نهاية الأفكار
| نام کتاب | نهایة الأفکار |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | عراقی، ضیاءالدین (محاضر)
بروجردی نجفی، محمدتقی (مقرر) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 159/8 /ع4ن9 |
| موضوع | اصول فقه شیعه - قرن 14 |
| ناشر | جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامي |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1417 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE2769AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«نهاية الأفكار»، تقريرات دروس آقا ضياء عراقى است به زبان عربى كه توسط محمد تقى بروجردى تدوين يافته است. مباحث استدلالى اجتهاد و تقليد، در آخرين مبحث از جزء چهارم نهاية الأفكار، مطابق چاپ دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسين حوزه علميه، آمده و ص 215 تا 269 به آن اختصاص يافته است.
خود نويسنده، در مقدمه، مى‌گويد: «بخش اجتهاد و تقليد را در زمان‌هاى دور تحرير كرده و حال آن را به كتاب نهاية الافكار ملحق مى‌كنم». بنا بر اين، مباحث مزبور، على الظاهر تداوم منطقى مباحث و تقريرات آقا ضياء نيست.
ساختار
مبحث اجتهاد و تقليد كتاب، در دو بخش اجتهاد با چهار موضع و تقليد با چهار مقام مطرح شده است.
گزارش محتوا
نويسنده، ضمن تعريف لغوى و اصطلاحى اجتهاد، ميان اين تعاريف و اختلاف كلمات را جمع مى‌كند. اين جمع با تأكيد بر نقش مجتهد و وظيفه او كه استنباط احكام است به دست آمده و در همين تعاريف برخى از اختلافات مربوط به معيار ادله فقهى، اختلاف اخبارى و اصولى، اختلاف در پذيرش و رد ظنون خاصه، نمود يافته است.
سپس تقسيم‌بندى معروف مطلق و متجزى و به دنبال آن حجيت و عدم حجيت فتاوى مجتهدى كه به نظريه انسداد معتقد است، طرح گرديده است. ظاهرا محقق خراسانى فتواى منع و عدم حجيت داده و نظر اين‌گونه مجتهدان را كه معتقد هستند باب علم و علمى مسدود است و مجبورا بايد بر اساس ظنون مطلقه به استنباط پرداخت، مخل مبانى اجتهاد دانسته است، اما نويسنده، به جواز رجوع به مجتهد انسدادى رأى داده و اشكالات را پاسخ گفته است.
مبحث انسداد و انفتاح، از موارد مبتلابه و مورد توجه فقيهان قرن سيزدهم بوده است. نويسنده اين تقرير هم تمام ابعاد مسئله و مبانى رجوع مقلد به مجتهد انسدادى يا مجتهد متجزى را تبيين و تحليل مى‌كند. يكى از خصوصيات سبك و تحليل نويسنده، تفكيك و طرح شقوق و اشكال مختلف و ارتباط موضوع و مفهوم در هر شق و تفاوت آن با شقوق ديگر است. در پاسخ به اينكه آيا متجزى مى‌تواند به اجتهاد خودش تكيه كند و به مجتهد ديگرى رجوع نكند، ضمن بررسى جهات و جوانب موضوع، حكم به جواز مى‌دهد.
در ذيل ديگر موضوعات اجتهاد متجزى، از فروعات ديگرى هم بحث شده، سپس مفهوم تخطئه و تصويب در شرعيات و اشكال و انواع تصويب بررسى گرديده است. قيد شرعيات در مقابل عقليات است كه از نظر نويسنده، محل بحث و مناقشه نيست. اين موضوع با مبحث حكم ظاهرى و حكم واقعى و ديگر تقسيم‌بندى‌هاى احكام مرتبط است. نويسنده، چهار صورت و نوع از تصويب در شرعيات را بررسى كرده كه همگى در ارتباط حكم ظاهرى با حكم واقعى و نيز با مرحله انشا و فعليت در احكام و نظريه طريقيت و كاشفيت در احكام، مشترك و مرتبط هستند.
فرع نهايى مبحث اجتهاد، مربوط است به تبدل رأى مجتهد و تغيير نظر او و اجزا يا عدم اجزاى اعمال سابق مجتهدى كه رأيش متبدل شده است.
در بخش بعد، مقرر، ضمن تعريف تقليد، مجموعه‌اى از فروعات و مبانى نظرى تقليد و ادله آن، وجوب تقليد، تقليد اعلم و مفهوم اعلم را توضيح داده است. در استدلال بر وجوب تقليد، به آيه نفر و سؤال، اجماع، اخبار دال بر جواز افتا و استفتا استناد كرده است. يكى از مباحث نو و تحقيقى در اين‌جا، كنكاش در باره معناى اعلم و ارتباط تقليد و اعلميت و عالم و اعدل مى‌باشد. فروعات بعدى در باره جواز تقليد از ميت است كه نويسنده ظاهرا تقليد از ميت را فقط در صورت بقاى بر او و ادامه تقليد جايز مى‌داند و مانند ديگران، تقليد ابتدايى از ميت را به اين دليل كه در حجيت رأى ميت شك وجود دارد، رد كرده است.
در تمام تقريرات مقرر، از جمله در مباحث اجتهاد و تقليد، دقت علمى و تأمل و كنكاش در ابعاد هر موضوع، در كنار توجه ويژه به ادله و مبانى قرآنى و روايى هر مبحث، قرار گرفته است. اين ويژگى‌ها ضمن اينكه سبك و روش خاص آقا ضياء عراقى است، به عنوان اسلوب عمومى حوزه نجف هم قابل طرح است.
ترتيب مباحث و بيان روشن و قلم روان، از ديگر خصوصيات كتاب است.