ابعاد سیاسی و اجتماعی حج
| نام کتاب | ابعاد سیاسی و اجتماعی حج |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | رهبر، محمدتقی (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | |
| موضوع | حج |
| ناشر | مشعر |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1377 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | 18515 |
معرفى اجمالى
«ابعاد سياسى و اجتماعى حج»، تأليف محمدتقى رهبر، از جمله آثار فارسى است كه حج را از جنبه‌اى خاص مورد بررسى قرار داده است. نويسنده در مقدمه، هدف از نگارش كتاب را بررسى يكى از ابعاد مهم و حياتى حج؛ يعنى بعد «اجتماعى - سياسى» آن دانسته كه نسبت به ديگر ابعاد، كمتر مورد توجه قرار گرفته است (مقدمه، ص20).
ساختار
كتاب در ضمن يك مقدمه و يازده عنوان نوشته شده است. نويسنده در نگارش كتاب از منابع متقدم و متأخر بهره گرفته و مطالب خود را مستند ساخته است.
گزارش محتوا
نويسنده در مقدمه كتاب پس از پرداختن به اهميت حج از ديدگاه آيات و روايات و توضيح ابعاد سياسى - اجتماعى آن، عناوين و محورهايى را كه در اين بحث مورد توجه قرار گرفته، ذكر كرده است (مقدمه، ص21-9).
توضيح تمام مباحث كتاب در اين مقاله نمى‌گنجد، لذا به برخى از مطالب اشاره مى‌شود:
نويسنده در اولين مبحث كتاب، ويژگى‌هاى كنگره حج را در چهارده مورد بيان مى‌كند كه از آن جمله است: « در اين اجتماع فرامليتى، افراد مسلمان از سراسر جهان، بدون توجه به مشخصه‌هاى جغرافيايى و سنت‌هاى قومى و لباس و رنگ، با مساوات كامل و بدون توجه به شعارهاى پوچ و گمراه‌كننده، شركت دارند و نظير اين همبستگى در سراسر كره زمين بى‌مانند است» (متن كتاب، ص25).
نويسنده، اعلام خلافت و وصايت على(ع) توسط پيامبر اكرم(ص) در حجةالوداع در مسجد خيف و سپس در غدير خم را نشانه اهميت ولايت دانسته و چنين نوشته است: «اين واقعه مهم تاريخى در عصر درخشان رسالت و آخرين سال حيات مقدس رسول‌اللَّه(ص) در حجةالوداع، گواه صادق ديگرى است بر اهميّت مسئله رهبرى و مسائل حكومت و زعامت دينى و سياسى مسلمين كه بنيان‌گذار اسلام حضرت محمد(ص) بدان قيام و اقدام كرد و در حضور حاجيان و زائران بلاد براى تبليغ مهم‌ترين ركن معنوى اسلام پس از توحيد و نبوت؛ يعنى امامت و ولايت، بهره گرفت (همان، ص53).
ولايت امر حج نيز يكى از شئون امامت است كه ولى امر اگر مبسوط اليد بود و در موسم حضور داشت، عهده‌دار آن است؛ وگرنه امير و نماينده‌اى را بدين منظور برمى‌گزيند و هدايت امر حج و سرپرستى حجاج را بدو مى‌سپارد. هدف از اين سرپرستى، حسن انتظام و انجام فريضه حج و سياست‌گذارى آن و رسيدگى به امور حجاج بيت‌اللَّه است كه در موسم، گردهمايى عظيمى را تشكيل مى‌دهند و به راهنمايى فكرى و دينى و سياسى و اقتصادى نياز دارند (همان، ص86).
موضوع برائت از موضوعات مهمى است كه به آن پرداخته شده است. به اعتقاد نويسنده، برائت قبل از آنكه بعد سياسى - اجتماعى داشته باشد، جنبه اعتقادى و تربيتى دارد و مؤمن به حكم انگيزه ايمانى و با تأسى به خدا و رسول، مى‌بايست از هرچه سد راه خدا است و هركس كه در مقام خصومت با خلق اوست، تبرّى جويد و عُلقه روحى و عملى خود را قطع كند و با دشمنان خدا طرح دوستى نيفكند. قرآن به اين اصل مهم ايمانى اهتمام ورزيده و بارها آن را متذكر شده است (ر.ك: همان، ص95).
نويسنده، يكى از ابعاد سياسى حج را مبارزه با روحيه استكبارى دانسته و حج را براى در هم شكستن طغيان و غرور جباران، به خضوع كشاندن گنهكاران و دميدن روح بندگى به جان‌ها و روان‌ها دانسته است. در حديثى از على(ع) پرسيدند: چرا مكه را «بكّه» گويند؟ فرمود: بدين جهت كه گردنكشان جبار و تبهكاران را در هم كوبيده است» (ر.ك: همان، ص136).
مباحث اقتصادى حج نيز از موضوعات مهمى است كه در چند عنوان مورد بررسى قرار گرفته كه از آن جمله است: آثار و بركات حج، تأمين بنيه اقتصادى مسلمانان، قربانى و اطعام مساكين و گرسنگان. از مجموع آنچه در روايات درباره بعد اقتصادى حج آمده، چنين به دست مى‌آيد كه: بالا بردن توان اقتصادى مسلمانان از اين رهگذر مورد توجه قرار گرفته است. شايد رمز مطلب اين باشد كه بعد اجتماعى حج پررنگ‌تر از ساير عبادات است و اين فريضه جهان‌شمول، مصالح عموم مسلمين را در جامعه جهانى منظور مى‌دارد و از سوى ديگر مسئله اقتصاد و توان مالى مى‌تواند به‌عنوان يك اهرم قدرت براى امت مطرح گردد و آنها را از وابستگى‌هاى ديگر نيز برهاند؛ لذا به منافع اقتصادى در حج اهتمام ويژه‌اى شده است (ر.ك: همان، ص218).
آخرين عنوان كتاب، بعد فرهنگى حج است. بعد فرهنگى حج را از چند نظر مى‌توان مورد توجه قرار داد: از درون و جوهره فريضه حج، موقعيت ويژه حج، ديار وحى و آثار پيامبر(ص) و رسانه بين‌المللى اسلامى. درباره موقعيت ويژه حج مى‌خوانيم: «استفاده از فضاى معنوى، موقعيت زمانى و مكانى و ارتباطات مردمى و وضعيت مساعد آن، جهت اعلام مسائل حياتى اسلام و آگاهى مسلمين و بيدارى حج‌گزاران، نيز به حج ويژگى خاص فرهنگى مى‌بخشد. از اين بابت حج را بايد منبر بلندپايه اسلام و مأذنه رفيع ايمان ناميد» (همان، ص240).
نويسنده، مباحث كتاب را با اين سطور به پايان رسانده است: «اگر حج به‌صورتى كه شايسته است، شكل مى‌گرفت و حج‌گزاران كه نخبه‌هاى هر ملتند در اين دانشگاه بزرگ شركت جسته و مؤمنان با امنيت كامل از خدا و دين حرف مى‌زدند و مشكلات مسلمين را مطرح مى‌كردند، با ره‌آورد معنوى و آگاهى بيشتر به جوامع خود بازمى‌گشتند و پيام‌هاى سودمندى به ارمغان مى‌بردند، بى‌شك سرنوشت مسلمانان به‌گونه‌اى ديگر بود؛ به اميد چنين تحولى» (همان، ص262).
وضعيت كتاب
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع مورد استفاده، در انتهاى كتاب ذكر شده است. آدرس آيات، روايات و منابع، ارجاعات و توضيح برخى مطالب در پاورقى‌هاى كتاب آمده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.
پیوندها
مطالعه کتاب ابعاد سیاسی و اجتماعی حج در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور