آشنایی با فرق تشیع
| نام کتاب | آشنایی با فرق تشیع |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | فرمانیان، مهدی (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | BP 239 /ف837آ5 1387* |
| موضوع | شیعه- فرقهها |
| ناشر | حوزه علميه قم، مرکز مديريت |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1387 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | 14762 |
معرفى اجمالى
«آشنايى با فرق تشيع»، به همت مهدى فرمانيان و تعدادى از متخصصان اين علم به زبان فارسى براى دو واحد درسى تأليف شده است. بخش تاريخ تشيع و اماميه، نوشته محمد جاودان؛ زيديه، به قلم سيد على موسوى‌نژاد؛ غلات نخستين، نگارش نعمت‌الله صفرى؛ شيخيه، بابيه و بهائيّه، تأليف احمد طاووسى و اهل حق، نصيريه و علويان تركيه، نوشته قاسم جوادى است.
ساختار
كتاب، مشتمل بر يك مقدمه و بيست درس است. در هر درس پس از طرح مباحث در ضمن عناوينى، پرسش‌هايى ارائه و منابعى براى مطالعه بيشتر مطرح شده است.
شيوه نگارش بدين ترتيب است كه در بخش مقدماتى به تعريف شيعه و تاريخ پيدايش آن پرداخته و ديدگاه‌هاى مخالف نقد شده است. دروس بعد اين مجموعه بر اساس تاريخ پيدايش و تثبيت فرق، چينش يافته و به مذاهب موجود توجه بيشترى شده است.
گزارش محتوا
نويسنده در مقدمه كتاب در باره اهميت دانش ملل‌ونحل‌شناسى چنين مى‌نويسد: «دانش ملل‌ونحل‌شناسى از علوم آلى است كه وظيفه خود را تبيين صحيح و دقيق آموزه‌هاى اعتقادى فرق و مذاهب گوناگون اسلامى و اديان ديگر قرار داده است. مطالعه و انديشه در باره ملل و نحل، خواننده را به عمق اختلافات و ريشه‌هاى اعتقادات مختلف مذاهب سوق داده، به اسلام‌شناسى كمك شايانى مى‌كند. شايد يكى از مهم‌ترين بخش‌هايى كه پژوهشگر را به اصول كلى اسلام رهنمون ساخته و او را به ساحل اطمينان مى‌رساند، توجه به تاريخ علم كلام و مذاهب اسلامى است» (مقدمه، ص 17).
وى در ادامه مقدمه، تطورات مباحث كلامى در قرون مختلف و آثار هر قرن را مورد بررسى قرار داده است. در آخر نيز با ذكر تأليفات فارسى دو دهه گذشته، انگيزه نگارش اثر را اين‌گونه مى‌نويسد: «با گسترش وسائل ارتباطى، اطلاع از ديدگاه‌هاى فرق و مذاهب براى عموم طلاب و دانشجويان ضرورت يافته است. در اين كتاب به‌صورت مختصر، فرقى كه در تاريخ به‌عنوان شيعه شناخته شده و يا از شيعه انشعاب يافته‌اند، شناسايى و آراى مختلف آنها را بيان كرده‌ايم» (همان، ص 19).
در ادامه مقاله به جهت راحتى در مطالعه، درس‌هاى بيست‌گانه كتاب در ده شماره خلاصه مى‌شود:
1. درس اول كتاب با ذكر پنج معنا براى واژه «شيعه» آغاز شده است. نويسنده با توجه به اين معانى، شيعه را اين‌گونه معنا مى‌كند: «شيعه بر جماعتى اطلاق مى‌شود كه از فرد ديگرى پيروى يا او را همراهى يا با او همكارى كند، يا اسباب نيرومندى او را فراهم سازد يا كيش و آيين او را رواج بخشد» (متن كتاب، ص 21).
در طول تاريخ از «شيعه» تعاريف گوناگونى شده است كه نويسنده با ذكر ده تعريف از نويسندگان اهل سنت و تشيع چون جاحظ معتزلى، ابوالحسن اشعرى و ابن حزم تا علامه طباطبايى و كامل مصطفى شيبى و احمد امين تمامى تعاريف را تعريف عام دانسته است. وى سپس به تحليل تعريف شيخ مفيد به‌عنوان يك تعريف خاص پرداخته و چنين نتيجه‌گيرى مى‌كند كه با توجه به قيودى كه شيخ مفيد لحاظ كرده، شيعه امامى يا اثناعشرى از همه گرايش‌هاى شيعى ديگر متمايز مى‌شود (همان، ص 24).
2. نويسنده از درس دوم به بررسى تاريخ تشيع پرداخته و پيدايش تشيع را هم‌زمان با اسلام مى‌داند: «در يك نگاه كلى و فرافرقه‌اى، نبايد تاريخى براى پيدايش تشيع، به‌مثابه تفسيرى خاص از اسلام، جدا از تاريخ اسلام قائل شد، بلكه بايد آن را همزاد اسلام دانست» (همان، ص 28). وى با بررسى ده فرضيه در اين خصوص، چنين نتيجه مى‌گيرد كه تمام فرضيه‌هاى ده‌گانه‌اى كه در باب «پيدايش تشيع» مطرح شده است، بى‌اساس و دور از واقعيت است و اگر طرح چنين فرضياتى ناشى از عناد و تعصب نباشد، به ناآگاهى يا اطلاعات اندك از تاريخ اسلام و به‌ويژه حوادث و جزئيات دوران رسالت، دوران خلفا و سده‌هاى نخستين بازمى‌گردد (همان، ص 28 - 36).
3. «كيسانيه» به‌عنوان اولين فرقه شيعه در درس سوم مورد بررسى قرار گرفته است: «كتب ملل و نحل در تعريف كيسانيه هم‌داستان نبوده و آنان را به فرق متعدد - حدود يازده فرقه - تقسيم كرده‌اند. نقطه مركزى فكر تمامى گروه‌هاى كيسانيّه را مى‌توان امامت محمد بن حنفيه بعد از حسنين(ع) دانست» (همان، ص 37 - 42).
4. درس چهارم تا هفتم كتاب به بررسى عقايد شيعه اثناعشريه اختصاص يافته است. نويسنده در ابتداى درس چهارم در رابطه با جدايى شيعه از اكثريت چنين مى‌نويسد: «به نظر مى‌رسد مبدأ و نقطه تاريخى اين جدايى، زمانى است كه تصميم و تصويب اهل سقيفه اعلان شد. از نظر ياران، دوستان و هواخواهان امام على(ع)، نظر به نصوص مسلّم و نيز فضائل، مقام و منزلت بى‌همانند او، انتخاب فرد ديگرى در مقام خلافت كاملاً انحراف از حق بود». در ادامه اين درس اوضاع تشيع در عصر امام على(ع) و عصر اموى و عباسى مورد بررسى قرار گرفته است. در درس پنجم، ائمه اطهار(ع) يك‌به‌يك معرفى شده و در انتها نيز به غيبت امام زمان(عج) اشاره شده است. در درس ششم آنچه شيعه از قرن چهار تا چهارده با آن مواجه بود؛ يعنى از حمله مغول تا عصر صفوى، از صفويه تا انقلاب و در دوره انقلاب اسلامى مورد مطالعه قرار گرفته است. در درس هفتم، عقايد شيعه به‌اختصار در ضمن هفت عنوان اصلى بيان شده كه به ترتيب عبارتند از: توحيد، عدل، نبوت، امامت، معاد، بداء و رجعت (همان، ص 43 - 83).
5. در درس نهم تا دوازدهم، چگونگى شكل‌گيرى فرقه «زيديه» و عقايد و تفكرات آن مورد بحث قرار گرفته است. نويسنده، معتقد است كه ديدگاه زيديه در اصول دين تفاوت چندانى با ديگر عدليه ندارد و همچون ديگر شيعيان به دو اصل توحيد و عدل به‌عنوان اساسى‌ترين اصول اعتقادى مى‌نگرند، اما در نظريه رايج و مشهور زيديه، امامت پس از امام حسين(ع) غير منصوص است و فقط در فرزندانى از فاطمه(س) ادامه مى‌يابد كه عليه ظالمان خروج كنند (همان، ص 83 - 112).
6. در سه درس سيزدهم تا پانزدهم، بزرگان و دانشمندان فرقه «اسماعيليه» و عقايد اين فرقه بيان شده است (همان، ص 113 - 132).
7. بعد از شهادت امام كاظم(ع) در سال 183ق، برخى از اصحاب ايشان، شهادت امام را انكار كرده، قائل به مهدويّت وى گرديدند كه به «واقفيه» مشهور شدند. اين فرقه در درس شانزدهم كتاب بحث شده است (همان، ص 133 - 137).
8. در درس هفدهم تا نوزدهم، به موضوع مهم «غلو»، علل رواج غلو و عقايد غاليان و برخورد ائمه اطهار(ع) با غاليان پرداخته شده است (همان، ص 139 - 172).
9. شيخيّه، فرقه‌اى منشعب از شيعيان اثناعشرى است كه به پيروان و جانشينان شيخ احمد احسايى (1166 - 1241ق) اطلاق مى‌شود. آراء و عقايد اين فرقه و فرقه‌هاى شيخيه در درس آخر كتاب مطرح شده است (همان، ص 173 - 184).
10. در انتهاى كتاب، ابتدا در بخش «ضميمه»، به پنج فرقه انحرافى بابيه، بهائيه، اهل حق، نصيريه و علويان تركيه پرداخته شده است. سپس در پيوستى، اسامى فرقه‌هاى شيعى بر اساس كتب ملل و نحل نوبختى، ابوالحسن اشعرى، ملطى و ديگران ذكر شده است (همان، ص 185 - 229).
وضعيت كتاب
فهرست مطالب در ابتدا و منابع در انتهاى كتاب آمده است. در پاورقى‌هاى كتاب آدرس مطالب، توضيحات برخى عبارات و نيز ارجاع به منابع ذكر شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.
پیوندها
مطالعه کتاب آشنایی با فرق تشیع در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور