آداب المريدين و يليه داعي الفلاح إلی سبل النجاح
| نام کتاب | آداب المریدین و یلیه داعی الفلاح الی سبل النجاح |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | داعی الفلاح الی سبل النجاح |
| پدیدآورندگان | سهروردی، عبد القاهر بن عبد الله (نويسنده)
کیالی، عاصم ابراهیم (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 288/4 /س9آ4 |
| موضوع | آداب طریقت - متون قدیمی تا قرن 14
تصوف - آداب و اعمال تصوف - متون قدیمی تا قرن 14 مرید و مراد نثر فارسی - قرن 6ق. |
| ناشر | دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 563 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | 18056 |
معرفى اجمالى:
«آداب المريدين» اثر ضياء الدين عبدالقاهر بن عبدالله بن محمد سهروردى بكرى (490-563ق)، از مشايخ بزرگ صوفيان، كتابى عرفانى به زبان عربى است كه در نيمه اول قرن ششم هجرى تاليف شده است.
اين كتاب از آغاز تأليف مورد توجّه صوفيه و مستمسك جميع ارباب طريقت بوده است. از آن ميان، شهاب الدّين ابوحفص عمر بن محمّد سهروردى (539-632ق)، برادرزاده نويسنده، در نوشتن كتاب عوارف المعارف اين كتاب را مبناى كار خود ساخته است. نيز ابوالمفاخر سيف‌الدّين يحيى باخَرزى (586-659ق) در بخش دوم كتاب اورادُ الاَحباب از اين اثر بهره فراوان برده است. (بجنوردى، سيد كاظم و همكاران، ص165)
ساختار:
كتاب با دو مقدمه از محقق اثر، دكتر شيخ عاصم ابراهيم الكيالى و نويسنده آغاز و مطالب در 27 فصل، ارائه شده است. در فصول كتاب از اصول اعتقادات صوفيان، احوال و مقامات سالكان، شَطْحيات صوفيان، آداب صوفيان در سفر و حضر و سّماع و جز آن سخن به ميان آمده است.
نويسنده با نقل شواهد و سخنانى از مشايخ سلف، خود نيز به اظهار عقيده پرداخته و دستورهايى داده است.
در پايان اين اثر، كتاب ديگرى تحت عنوان «داعى الفلاح الى سبل النجاح» اثر شيخ محمد بن محمد زين العابدين مرصفى با حجم مختصرى ضميمه گرديده است.
گزارش محتوا:
در مقدمه محقق، ضمن اشاره به نام دو كتاب، زندگى‌نامه بسيار مختصرى از مؤلفين آنها ذكر شده است. در مقدمه نويسنده نيز به اين نكته اشاره شده است كه طالب هر چيزى، بايد ابتدا به ماهيت و حقيقت آن پى‌برد تا رغبت كامل براى پيگرى آن چيز، در وى به وجود آيد و سالك طريق تصوف نيز ابتدا بايد به آداب ظاهرى و باطنى، اصطلاحات، كلمات و اطلاقات مربوط به تصوف آگاهى كامل پيدا كرده و سپس اقدام به طى طريق آن نمايد.
فصل اول، پيرامون در رابطه با فقر و غنى است. نويسنده معتقد است كه فقر، در صورت رضايت به آن، افضل از غنى بوده و به همين دليل پيامبر(ص) آن را برگزيده است.
در فصل دوم، تفاوت ميان فقر، تصوف و زهد بيان شده است. به اعتقاد نويسنده، اين سه با يكديگر متفاوت بوده و ترك اشتغال به مكاسب و صناعات و پرداختن به طاعات، از ديد وى، برتر از طلب رزق مى‌باشد.
در فصل سوم، اشاره‌اى به فروع دين و احكام آن شده است. نويسنده تعليم و فراگيرى احكام شريعت و علم يافتن به حلال و حرام، را واجب مى‌شمارد تا آنكه عمل، موافق علم انجام گيرد. وى به اين نكته تصريح دارد كه اگرچه اصحاب حديث، وظيفه رساندن شريعت و تبليغ آن را برعهده دارند، اما فقها، به واسطه فهم، استنباط و فقه الحديث و دقت در ترتيب احكام، حدود دين، تميز بين ناسخ و منسوخ، مطلق و مقيد، مجمل و مفسر، خاص و عام و محكم و متشابه، از آنها افضل مى‌باشند.
در فصل چهارم، اقوال علما در تصوف و آداب آن و در فصل پنجم، احكام مذهب بيان شده است. نويسنده معتقد است كه مذهب، داراى ظاهر و باطنى است كه ظاهر آن، متخلق بودن به اخلاق ظاهرى و باطن آن، احوال و مقامات روحانى و عرفانى است.
مقام عبد نزد خداوند در هنگام عبادت، احوال معاملات قلوب، اختلاف مسالك، فضيلت علم، آداب متصوفه در محاوراتشان، شطحات حكايت شده از ابى يزيد و ديگران، آداب ابتدايى مريد، اجتهاد در معرفت نفس، آداب متصوفه در مصاحب با هم، عنوان ساير فصول و ديگر امورى هستند كه نويسنده به بحث و بررسى پيرامون آن پرداخته است.
در كتاب «داعى الفلاح الى سبل النجاح»، ضمن بيان احكام تجريد ظاهرى و باطنى، فضيلت تحلى به محاسن اخلاقى، تجريد حقيقى براى اهل كمال، انواع خواطر و كيفيت نفى آنها توضيح داده شده است. در ادامه، به ذكر و توضيح آداب ذكر، شروط شيخ، تصوف و صوفى، فرق ميان تصوف، فقر و زهد، كرامات اوليا، معنى اصطلاحاتى همچون وصال، وصل، وصول، اتصال، علامات اولياء و احوال آنها هنگام موت و خروج از دنيا، پرداخته شده است.
وضعيت كتاب:
اين اثر يكى از كتاب‌هاى معروفى است كه تاكنون شارحان بسيارى اين كتاب را شرح كرده‌اند. يكى از شرح‌هاى مهم و مشهور آن، شرح عمر ابن محمد ابن احمد شيركانى است كه در قرن هشتم قمرى به فارسى روان برگردان شده است. در سال‌هاى اخير متن اصلى آداب المريدين به زبان فارسى در كنار شرح فارسى عمر شيركانى توسط پژوهشگر افغانى مقيم ايران، آقاى مجيب مايل هروى توسط نشر مولا در تهران منتشر شد.
شرح آداب المريدين سيد محمد گيسودراز كه در سال 813 ق نوشته شده نيز از ديگر شرح‌هاى مشهور درباره اين كتاب ارزشمند است كه اين اثر نيز به همراه متن عربى و اصلى كتاب آداب المريدين در سال 1939م در هند منتشر شد.
شرح آداب المريدين مخدوم جهان شرف الدين احمد يحيى منيرى نيز يكى ديگر از اين شرح هاست كه با نثرى روان و زيبا نوشته شده است. نام كامل اين كتاب، «مطالب الطالب فى شرح آداب المريدين» است. اين كتاب را شرف الدين منيرى به درخواست يكى از مريدان خود، موسوم به قاضى اشرف، به زبان فارسى ترجمه و شرح كرده است. نسخه كامل خطّى كتاب مطالب الطالب، و كتابت در سال 1158ق در كتابخانه بلخيه فتوحيه پتنا موجود است. جزئى از اين كتاب به عنوان «شرح آداب المريدين» در شهر پتنا چاپ و منتشر شده است.
فهرست مطالب هر دو كتاب، در پايان اثر آمده و پاورقى‌هاى هر دو كتاب، بيشتر به ذكر منابع اختصاص يافته است.
منابع مقاله:
1-مقدمه و متن كتاب
2- بجنوردى، سيد كاظم و همكاران، دائرة المعارف بزرگ اسلامى، چاپ دوم، تهران، 1377، جلد اول، ص165، صمد موحد.
نويسنده مقاله:
عباس مكرمى
پیوندها
مطالعه کتاب آداب المریدین و یلیه داعی الفلاح الی سبل النجاح در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور