التأويل في التفسير بين المعتزلة و السنة
| نام کتاب | التاویل و التفسیر بین المعتزله و السنه |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | شنوقه، سعید (نويسنده)
احمدی، مختار (مقدمه‌نويس) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 91/2 /ش9ت2 |
| موضوع | تاویل
تفسیر - فن معتزله - نظریه درباره تاویل |
| ناشر | المکتبة الأزهرية للتراث |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE10505AUTOMATIONCODE |
معرفى كتاب
التأويل في التفسير بين المعتزلة و السّنة نوشته دكترالسّعيد شنوقة،استاد زبان عربى در دانشگاه الطارف الجزائر،و به زبان عربى
است.اين كتاب به بررسى«تأويل»از ديدگاه معتزله،با محوريت تفسير كشاف زمخشرى،و ديدگاه اهل سنّت مى‌پردازد.البته مباحث كتاب منحصر به كتاب كشاف
نيست بلكه موضوع از ديدگاه هردو گروه معتزله و اهل سنت مورد بررسى قرار مى‌گيرد و نقد و ردّيه‌هاى اهل سنت بر معتزله مطرح مى‌شود.مراد نويسنده از واژۀ«تأويل»اجتهاد و إعمال رأى در تفسير است.معتزله در مقام تأييد و انتصار اصول خمسه خود؛يعنى توحيد، عدل،وعد و وعيد،منزلة بين المنزلتين و امر به معروف و نهى از منكر به تأويل آيات قرآن روى آورده‌اند و در اين بين زمخشرى لغت و نحو را در تحكيم و تثبيت تفكر اعتزالى به خدمت گرفته است.زمخشرى در «الكشاف»كوشيده است برخى از مفردات يا عبارات را كه با عقيدۀ او سازگار نبوده به نحوى توجيه كند.برخى فرضهاى مجازى و ديرياب در اين تفسير يافت مى‌شود كه مفسر به اين وسيله مى‌كوشد.از اعتقادات اعتزالى خود دفاع كند.اما اهل سنّت، عليرغم اعتراف به جايگاه علمى اين تفسير،از آراء اعتزالى آن دل‌خوشى ندارند.در اين كتاب به بحث و بررسى دربارۀ«تأويل»هاى صورت گرفته در تأييد اصول خمسه معتزله پرداخته شده و ردّيه‌هاى اهل سنت بر ايشان بيان شده است.نويسنده در آغاز به مباحثى چون معناى لغوى و اصطلاحى تفسير،فرق تفسير با تأويل و معناى لغوى و اصطلاحى تأويل،مراحل اساسى تفسير يعنى تفسير در عصر صحابه، عصر تابعين، عصر تابعين تابعين و ويژگى‌هاى تفسير در هريك اين سه مرحله،پيدايش فرق اسلامى،انواع تفسير(تفسير مأثور و تفسير به رأى)مى‌پردازد.پس از آن به عوامل ظهور فرقه معتزله،تبيين اصول خمسه ايشان و نيز بررسى تفسير از ديدگاه معتزله پرداخته مى‌شود.در ادامه به بررسى مذهب اعتزالى با توجه به تفسير كشاف زمخشرى پرداخته و چگونگى استخدام لغت و نحو توسط زمخشرى براى تثبيت افكار و عقايداعتزالى توضيح داده شده است.همچنين كيفيت بهره‌گيرى زمخشرى از نص قرآنى و قرائت‌هاى متناسب با تفكر اعتزالى و نيز كاربرد مجاز و تشبيه در تأويل آيات قرآنى براى تثبيت عقايد عتزالى و نيز تأويل آيات با دليل عقلى مورد بحث و بررسى قرار گرفته و ردّيه‌هاى اهل سنت بر اين تأويلات نيز بيان شده است.
ساختار كتاب
كتاب حاوى مقدمه‌اى از استاد دكتر مختار الاحمدى،مقدمه مؤلف و دو باب ذيل،كه هركدام مشتمل بر فصولى است و نيز يك خاتمه مى‌باشد:
الباب الاول:«الفكر الاعتزالى».اين باب داراى سه فصل به شرح ذيل است.
الفصل الاول:في التفسير و الفرق الاسلامية،كه عناوينى چون:التفسير و التأويل،الفرق بين التفسير و التأويل،المراحل الاساسية للتفسير و ظهور الفرق الاسلامية را دربردارد.
الفصل الثاني:في المعتزلة و اصولهم.داراى عناوين ذيل مى‌باشد:عوامل ظهور المعتزلة، تسمية المعتزلة،الاصول الخمسة،في الأسس العامة لعلم الكلام و الأدلة.
الفصل الثالث:التفسير عند المعتزلة،به مباحث ذيل مى‌پردازد: التفسير في إطار الأصول الخمسة و التفسير بالرأى قبل الزمخشري.
الباب الثاني:«المذهب الاعتزالي في كشاف الزمخشرى»حاوى سه فصل ذيل مى‌باشد:الفصل الاول شامل دو عنوان:التأويل بالدلالة اللغوية و التأويل بالاعراب(النحو)مى‌باشد.
الفصل الثاني:مباحث ذيل را دربردارد:التأويل بالدلالة اللغوية و التأويل بالحمل على المجاز و التشبيه و تأويل التجسّم.
الفصل الثالث:التأويل بالاستدلال العقلي.
در پايان هم فهرست منابع مورد استفاده مؤلف و فهرست موضوعات كتاب درج شده است.
نسخه‌شناسى
كتاب به قلم دكتر السعيد شنوقة،استاد زبان عربى در دانشگاه الطارف،الجزائر نگاشته شده و در قطع وزيرى با جلد شوميز در 467 صفحه توسط انتشارات«المكتبة الأزهرية للتراث»قاهره منتشر شده است.نوبت چاپ و سال انتشار كتاب نامعلوم است.
منابع:1-خرمشاهى،بهاء الدين،دانشنامه قرآن،ج اول،ص 704 2-مقدمه مؤلف و متن كتاب
پیوندها
مطالعه کتاب التاویل و التفسیر بین المعتزله و السنه در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور