى، ملا محمد زمان و....نام مى‌برد.
در بخش تتميم و خاتمه نيز مؤلف به معرفى سلسله آل‌قارن در طبرستان، سلسله دوم گاوباره‌ها در طبرستان و گيلان، بادوسپان‌ها در رويان و رستمدار، حكام صفويه، علوى‌هاى حسنى، حكام سامانى، علوى‌هاى حسينى و...مى‌پردازد.
در بخش يادداشت‌ها و پى‌نوشت‌ها، محقق به ارائه توضيحاتى متناظر با مطالب بخش اول و دوم كتاب پرداخته است.
ويژگى
از ويژگى‌هاى اين كتاب به شرح حال علماى مازندران در آن مى‌توان اشاره كرد كه براى تذكره‌نويسان داراى اهميت مى‌باشد.
وضعيت كتاب
كتاب فاقد پاورقى و مشتمل بر فهرست‌هاى ذيل، كه توسط محقق و مصحح كتاب آقاى مصطفى احمدزاده به كتاب افزوده شده، مى‌باشد:
منابع و مآخذ، فهرست‌هاى سه گانه: اشخاص و طايفه‌ها و دودمان‌ها و اديان، فهرست جغرافيايى و فهرست كتاب‌ها و مقاله‌ها.
منابع
- آل داوود، سيد على، دائره المعارف بزرگ اسلامى، ج9، ص362.
- آقابزرگ تهرانى، الذريعه الى تصانيف الشيعه، ج4، ص18.
- گلى زواره، غلامرضا، آينه پژوهش، بهمن و اسفند 1382، ش84.
- متن كتاب.
پیوندها
مطالعه کتاب التدوین فی احوال جبال شروین، تاریخ سواد کوه مازندران در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور