آشنائی با حوزه‌های علمیه شیعه در طول تاریخ
| نام کتاب | آشنائی با حوزه های علمیه شیعه در طول تاریخ |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | موحد ابطحی، حجت (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | BP 7/4 /م8آ5 |
| موضوع | ایران - تاریخ
حوزه‌های علمیه - تاریخ شیعه - سرگذشت نامه مجتهدان و علما - سرگذشت نامه مدرسهها - تاریخ |
| ناشر | حوزه علميه اصفهان |
| مکان نشر | اصفهان - ایران |
| سال نشر | |
| کد اتوماسیون | 19086 |
معرفى اجمالى
«آشنايى با حوزه‌هاى علميه شيعه در طول تاريخ»، تأليف سيد حجت موحد ابطحى، از جمله آثار فارسى با موضوع معرفى حوزه‌هاى علميه شيعه است.
انگيزه نويسنده از نگارش اين اثر، پاسخ‌گويى به سؤالات و درخواست‌هايى بوده كه در باره شناخت اين مراكز مذهبى وجود داشته و با انقلاب اسلامى بيشتر شده است (مقدمه، ص 5).
ساختار
كتاب، مشتمل بر يك مقدمه و عناوين متعددى است كه مباحث را مى‌توان بدين‌گونه دسته‌بندى نمود:
1. ويژگى‌هاى حوزه‌هاى علميه؛
2. رابطه حوزه علميه با عناوينى چون: امام خمينى(ره)، جهاد و شهادت و بانوان؛
3. حوزه‌هاى علميه در زمان رسول خدا(ص) و ائمه اطهار(ع)؛
4. حوزه‌هاى علميه در زمان غيبت.
گزارش محتوا
نويسنده، مقدمه را با تعريفى از حوزه عليمه آغاز مى‌كند: «حوزه علميه، محل كسب علوم و آگاهى‌هاى اسلامى و آشنايى با فرهنگ اسلام توأم با عمل و اخلاص و زهد، با نظامى متكى به احساس مسئوليت دينى مى‌باشد» (مقدمه، ص 7).
وى در پاسخ به سؤالاتى كه ممكن است در رابطه با پيشينه حوزه‌هاى علميه مطرح باشد، تذكر اين نكته را لازم مى‌داند كه نام حوزه در زمان‌هاى قديم مطرح نبوده است، بلكه در ابتداى امر محل تحصيل علوم اسلامى مساجد بوده و سپس با توسعه فعاليت علمى از يك طرف و فراهم شدن امكانات زندگى از طرف ديگر، مدارسى به وجود آمد كه محل تحصيل علوم دينى گشت و سپس با گسترده شدن فعاليت و امكانات تحصيلى در جاهايى كه مجموعه‌اى از مدارس و مراكز تحصيلى گرد مى‌آمد، نام حوزه علميه بر آن نهاده شد؛ لذا كسى كه بخواهد تاريخ حوزه‌ها را بررسى كند بايد راجع به مدارس و مساجد تحقيق كند؛ زيرا در همان جاهاست كه در گذشته كار حوزه‌اى انجام مى‌شده است (همان، ص 9).
خلاصه مطالب كتاب به ترتيبى كه در ساختار آمده بدين شرح است:
1. ابطحى پاره‌اى از ويژگى‌ها را شاخصه اغلب حوزه‌هاى علميه دانسته است. وى خاطرنشان مى‌كند كه با بررسى و تحقيق در حوزه‌هاى علميه و تاريخ مدارس و كتابخانه‌ها خصوصياتى را در مورد آنها مى‌يابيم كه بعضى جنبه كلى دارند و در همه يا اكثر حوزه‌ها مطرح مى‌باشند. شناخت اين خصوصيات در راه رسيدن به آگاهى در مورد حوزه علميه نقش اساسى دارد؛ لذا در ضمن چند قسمت اين ويژگى‌ها را مورد بررسى قرار مى‌دهد. اتصال و ارتباط حوزه و مسجد و كتابخانه، رابطه تنگاتنگ حوزه علميه و جامعه، حوزه علميه در كنار حرم ائمه(ع) و پيشوايان دين، علوم اسلامى در حوزه‌ها و علل توجه يا بى‌اعتنايى به برخى از علوم در حوزه‌هاى علميه از مباحثى است كه در بخش اول مطالب كتاب، مطرح شده است (متن كتاب، ص 10 - 31).
2. امام خمينى(ره) در گفته‌ها و نوشته‌هاى خود به حوزه علميه و جنبه‌هاى گوناگون آن توجه زياد مبذول داشته‌اند و راهنمايى‌هاى اساسى فرموده‌اند كه نويسنده در ادامه مباحث، گوشه‌اى از سخنان و نوشته‌هاى ايشان را در باره چند موضوع در زمينه حوزه‌هاى علميه نقل كرده است كه راهنماى طالبين تحصيل در اين حوزه‌ها باشد (همان، ص 33 - 40).
نويسنده در عنوان ديگرى با ذكر تعدادى از شهدا و مجاهدين حوزه‌هاى علميه، به جهت وسعت اين موضوع، خوانندگان را به مطالعه 11 جلد نهضت روحانيون ايران و كتاب شهداى روحانيت در يك‌صد سال اخير و مانند آن ارجاع مى‌دهد (همان، ص 69 - 70).
شخصيت‌هاى بزرگى از زنان مجتهده و عالمه، به مقام بزرگى از فقاهت و دانش اسلامى رسيده و با نظام حوزه‌اى مراحل تكامل علمى و تقوائى را پيموده‌اند. ام‌سعيد احمسيه، دختر سيد مرتضى، ام على بن طاووس، بانوى مجتهده ايرانى و تعدادى ديگر از بانوان شيعه در اين بخش از كتاب معرفى شده‌اند (همان، ص 72 - 78).
3. در اين قسمت كتاب، حوزه‌هاى علميه از زمان رسول‌الله(ص) مورد بررسى قرار گرفته است. پيامبر بعد از استقرار در مدينه با بنيان‌گذارى مسجد النبى، مركزى براى فراگيرى اسلام و قرآن - با منظور نشر و گسترش آن در نواحى گوناگون - به وجود آوردند و مسلمان‌ها به‌نحو شايسته‌اى در مسجد به كار آموختن و فراگيرى علم و دانش دين و قرآن و مفاهيم آن پرداختند. مسجد النبى حكم مدرسه‌اى را داشت كه بسيار بودند بزرگان دانشمند از پيروان رسول خدا كه از آن مدرسه و محضر پيامبر كسب فيض نموده و تفقه در دين نمودند و حتى آموختن خواندن و نوشتن را در همان مركز انجام مى‌دادند (همان، 80).
نويسنده در باره حوزه علميه على(ع) مى‌نويسد: «اگر ما هيچ نشانه‌اى از حوزه علميه آن دوره نداشتيم جز «نهج‌البلاغة» و علومى كه در ضمن خطبه‌ها و نامه‌ها و پندهاى حكمت‌آميز اين كتاب عظيم‌الشأن به دست ما رسيده است، كافى بود كه پرده از يك مجمع علمى بزرگ بردارد» (همان، ص 115).
وى همچنين با بررسى حوزه‌هاى علميه ساير ائمه، به حوزه علميه امام جعفر صادق(ع) با تفصيل بيشترى مى‌پردازد؛ چراكه: «بررسى تاريخ حوزه‌ها به ما نشان مى‌دهد كه علوم حوزه‌اى، برنامه‌هاى كلى حوزه‌هاى شيعه، تداوم حركت فكرى و علمى تشيع، گسترش ابعاد مجامع علمى شيعه، مرهون آن امام معصوم و آگاه و آن مجمع بزرگ علم و فضيلت است» (همان، ص 165).
4. در آخرين بحث كتاب، حوزه‌هاى علميه عصر غيبت مورد بررسى قرار گرفته است. در اين بخش به سه حوزه علميه نجف اشرف، قم و اصفهان به‌تفكيك پرداخته شده است. چگونگى تأسيس و شخصيت‌هاى علمى هريك از اين حوزه‌ها، تأثيرات هريك از اين حوزه‌ها در ترويج مذهب تشيع و مراكز علمى و آثار هريك از اين حوزه‌ها، از جمله مباحث مطرح‌شده در اين بخش از كتاب است. يادى از شهداى حوزه علميه اصفهان، حسن ختام مطالب كتاب است (همان، ص 428).
وضعيت كتاب
در بخش آخر كتاب، تصاوير متعددى از مساجد، مراقد علماى شيعه، حوزه‌هاى علميه و حلقه‌هاى درسى طلاب ارائه شده است. فهرست مطالب، تصاوير و عكس‌ها و منابع به‌تفكيك در انتهاى كتاب آمده است. نويسنده در ابتداى فهرست تصاوير، تذكر داده كه تصويرهاى كتاب، عمدتاً مربوط به حوزه علميه قم و حوزه علميه اصفهان مى‌باشد و ساير بخش‌هاى كتاب، يا اصلاً تصويرى ندارد و يا اينكه عكس مناسب و جالبى در دسترس نبوده است (همان، ص 447).
آدرس و ترجمه روايات، مطالب و توضيحاتى پيرامون برخى مباحث كتاب در پاورقى‌ها ذكر شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.
پیوندها
مطالعه کتاب آشنائی با حوزه های علمیه شیعه در طول تاریخ در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور