نخبة الدهر في عجائب البر و البحر
| نام کتاب | نخبة الدهر في عجائب البر و البحر |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | کتاب نخبه الدهر فی عجائب البر و البحر |
| پدیدآورندگان | فرین، کریستیان مارتین بواخیم (محقق)
مهرن، آگوست فردیناند (مصحح) دمشقی، محمد بن ابیطالب (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | G 93 /د8ن3 |
| موضوع | جغرافیا - متون قدیمی تا قرن 14
کشورهای اسلامی - جغرافیا - متون قدیمی تا قرن 14 |
| ناشر | مطبعة الآکادمیة الإمبراطوریة |
| مکان نشر | بطرزبورغ (سن پطرز بورگ) - روسیه |
| سال نشر | 727 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | 14179 |
معرفى اجمالى
«نخبة الدهر فى عجائب البر و البحر»، اثر انصارى دمشقى، شمس الدين، محمد بن ابى طالب(727ق) و به زبان عربى است كه پيرامون زمينه‌هاى جغرافيايى و تاريخى و ذكر بسيارى از شگفتى‌هاى كره زمين با دو فصل نسبتا كامل در باره نجوم و كانى‌شناسى نگاشته شده است.
ساختار
كتاب، داراى نه باب است و اين ابواب نه‌گانه، به ترتيب مشتملند بر ده، يازده، شش، شش، شش، هشت، سيزده، شش و نه فصل.
گزارش محتوا
عناوين كلى مباحث كتاب، به اين شرح است:
1. كره زمين و آنچه پيشينيان در باره شكل آن گفته‌اند؛
2. كان‌هاى هفت‌گانه مذاب و نرم و بيان سرشت‌ها و نهادها و دگرگونى‌هاى آنها و بيان گوهرها و سنگ‌هاى باارزش و گران و آنچه از خاك برتر است؛
3. رودهاى روان، چشمه‌سارها، چاه‌ها و سرچشمه‌هاى گوناگون؛
4. فراوانى آب‌هاى زمين و آنچه پيشينيان در باره پوشيده شدن همه زمين با آب، مگر خشكى‌ها و آبخست‌هايى كه از آب برآمده و پيدايند، گفته‌اند و بيان علت شورى يا گوارايى آب‌ها و سخن از پاره‌اى ساحل‌ها و آبخست‌هاى شناخته شده؛
5. درياى روم، معروف به درياى نيطس و دهانه آن دريا كه در خليج اسكندريه است و سخن از مرزها، كناره‌ها، آبخست‌ها و شگفتى‌هاى آن؛
6. اقيانوس جنوب و بزرگ‌ترين خليجى كه از آن بيرون آمده و با نام سرزمين‌هاى خود خوانده مى‌شود و سخن از مد و جزر، آبخست‌ها، جانوران شگفت‌انگيز و رستنى‌هاى كمياب آن؛
7. كشورهاى بزرگ خاورزمين و سرزمين‌ها و كشورهايى كه مسلمانان بر آنها چيرگى يافتند و سخن از شهرهاى آنها و آنچه در آنهاست؛
8. كشورهاى باخترى‌اى كه در پس سرزمين‌هايى كه برشمرديم قرار دارد و از شهرهاى مصر و نيز ديگر سرزمين‌ها و شهرها و روستاها، يكى پس از ديگرى تا كناره‌هاى اقيانوس باخترى ادامه دارد؛
9. انتساب ملت‌ها به سام و يافث و حام، فرزندان نوح پيامبر و يادكرد پاره‌اى از ويژگى‌هاى آنان و نام ماه‌ها، روزها، عيدها و ويژگى‌هاى شهرهايشان و نيز در باره خلق و خوى انسان.
كتاب، از لحاظ تاريخ طبيعى بسيار مهم است، زيرا در باره گياهان و حيوانات و معادن، مطالب فراوان دارد. علاقه به مسائل روحى، اما نه به‌صورت ساده و ابتدايى، بر كتاب غالب است. از جمله ويژگى‌هاى اين كتاب، نسبت به ساير مؤلفات كيهان‌نگارى، اين است كه اطلاعات بسيارى را در خود جاى داده كه مؤلفان ديگر در باره آن سخنى نگفته‌اند و از مكان‌هاى جغرافيايى خاصى سخن مى‌گويد كه منابع ديگر در مورد آن خاموش مانده‌اند.
مباحث نويسنده، در باره شام و فلسطين كه او همه زندگى خويش را در آن‌جا گذرانيده، اهميت درجه اول دارد و كتاب وى، منبع اساسى تاريخ و جغرافياى اين منطقه به شمار مى‌رود. در واقع توصيف وى از بلاد مذكور، كامل‌ترين چيزى است كه در اين زمينه شناخته‌ايم.
