اعتقادات شیخ بهایی
| نام کتاب | اعتقادات شیخ بهایی |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | رساله الاعتقادات. فارسی
متن عربی رساله الاعتقادات شیخ بهاءالدین محمد عاملی به همراه سه ترجمه و شرح فارسی آن |
| پدیدآورندگان | شیخ بهایی، محمد بن حسین (نويسنده)
جهانبخش، جویا (محقق) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | BP 211 /ش9 ر5041 |
| موضوع | شیخ بهایی، محمد بن حسین، 953 - 1031ق. - نقد و تفسیر
شیخ بهایی، محمد بن حسین، 953 - 1031ق. رساله الاعتقادات - نقد و تفسیر شیعه - عقاید |
| ناشر | اساطير |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1387 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | 14944 |
معرفى اجمالى
«اعتقادات شيخ بهايى» متن تصحيح شده «رسالة الاعتقادات» شيخ بهاء الدين محمد عاملى (953- 1030ق) است كه به همراه سه ترجمه و شرح فارسى آن به كوشش و پژوهش جويا جهانبخش منتشر شده است. اين اثر، نمونه‌اى از فعاليت‌هاى متكلمانه شيخ بهايى و يكى از باورنامه‌هاى برجسته شيعى است (مقدمه مصحح، ص 184).
الرسالة الاعتقادية؛ الاعتقادية؛ اعتقادات الإمامية؛ العقائد؛ العقائد البهائية و اعتقاد الإمامية، نام‌هاى مختلفى است كه براى اين كتاب ذكر شده است (همان).
شيخ بهايى در اين رساله كوشيده مهم‌ترين اعتقادات شيعه اثنى‌عشريه و امتيازات آن نسبت به ديگر فرقه‌هاى اسلامى را چه در حوزه اصول دين و چه فروع دين متذكر شود.
ساختار
مجموعه حاضر، با پيشگفتار مفصلى از محقق -كه به بيش از نيمى از كتاب را به خود اختصاص داده-آغاز شده است. پس از آن متن عربى اثر و سه ترجمه از رساله آمده است.
خانم دكتر دلال عباس، يكى از ويژگى‌هاى اثر حاضر را تهى بودنش از «لحن دشمنانه»اى مى‌داند كه در آن روزگاران، فريقين در حق يكديگر به كار مى‌بردند (همان، ص189).
گزارش محتوا
در پيشگفتار، ابتدا باورنامه‌نگارى و پايگاه آن در كلام شيعى بررسى شده و در ادامه، مباحث زير، مطرح گرديده است: شيخ بهايى و نقد حال او؛ تكاپوهاى متكلمانه شيخ بهايى؛ درباره رساله اعتقادات؛ شروح و شارحان اين رساله و درباره كوشش و پژوهش حاضر (همان، ص11-267).
پس از مقدمه مصحح، بخش‌هاى ذيل به ترتيب ارائه شده است:
اول: متن رساله اعتقادات شيخ بهايى:
وى در تأليف اين رساله، احتمالاً به رساله «العقائد الفخرية» كه باورنامه‌اى شيعى است به قلم فخرالمحققين محمد (771ق)، فرزند علامه حلى، نظر داشته است. شباهت‌هايى ميان اين رساله و رساله فخرالمحققين هست كه بيش و كم، اطمينان مى‌آورد كه شيخ بعض مطالب را از آن اقتباس كرده است؛ خصوصاً كه آشنايى و اعتناى شيخ به رساله فخرالمحققين، هيچ گمانى را برنمى‌تابد و مى‌دانيم كه صدرالدين محمد تبريزى كه رساله فخرالمحققين را به عنوان «عقايد عباسيه» به فارسى درآورده است، از شاگردان شيخ بوده و به فرموده او اين ترجمه را فراهم ساخته است (همان، ص189). البته بايد نظر داشت كه اقتباس شيخ از رساله فخرالمحققين، كاملاً در چارچوب اقتباس‌هاى متعارف پيشينيان بوده و از آن گذشته، افزونه‌ها و تغييرهاى شيخ در همان مطالب مقتبس از يك‌سو و فروع و موارد متعددى كه از بن در رساله فخرالمحققين نبوده و در رساله شيخ افزوده شده از سوى ديگر، چندان هست كه در هويت مستقل رساله شيخ، جاى شك و ريب نمى‌گذارد (همان، ص193).
درونمايه رساله اعتقادات شيخ جاى بررسى و كاوش و تحليل بسيار دارد. اين‌كه نويسنده در مقام يك عالم برجسته امامى و «شيخ الإسلام» زمان، چه مسائل و مباحثى را به عنوان خطوط برجسته معتقدات اماميه قابل طرح ديده و چگونه و با چه تعابيرى آن‌ها را مطرح كرده، خود مسأله‌اى حايز اهميت است؛ به‌ويژه ازآن‌روى كه آنچه او به عنوان خطوط برجسته و مميزات فروع و اصول شيعيان دوازده امامى آورده يا حتى نياورده، نمودار ميزان اهميت يا عدم اهميت مسأله از نظر او يا از چشم زمانه اوست (همان، ص200).
به عنوان مثال آنچه شيخ در اين رساله در باب حرمت حلق لحيه (حرام بودن تراشيدن ريش) گفته است، مورد استناد فقيهانى واقع گرديده كه دراين‌باره، سخن گفته‌اند و از ديد استنادگران اهميت و مسلّميت مطلب را از نظر شيخ فرامى‌نموده است (همان).
دوم: ترجمه و شرح رساله اعتقادات از مترجمى ناشناس:
اين متن، احتمالاً از عصر صفوى است، ولى متأسفانه نام و نشانى از پديدآورنده آن، در دست نيست. پديدآورنده اين ترجمه و شرح، جز در مواردى چند، به توضيحات مبسوط نپرداخته و كمتر از مرز ايضاح و تفهيم متن برگذشته است (همان، ص202).
سوم: ترجمه و توضيح رساله اعتقادات از ادهم خلخالى:
وى مردى بسيارخوان بوده و اين از بازبُردها و استشهادهاى فراوان وى به آثار منظوم و منثور پيشينيانش هويداست (همان، ص233).
چهارم: ترجمه و شرح رساله اعتقادات از سلطان حسين استرآبادى:
نگاهى به ترجمه و شرح او، نشان مى‌دهد كه وى در زمينه علم كلام و اقوال متكلمان و فرقه‌هاى كلامى، فى‌الجمله اطلاع و اهتمامى داشته است و لذا نشاط و تفصيلى كه در گزارش فروع اعتقادى رساله به كار مى‌بندد، با آنچه در بخش فقهى نشان مى‌دهد قابل مقايسه نيست؛ چرا كه در گزارش فقهيات، اغلب به ترجمه‌گونه‌اى بسنده كرده و درگذشته است. در نگارش نثر فارسى‌اش- اگرچه نثر ممتازى ندارد- نشانه‌هايى از آشنايى با متون ادبى و به‌ويژه گرايش به سجع‌بردارى ديده مى‌شود. ناگفته نماند كه بناگزير، چهار كلمه پى‌درپى در يك‌جا و دو كلمه پى‌درپى در جاى ديگر رساله وى، حذف گرديده و به جاى آن‌ها، نقطه‌چين نهاده شده است (همان، ص248).
وضعيت كتاب
شروح و ترجمه‌هاى ديگرى كه بر اين اثر نوشته شده است، عبارتند از:
1- الغرر البهية في شرح عقائد الإمامية: ميرزا على ناسوتى يزدى؛
2- الفرائد البهية في شرح العقائد البهائية: فاضل قندهارى؛
3- ترجمه اعتقادات: شهاب الدين احمد؛
4- ترجمه اعتقادات: سيد ميرحسين رضوى قائنى نجفى.
فهرست مطالب، در ابتداى كتاب آمده است. در پاورقى‌ها كه بسيار مى‌باشد، توضيحات مفيد و مفصلى پيرامون برخى از كلمات و عبارات متن داده شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.
پیوندها