تتمة المنتهی
| نام کتاب | تتمة المنتهی |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | تاریخ خلفا و علما |
| پدیدآورندگان | قمی، عباس (نويسنده)
حسن‌زاده، صادق (محقق) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | BP 36 /ق8 م8095 |
| موضوع | ائمه اثناعشر - سرگذشت نامه
چهارده معصوم - سرگذشت نامه |
| ناشر | مؤمنین |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1319 هـ.ش یا 1359 هـ.ق یا 1941 م |
| کد اتوماسیون | 16457 |
معرفى اجمالى:
«تتمة المنتهى تاريخ خلفا و علما» تأليف شيخ عباس قمى (1319-1254ق)، تاريخ خلفا و علما مى‌باشد كه در نيمه دوم قرن سيزدهم هجرى و به زبان فارسى نوشته شده است.
ساختار:
كتاب مشتمل بر يك مقدمه از على محدث‌زاده قمى، پيرامون مباحث و مختصرى از زندگى مؤلف بوده و مطالب مشتمل بر شرح و توضيح تاريخ خلافت خلفا و علما از سنه 10 هجرى، يعنى ابتداى خلافت خلفاى ثلاثه، تا پايان زوال و نابوى دولت بنى عباس مى‌باشد كه مؤلف آن ر ا در سه بخش ذكر نموده است. توضيحات به صورت بسيار مختصر بيان شده است.
«طبقات خلفاء و اصحاب ائمه و علما و شعرا» اثر ديگر مؤلف مى‌باشد كه ضميمه كتاب شده است.
مؤلف، در بيان مطالب و مباحث، از آيات، روايات، اشعار فارسى و عربى و حكايت‌هاى عبرت آموز استفاده نموده است.
گزارش محتوا:
مؤلف پيش از شروع مطالب متن، مقدمه‌اى بسيار مختصر در مورد كتاب ذكر كرده و از باب تبرك، دو خطبه كوتاه از نهج البلاغه همراه با ترجمه، زينت بخش كتاب قرار داده است. (متن كتاب، ص20)
بخش اول، در مورد خلافت خلفاى ثلاثه تا پايان خلافت امام حسن مجتبى(ع) است. نويسنده اولين مطلب اين بخش را به ذكر خلافت ابوبكر اختصاص داده است. (همان، ص24).
نويسنده، پس از ذكر خلفاى سه گانه، به بيان خلافت با بركت اميرالمومنين(ع) پرداخته است. (همان، ص31)
به دليل اينكه بناى مؤلف به ذكر مطالب به صورت مختصر بوده است، لذا در مورد خلافت حضرت على(ع) به بيان وقايع جنگ با «ناكثين، قاسطين و مارقين» اكتفا نموده است.
مطلب پايانى بخش اول، در مورد خلافت امام حسن مجتبى(ع) است كه بسيار كوتاه و در يك صفحه جاى گرفته است. (همان، ص56)
بخش دوم در مورد خلفاى بنى اميه مى‌باشد. اين بخش از خلافت معاويه آغاز شده و تا سلطنت مروان بن محمد بن مروان حكم ادامه يافته است. در اين بخش، يك تذييل و يك خاتمه نيز بيان شده است.
اولين مطلب اين بخش در مورد ذكر امارات و خلافت معاويه و مختصرى از والدين او مى‌باشد (همان، ص59). نويسنده در اين قسمت به بيان و شرح قيام توابين در كوفه پرداخته است. (همان، ص111)
وى در تذييل، پيرامون بنى اميه از ديدگاه اهل سنت سخن گفته است. وى در اين زمينه، آيات و رواياتى را بيان نموده و توضيح داده كه از جمله آن‌ها، آيه 17 سوره اسراء است. (متن، ص187)
نويسنده در خاتمه توضيحى در مورد خلفاى بنى اميه ذكر نموده و آن‌ها را به دو دسته تقسيم كرده است. دسته اول كه در شام اقامت داشتند و دسته دوم در مغرب زمين. سرگذشت هر دو گروه به اختصار بيان شده است. (متن، ص193)
بخش سوم پيرامون خلفاى بنى عباس است. مؤلف، در اين بخش علاوه بر ذكر خلافت خلفاى بنى عباس، مختصرى از مقاتل طالبين، تاريخ وفات اعيان و مشاهير و معارفى كه در روزگار آن‌ها اتفاق افتاده را بيان كرده و به اختصار شرح داده است.
اولين خليفه‌اى كه در اين قسمت ذكر شده، «ابوالعباس السفاح» است. وى در روز جمعه سيزدهم ربيع الاول و يا نيمه جمادى الآخر سنه 142 هجرى لباس خلافت پوشيد. (همان، ص197)
آخرين مطلب اين بخش، در مورد خلافت مستعصم بالله و زوال دولت بنى عباس مى‌باشد. در سنه 640ق كه مستنصر وفات كرد، فرزندش ابواحمد عبدالله مستعصم به جاى وى نشست و او آخرين خلفاى بنى عباس بوده كه در عراق سلطنت كردند. (متن، ص581).
عناوين برخى از مطالب اين بخش عبارت است از: ذكر خلافت موسى بن المهدى؛ قتل جعفر برمكى و انقضاى دولت برامكه؛ وضعيت عبرت‌انگيز مادر جعفر برمكى؛ جعل حديث توسط يحيى بن اكثم؛ قيام بابك؛ سلطنت و دولت ديالمه؛ ذكر سلاطين صفويه؛ خلافت مستنصر بالله.
كتاب طبقات خلفاء و اصحاب ائمه و علماء و شعرا:
نويسنده در آغاز اين اثر، به انگيزه تاليف اشاره كرده است. چون كتاب تتم المنتهى (اثر حاضر) مشتمل بر مطالب زيادى از جمله تعيين طبقات خلفا، اصحاب ائمه(ع)، علما، شعرا و... بوده لذا وى اين فهرست را براى آن كتاب، به گونه‌اى نگاشته كه خود كتابى مستقل باشد. وى در اين كتاب، فهرست طبقات علما را تا زمان خود اضافه كرده است. (همان، ص589)
مؤلف، وقايع را صد سال به صد سال بيان كرده و بسيار كوتاه توضيح داده است.
وقايع از سال 10 هجرى آغاز شده و تا زمان زندگى مؤلف ادامه يافته است.
برخى از وقايعى كه نويسنده بيان نموده عبارت است از: در سنه 20، فتح مصر و اسكندريه؛ در سنه95، وفات زين العابدين(ع)؛ در سنه196، خلافت مامون؛ سنه203، شهادت امام رضا(ع)؛ سنه 431، وفات حكيم ناصر خسرو علوى؛ سنه 581، وفات حكيم خاقانى شاعر؛ ربيع الثانى سنه 676، وفات محقق حلى؛ وفات ملا عبدالله شوشترى و...
وضعيت كتاب:
كار تحقيق كتاب را «صادق حسن زاده» بر عهده داشته است.
فهرست مطالب و موضوعات در ابتداى كتاب و فهرست آيات، روايات و دعاها، سخنان اصحاب و بزرگان، اشعار فارسى، اشعار عربى، كتاب‌ها، طوايف، قبايل، گروه‌ها، مكان‌ها، جنگل‌ها، ضرب المثل‌ها و نام‌ها در پايان كتاب ذكر شده است.
توضيحات در پاورقى بيان شده است.
منابع:
مقدمه و متن كتاب.
«نويسنده مقاله: قاسمى نژاد».
پیوندها