متن كتاب، به زبانى تقريبا دشوار نوشته شده است و در برخى از جاها خالى از تعقيدات و صنايع نيست و توصيفات آن بسيار موجز و فشرده و گاهى نامفهوم است. هم‌چنين مؤلف، ضمن تأليف كتاب هر جا كه خواسته است سخن را كوتاه كند و به مطلب ديگر بپردازد ذكر مطلب ما قبل را به فصل ديگر وعده داده و موكول كرده است، ليكن به وعده خود وفا نكرده و آن را به فراموشى سپرده است؛ براى نمونه، در مقدمه كتاب، از نقشه‌اى مفصل سخن گفته و مشخصات آن را يك به يك توضيح داده است، ولى از خود نقشه هيچ نشانى در همه كتاب به چشم نمى‌خورد.
در باره مسائل مربوط به هند هم دانشوران، خطاهاى مكرر از دمشقى گرفته‌اند.
وى، باب هفتم را چهارده فصل اعلام كرده است، ليكن بيش از سيزده فصل ندارد و اين امر، خواننده را به اين گمان مى‌افكند كه ممكن است فصل چهاردهم اين باب كه مشتمل بر بسيارى از وعده‌هاى مؤلف بوده است، از ميان رفته باشد.
گاهى نيز نشانه‌هاى جانورى را به وضوح داده، اما از آوردن نام آن خوددارى كرده است و به راستى روشن نيست وى آن جانور را نمى‌شناخته و نامش را نمى‌دانسته يا عمدا از ياد نام آن خوددارى كرده است تا بر شگفت بودن آفرينش آن تأكيد و مبالغه داشته باشد؛ براى نمونه، همه ويژگى‌هاى ببر را به‌عنوان دشمنى كشنده براى فيل مى‌نگارد، اما نام آن را نمى‌آورد و يا تمامى مشخصات جسمانى كرگدن را مى‌آورد، ليكن از ذكر نام آن خوددارى مى‌كند.
دانستنى‌هاى بسيارى كه در اين كتاب گنجانيده شده است، از اين دست است: دانش شناخت زمين، اقليم‌ها و تقسيم‌بندى آنها و انديشه‌هاى گوناگون پيشينيان در اين باره و نشانه‌ها و آبادى‌هاى آنها، درياهاى به هم پيوسته و از هم گسسته، آبخست‌ها، كوه‌ها، رودها و جويبارها، بيشه‌هاى بزرگ، چشمه‌ها، كشورها و راه‌هاى آنها، شهرهاى بزرگ، روستاها، نشانه‌هاى تمدن‌هاى كهن و آثار ديرينه و بناهاى بزرگ، خندق‌ها، چاه‌ها، سرچشمه‌هاى شگفت‌آور، جانوران كمياب، رستنى‌هاى ناپيدا، كان‌هاى مذاب و نرم و نيز آنچه در صفت كان بودن همانند آنهاست، سنگ‌هاى پرارزش و گران و ديگر چيزهاى ارزنده‌اى كه بنا بر ويژگى ذات و سرشت خود از خاك برترند و نيز چگونگى پيدايش آنها بنا به گفته پيشينيان، سخن در باره اندازه و مساحت زمين و مسافت پاره‌هايش از روى ساعت‌ها و ميل‌ها و بريدها و فرسنگ‌ها و درجه‌هاى فلكى، سخن از گستردگى و درازى كوه‌ها و سخن در باره مردمانى كه در آن كوه‌ها پراكنده‌اند و پاره‌اى از نژادهاى سرشناس و نياكان پيشين و نخستين آنان و نظرى اجمالى در باره مردمان مشهورى كه از پس آنان آمده‌اند و چگونگى خوى‌هايشان، سخن در باره نهادها و ويژگى‌هاى شهرهايى كه بدان ويژگى‌ها شناخته شده‌اند و هيچ جا و هيچ شهرى ديگر را از آن ويژگى‌ها بهره‌يى نيست، سخن در باره نهادهاى آشكار مردم و ويژگى‌هاى نمايان نوع انسانى كه همه مردان و زنان در آن يك‌سان و جانوران از آن بى‌بهره‌اند، بيان پاره‌اى از آيين كشورها و نام ماه‌ها و جشن‌ها و قربانى‌هاى آنان كه از روى آثار علمى و دانش‌هاى وابسته و پيوسته به آنها به دست رسيده است و بسيارى مطالب ديگر.
وضعيت كتاب
نقشه‌يى جغرافيايى و رنگ‌آميزى شده با رنگ‌هاى گوناگون و مرزبندى‌ها و خطكشى‌هاى بسيار براى نمودار ساختن سرزمين‌هاى پهناور و دراز و پاره‌اى آبادى‌هاى زمين، در پايان كتاب آورده شده است.
كتاب، با قلم سيد حميد طبيبيان به فارسى ترجمه شده است.
منابع
1. كراچكوفسكى، تاريخ نوشته‌هاى جغرافيايى در جهان اسلامى، ص 301 - 303، ترجمه ابو القاسم پاينده؛
2. ادوارد فنديك، اكتفاء القنوع بما هو مطبوع، ص 53؛
3. مقدمه مترجم كتاب، دكتر سيد حميد طبيبيان.
پیوندها
مطالعه کتاب نخبة الدهر في عجائب البر و البحر در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور