میراث مکتوب شیعه از سه قرن نخستین هجری
| نام کتاب | میراث مکتوب شیعه از سه قرن نخستین هجری |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | جعفریان، رسول (مترجم)
قرایی، علی (مترجم) مدرسی طباطبائی، حسین (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | Z 7835 /الف5م4 1386 |
| موضوع | نویسندگان شیعه - کتاب شناسی |
| ناشر | نشر مؤرخ |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1386 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE16627AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«ميراث مكتوب شيعه از سه قرن نخستين هجرى»، اثر سيد حسين مدرسى طباطبايى است كه توسط سيد على قرايى و رسول جعفريان به فارسى روان برگردانده شده است. اين كتاب براى محققان حوزه كتاب‌شناسى، تاريخ تشيع و مباحث فرقه‌اى مفيد خواهد بود.
ساختار
كتاب، مشتمل بر مقدمه مؤلف، مترجمان و سه فصل است كه برحسب نام مؤلفان ترتيب يافته است؛ جز آنكه دو فصل اول بر اساس تاريخ وفات (قطعى يا تقريبى) مؤلفان است، اما ترتيب اسامى در فصل سوم بر اساس الفباى فرنگى است كه به همان صورت حفظ شده و در پايان كتاب يك فهرست الفبايى بر اساس الفباى فارسى ارائه شده است (مقدمه، ص 11).
سبك و شيوه ارائه مطالب در كتاب چنين است كه ابتدا شرح حال مختصرى از نويسنده كتاب و منابع شرح حال او را به دست داده است و...، سپس آثار نويسنده با توجه به كتاب‌هاى فهرست، از جمله رجال نجاشى و فهرست طوسى و منابع ديگر نام برده مى‌شود و ذيل آن، موارد برجاى‌مانده از آن كتاب در متون ديگر پيگيرى و تلاش شده، با گردآورى منقولات باقى‌مانده از آن اثر در منابع بعدى، كتاب بازسازى شود. در مورد كتاب‌هايى نيز كه تا عصر حاضر باقى مانده‌اند، مشخص كرده كه چه حجمى از تأليف اصلى را در بر دارد يا چه مواردى بر آن افزوده شده است (داداش‌نژاد، منصور، ص 5 - 6).
گزارش محتوا
اين كتاب، تلاشى است براى بازشناسى آثار مكتوب قرن‌هاى نخستين اسلامى كه بيشترِ آنها اينك از دست رفته، اما بخش‌هايى از آنها را مى‌توان در كتاب‌هاى باقى‌مانده به دست آورد. اين نوشته برخلاف كتاب سزگين، «تاريخ التراث العربي» كه تنها از كتاب‌ها نام مى‌برد، تلاش دارد با گردآورى منقولات مؤلفان از منابع مكتوب متأخر، بازسازى كتاب آنها را بر اساس مستحكم‌ترى استوار سازد. هدف اين نوشته، شناخت و دستيابى به ميراث مكتوب شيعه اماميه طى سه قرن نخست هجرى است. نويسنده، اين بررسى را به‌عنوان متمم كتاب «تاريخ التراث العربي» فؤاد سزگين كه با عنوان تاريخ نگارش‌هاى عربى به فارسى درآمده، انجام داده است (داداش‌نژاد، منصور، ص 4 - 5).
ميراث مكتوب شيعه در سه فصل كلى تنظيم شده است:
1. امام على(ع) و نزديكانش: در اين فصل، تاريخ تشيع و مكتوبات شيعيان در حدود نيم قرن اول هجرى مورد بحث و بررسى قرار گرفته و مكتوبات آنان كه بيشتر در قالب دفتر و جزوه‌هايى حديثى بوده، پيگيرى شده است.
2. تشيع كوفى در دوران اموى: نويسنده در اين فصل، از جريان رو به رشد تشيع، به‌ويژه تشيع كوفى، تحليلى مختصر ارائه كرده و جريان‌ها و گرايش‌ها و شاخه‌هاى تشيع كوفى را مى‌كاود و در ادامه، ليست مؤلفان شيعى و كتاب‌هايشان را ارائه كرده است.
3. دوران سركوب شيعه: اين فصل، به بررسى آثار شيعه ميان سال‌هاى 136 - 198ق، كه حدوداً دوره اول عباسيان است، اختصاص دارد. تشيع امامى در اين مرحله، از نظر داخلى، درون خود شاهد اختلاف‌ها و انشعاب‌هايى بود. سركوب دولتى و انشعاب داخلى، مشخصه عمده جامعه امامى در اين دوره است كه تا آخرين سال‌هاى قرن دوم ادامه داشت. بنابراين، نويسنده در اين دفتر كه دفتر اول است موفق نشده تا آثار و نوشته‌هاى شيعيان را در سه قرن نخستين به‌صورت كامل بررسى كند (همان، ص 5).
نويسنده در موضوعى كه دست به قلم برده كاملاً تواناست و بر منابع و مصادر موضوع، احاطه كاملى دارد و هرچند از نرم‌افزارهاى كامپيوترى به دليل آماده نبودن اين برنامه‌ها در زمان فيش‌بردارى، استفاده نكرده، اما تتبع بسيارى براى يافتن موارد باقى‌مانده از يك نويسنده انجام داده و در اين راه، موفق بوده است. نويسنده از كتاب‌ها و نوشته‌ها، به‌ويژه از نوشته‌هاى مستشرقان و آخرين تحقيقات آنها كه با اين پژوهش، مرتبط است اطلاع داشته و از آنها بهره برده است. ارجاعات فراوان، از جمله ويژگى‌هايى است كه به اتقان كتاب و برداشت‌هاى نويسنده كمك كرده است (همان، ص 6).
نگاه انتقادى وى به گزارش‌ها، از جمله امتيازهاى مهم ديگر كتاب بشمار مى‌آيد كه در موارد قابل توجهى ديده مى‌شود. افزون بر اين، موردپژوهى و گردآورى و بازسازى كتاب‌هاى مفقود نويسندگان شيعى به‌عنوان طرحى كلان، ابتكارى است كه در اين كتاب به انجام رسيده و از درون آن مى‌توان مجلدهاى بسيارى را به صورت بازسازى و جمع‌آورى تهيه كرد (همان).
در ترجمه فارسى، تلاش شده است تا متن آن در تمامى بخش‌ها منطبق با متن اصلى باشد و مؤلف بر ترجمه نظارت داشته است. همچنين مسئوليت محتوايى آن، شامل اطلاعات و تحليل‌ها همه بر عهده مؤلف بوده است (مقدمه مترجمان، ص 10).
وضعيت كتاب
فهرست مطالب در ابتداى كتاب ذكر شده و در پايان كتاب نيز سه فهرست منابع و مآخذ، فهرست راهنما و فهرست نام نويسندگان آمده است. فهرست راهنماى كتاب بر اساس شماره صفحه‌هاى متن لاتين است كه در متن كتاب، ميان كروشه و با اعداد لاتينى درج شده است. بنابراين، بايد براى يافتن شماره صفحاتى كه برابر نام‌ها و مفاهيم و اسامى كتاب‌ها در فهرست راهنما آمده، به شماره صفحه‌هاى لاتين قيدشده در متن مراجعه كرد. اين كار براى رعايت دقت بيشتر در استخراج فهرست راهنما بر اساس همان‌چه مؤلف محترم در متن انگليسى آورده، انجام گرفته است. به‌علاوه، با درج شماره صفحات متن لاتين در داخل متن ترجمه‌شده، ارجاع به متن انگليسى و فارسى كتاب، هم‌زمان ممكن خواهد بود (مقدمه، ص 11).
در پايان كتاب، فهرست تفصيلى نام مؤلفان، درحالى‌كه در سمت راست آنها شماره شرح حال و در سمت چپ آنها، شماره صفحه متن فارسى آمده، ذكر شده است.
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. داداش‌نژاد، منصور، «نگاهى به كتاب ميراث مكتوب شيعه»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه: نامه تاريخ‌پژوهان، سال اول، ش 4، زمستان 84، ص 3 - 22.
پیوندها
مطالعه کتاب میراث مکتوب شیعه از سه قرن نخستین هجری در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور