مرعشیان در تاریخ ایران
| نام کتاب | مرعشیان در تاریخ ایران |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | مجد، مصطفی (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | CS 1419 /م42* |
| موضوع | مرعشی (خاندان) - تاریخ |
| ناشر | رسانش |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1380 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | 17031 |
معرفى اجمالى
«مرعشيان در تاريخ ايران» اثر دكتر مصطفى مجد كتابى با موضوع بررسى تاريخ مرعشيان در ايران، از زمان تشكيل تا انقراض مى‌باشد كه به زبان فارسى و در سال 1380ش نوشته شده است.
مطالعه نقش خاندان‌هاى ايرانى در شكل‌گيرى حكومت‌هاى پيش از اسلام و موضوع حكومت‌هاى محلى نيمه مستقل در ايران پس از اسلام و عوامل گوناگون مؤثر در شكل‌گيرى آن‌ها، همواره مورد علاقه مؤلف بوده و اين امر، انگيزه تأليف اثر حاضر شده است (مقدمه، ص14).
ساختار
كتاب با مشتمل بر پيشگفتار، خلاصه پژوهش، مقدمه نويسنده و مطالب در شش فصل است.
مؤلف در اين مطالعه با گزينش روش گردآورى اطلاعات و بهره‌گيرى از برخى آثار خطى و منتشر نشده و نقل‌قول‌هاى صاحب‌نظران و معمرين مرعشى، سعى در تجزيه و تحليل علّى آن‌ها داشته است (همان).
گزارش محتوا
نويسنده در مباحث مقدماتى كتاب ضمن ارائه خلاصه‌اى از محتواى پژوهش، به انگيزه تأليف، سؤالاتى كه نويسنده در خلال بحث به دنبال يافتن پاسخ آن‌ها مى‌باشد و نيز پاسخ‌هاى احتمالى آن‌ها، اشاره نموده است (خلاصه پژوهش و مقدمه، ص11-17).
مقصود اصلى نگارنده از پژوهش حاضر، دستيابى به پاسخ پرسش‌هاى زير بوده است:
الف: اگر بپذيريم نقش خاندان‌هاى با نفوذ در ايران پيش از اسلام توانست خود را به عرصه‌هاى گوناگون حيات اجتماعى و فرهنگى و سياسى ايرانيان پس از اسلام برساند، آيا مرعشيان مى‌توانند يكى از مظاهر آن باشند؟ در صورتى كه پاسخ مثبت باشد، زمينه‌هاى مؤثر در بروز و ظهور حكومت سادات مرعشى چه بوده است (مقدمه، ص16).
نويسنده در اين زمينه معتقد است كه تأسيس حكومت مرعشيان مازندران، نمونه‌اى است بسيار آشكار از استمرار و تكرار نوعى از حكومت‌هاى خاندانى در ايران پس از اسلام، كه بنا به مقتضيات زمان و مكان در گستره تاريخ ايران عينيت يافت و برآيند برجسته‌اى است از تفكرات شيعى منطقه كه نمى‌توان در آن تصوف و در آميختن آن با تشيع را ناديده گرفت و قبض و بسط آن را در گذشت ايام مورد ملاحظه قرار نداد (همان).
ب: آن‌چه كه صفويان به عنوان حكومتى يكپارچه و با اقتدار سياسى- مذهبى در ايران بنيان نهادند، تا چه حدّ از سوابق شيعى خاندان‌هايى چون سادات مرعشى و يا سادات آل كيا متأثر بوده است؟ و آن‌چه كه اين خاندان‌ها به عنوان آميزه‌هاى صوفيانه با خود داشتند تا كجا مورد بهره‌گيرى صفويان قرار گرفت (همان).
به اعتقاد نويسنده استقرار دولت صفويان بى‌شك از انديشه‌هاى سياسى- اجتماعى تشيع و نقش خاندان‌ها و دولت‌هاى شيعى پيش از خود متأثر بود، چنان‌كه مى‌توان از جمله برجسته‌ترين آنان مرعشيان را نام برد (همان، ص17).
ج: چگونه زمانى كه حكومت مرعشيان منقرض شد، رجال اين خاندان از حكومت دور ماندند و اقتدار سياسى خود را از دست دادند، نفوذ قابل ملاحظه آنان در عرصه‌هاى گوناگون سياسى، فرهنگى صفويان و دولت‌هاى پس از آن استمرار يافت (همان، ص16).
در پاسخ به اين سؤال، نويسنده بر اين باور است كه انقراض حكومت سادات مرعشى و در آميختن آن با صفويان نيز از ابعاد گوناگون- فرهنگى، اقتصادى و سياسى- قابل ملاحظه است. چنان‌كه حضور رجال مذهبى، سياسى و نظامى از اين خاندان در دوران‌هاى گوناگون تاريخ ايران بيان‌گر آن است كه سادات مرعشى به دليل آن‌كه خود را در محدوده جغرافياى طبيعى و سياسى خاصى محصور نكرده بودند، توانستند قرن‌ها پس از انقراض حكومت منسوب به خود، به حيات فرهنگى و اجتماعى خويش ادامه دهند (همان، ص17).
از ويژگى‌هاى كتاب حاضر، مطالعه و بررسى چگونگى درآميختن مرعشيان و صفويان با هم و استمرار نقش پوياى رجالى از آن خاندان در دوران‌هاى ديگر تاريخ ايران است (همان ص15).
نويسنده در فصل اول كتاب، منابع مورد استفاده خويش را به سه دسته منابع اصلى، فرعى و معاصر تقسيم كرده و به معرفى و تحليل منابع و بيان محسنات و كاستى‌هاى آن‌ها پرداخته است (متن كتاب، ص21).
در فصل دوم، تاريخ ايارن از ورود اسلام تا روزگار تأسيس سلسله سادات مرعشى در مازندران، مورد بحث و بررسى قرار گرفته (همان، ص45) و در فصل سوم، اصل و نسب، زندگانى، عقايد و تعاليم سيد قوام الدين و عوامل شكل‌گيرى حكومت مرعشيان، تبيين شده است (همان،ص70).
فصل چهارم، به مرحله دوم حكومت سادات مرعشى، از بازماندگان سيد قوام الدين تا يورش تيمور و برانداختن حكومت سادات مازندران 795-781ق اختصاص يافته است. اين دوره از تاريخ مرعشيان كه حدود سيزده سال به طول انجاميد، شامل سه واقعه مهم در دو بخش شرقى و غربى قلمرو جانشينان سيد قوام الدين است. دو واقعه كه توأم با پيروزى بوده و يك حادثه كه سبب انقراض حكومت نسل اول سادات مرعشى و پايان حكومت آنان بوده است (همان، ص 108-109).
در فصل پنجم، دوره سوم حكومت سادات مرعشى در مازندران، از عصر سلطنت شاهرخ تيمورى تا برآمدن صفويان 906-807ق بررسى شده است (همان، ص130).
نويسنده در آخرين فصل، با عنوان «مرعشيان در عصر صفويان» بى آن‌كه بخواهد در بروز و ظهور نوع ديگرى از تصوّف عوامل مؤثرى چون آشفتگى‌هاى سياسى- اجتماعى و صدمات و لطمات اقتصادى و بيم و هراس حاكم بر مردم در روزگار مغولان و پس از آن را ناديده بگيرد، بر اين نكته تأكيد دارد كه شركت صوفيان در فعاليت‌هاى اجتماعى و سياسى آن روزگار، به عنوان انعكاس و عكس العمل رفتار ايرانيان و در عين حال «زيركى و هوشمندى ملتى كه شمشيرش» در برابر سرنيزه نيروهاى جائر و قاهر شكسته بود، از اهميت فوق‌العاده‌اى برخوردار بوده است (همان، ص167).
از ويژگى‌هاى كتاب حاضر، مطالعه و بررسى چگونگى درآميختن مرعشيان و صفويان با هم و استمرار نقش پوياى رجالى از آن خاندان در دوران‌هاى ديگر تاريخ ايران است (مقدمه، ص15).
در پايان كتاب، جمع‌بندى و نتيجه‌گيرى مناسبى از مطالب، صورت گرفته است.
وضعيت كتاب
فهرست مطالب در ابتدا و پيوست‌ها و نمايه نام‌ها، مكان‌ها و كتاب‌هاى مذكور در متن، در انتهاى كتاب آمده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.
پیوندها
مطالعه کتاب مرعشیان در تاریخ ایران در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور