تاريخ الائمة الزيدية في اليمن حتی العصر الحديث
| نام کتاب | تاریخ الائمه الزیدیه فی الیمن حتی العصر الحدیث |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | دراسات یمنیه، تاریخ الزیدیه
تاریخ الزیدیه |
| پدیدآورندگان | محمد عزب، محمد زینهم (مقدمهنويس)
زباره صنعانی، محمد بن محمد (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 56 /ز2ت2 |
| موضوع | زیدیه - تاریخ
زیدیه - سرگذشت نامه |
| ناشر | مکتبة الثقافة الدينية |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | 1961 م |
| کد اتوماسیون | 19168 |
معرفى اجمالى
«تاريخ الأئمة الزيدية في اليمن حتى العصر الحديث»، به زبان عربى از آثار محمد بن محمد بن يحيى زباره است كه با اهتمام و مقدمه دكتر محمد زينهم محمد عزب منتشر شده است. نويسنده در اين اثر، ظهور امامان زيدى از قرن دوم هجرى تا نيمه اول قرن چهاردهم هجرى (1342ق) را همراه با توضيحى در مورد پرچم‌داران آن شرح داده است. در مجموع در اين اثر، بيش از صد امام زيدى مطرح شده است.
هرچند عنوان كتاب به‌صورت مذكور، در روى جلد و صفحه اول آمده، ولى نام اصلى آن عبارت است از: «إتحاف المهتدين بذكر الأئمة المجددين و من قام باليمن الميمون». گفتنى است كه كتاب حاضر تعليقه و توضيحى بر كتاب و منظومه شعرى «تحفة المسترشدين» است و مطالعه آن مى‌تواند پژوهشگران را در شناخت تاريخ امامان زيدى يمن يارى رساند.
ساختار
كتاب حاضر از مقدمه دكتر محمد زينهم محمد عزب و مقدمه نويسنده و متن اصلى تشكيل شده است. متن اصلى كتاب تقسيم به فصل و بخش و... نشده است و نويسنده از شيوه تاريخى و قرن به قرن براى سامان دادن به كتابش استفاده كرده و هدفش آشنا كردن پژوهشگران با تاريخ امامان زيدى يمن بوده است. زبان و ادبيات اين اثر، عربى فصيح، رسا و شيواست.
گزارش محتوا
در باره محتواى اين اثر چند نكته گفتنى است:
1. دكتر محمد زينهم محمد عزب، در مقدمه‌اش - كه زمان و مكان و مشخصات نگارش آن معين نشده - تأكيد كرده است: دو ويژگى عمده زيديه عبارت است از: 1. شروط امامت در نزد زيديان، 14 مورد است و آن عبارت است از اينكه امام مكلف، مرد، مجتهد، علوى، فاطمى، عدل، سخى، ورع، سليم العقل، سليم الحواس، سليم الاطراف، صاحب رأى و تدبير، اقدامگر و شجاع باشد؛ 2. زيديه در بين فرقه‌هاى شيعه آزادتر و به سنيان نزديك‌ترند و اهل جدال نيستند و... و آنان به انتخاب طبيعى اعتقاد دارند، هرچند آن را در قلمرو محدودى منحصر مى‌كنند.
نويسنده مقدمه افزوده است ازاين‌رو خيلى به پژوهش‌هاى مرتبط با يمن مشتاق شدم و به همين جهت زمانى كه در دارالكتب المصرية بودم، كتاب سودمندى يافتم به نام «إتحاف المهتدين بذكر الأئمة المجددين و من قام باليمن الميمون» نوشته محمد بن محمد بن يحيى زباره، از پرچم‌داران انديشه و تاريخ در قرن نوزدهم ميلادى. اين كتاب، براى ما پيدايش رهبران زيدى از قرن دوم تا قرن سيزدهم هجرى را تشريح مى‌كند و گزارش مختصرى از زندگى طلايه‌داران اين مكتب در طول قرون را عرضه مى‌دارد (ر. ك.: مقدمه كتاب، ص 7 - 8).
قابل توجه است كه هرچند دكتر محمد زينهم محمد عزب محدوده زمانى مباحث اين كتاب را از قرن دوم تا قرن سيزدهم هجرى شمرده، ولى واقعيت آن است كه نويسنده بحثش را تا نيمه اول قرن چهاردهم هجرى (1342ق) ادامه داده است (ر. ك.: همان، ص 171).
2. نويسنده در مقدمه‌اش - كه هيچ‌يك از زمان و مكان و مشخصات نگارش آن را معين نكرده - با يادآورى اينكه مجدد كسى است كه... خدا او را مى‌گيرد و برايش ملكه‌اى قرار مى‌دهد كه با آن باطل را دفع و حق را يارى مى‌كند و آخرين مجدد حضرت امام مهدى(عج) و عيسى(ع) است و مجدد بايد مرد يا مردانى مشهور در هر صد سال باشد و...، افزوده است كه پس مجدد قرن اول از اهل بيت نبوى عبارت از امام زيد بن على بن حسين(ع) است كه در سال 75ق، متولد شد و در سال 121ق، دعوت و بيعتش بود و در صفر سال 122ق، در كوفه به شهادت رسيد... (ر. ك.: همان، ص 9).
3. متأسفانه اثر حاضر از نظر روش تحقيقى در بيشتر مطالب، مستند نيست و ارجاع و استناد در آن به‌ندرت مشاهده مى‌شود و نام و مشخصات منابع تاريخى و شرح حال و... مشخص نشده است. البته به‌ندرت اسناد و ارجاعى با ذكر نام كتاب و شماره جلد و صفحه مورد نظر آمده است (ر. ك.: همان، ص 10، پاورقى 5، ص 62 پاورقى 1) و البته گاه به نام كتاب بدون نام مؤلف يا با نام وى اكتفا شده و اشاره‌اى به شماره جلد و صفحه نشده است (ر. ك.: همان، ص 15، پاورقى 1، 2، 3، 4 و ص 18، پاورقى 3 و 4). گاه نام و نشان سوره‌ها و شماره آيات در پاورقى ذكر شده است (مثلاً ر.ك.: همان، ص 17، پاورقى 1، 2، 3، 4؛ ص 18، پاورقى 1 و 2؛ ص 34، پاورقى 1؛ ص 50، پاورقى 1 و ص 170، پاورقى 1) و گاه توضيحى بدون استناد در پاورقى آمده است (ر. ك.: همان، ص 9، پاورقى 2).
4. در مجموع در اين اثر، به‌صورت تقريبى بيش از صد نفر از امامان زيديه و به‌صورت تحقيقى تعداد 114 امام زيدى مطرح شده است. اين امامان با امام زيد بن على بن الحسين(ع) شروع شده (ر. ك.: همان، ص 9) و با ديگرانى ادامه يافته و سرانجام با يحيى بن محمد بن يحيى پايان يافته است (همان، ص 169).
5. نويسنده در مورد امام اسماعيل بن قاسم بن محمد چنين نوشته: او در شعبان سال 1019ق، زاده شد و دعوتش در رجب سال 1054ق، در دژ ضوران بود و در جمادى‌الأولى سال 1087ق، درگذشت و مشهدش در همان جاست (ر. ك.: همان، ص 130).
6. نويسنده در مورد پايان كتابش نام و نسب خودش را ذكر كرده و سلسله انتسابش را به امام يحيى بن حسين بن قاسم بن ابراهيم رسى از امامان زيدى يمن رسانده است (ر. ك.: همان، ص 176 - 177).
7. نويسنده در بيشتر موارد، ابياتى از منظومه شعرى «تحفة المسترشدين» را آورده و بعد به توضيح آن پرداخته است. او در غالب موارد در آغاز بحث، تعبير «قال سامحه الله تعالى» (خداى تعالى او را مورد لطف و بخشش قرار دهد) را در مورد صاحب اين اشعار تكرار كرده است (همان، ص 14، 15، 17 و...).
وضعيت كتاب
براى كتاب حاضر، فقط فهرست تفصيلى مطالب (كتاب، ص 181، 184) تنظيم شده و متأسفانه فهرست منابع و فهرست‌هاى فنى ديگر (آيات، روايات، اعلام، امكنه، اصطلاحات، فرق و مذاهب و...) نيامده است. نويسنده كتابش را در تاريخ در صنعاء (يمن)، ماه شعبان 1343ق، به پايان رسانده است (همان، ص 176).
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.
پیوندها
مطالعه کتاب تاریخ الائمه الزیدیه فی الیمن حتی العصر الحدیث در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور