یک دوره فقه کامل فارسی
| نام کتاب | یک دوره فقه کامل فارسی |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | BP 182/7 /م3ی8 |
| موضوع | فقه جعفری - قرن 11ق. |
| ناشر | فراهانی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1400 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE10364AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
يك دوره فقه كامل فارسى، اثر علامه محمدتقى بن مقصودعلى، معروف به مجلسى اول (متوفى 1070ق)، از جمله آثار فقهى به زبان فارسى است. عنوان اصلى كتاب «أحكام الشريعة» بوده است.
ساختار
اين اثر در ضمن نوزده كتاب تدوين شده كه هر كتاب، خود، مشتمل بر ابواب يا فصولى است. نگارش اين اثر همانند رساله‌هاى عمليه امروزين است؛ با اين تفاوت كه در اين رساله‌ها تمامى مباحث در ضمن «مسئله» مطرح شده و در اين كتاب مسائل مطرح‌شده در فصل‌ها با عناوين «مطلب، بحث و يا مسئله» مورد بررسى قرار گرفته است.
گزارش محتوا
در صفحه اول كتاب، تقرير آيت‌الله مرعشى نجفى بر كتاب آمده كه حاوى اطلاعات مفيدى در باره كتاب و حواشى آن است. ايشان كتاب را اين‌گونه توصيف مى‌كند: «كتابى است بسيار مفيد و جامع، حاوى مسائل فقهيّه از طهارت تا ديات به زبان فارسى روان و الفاظ دل‌نشين كه به سال 1321ق، در شهر بمبئى طبع شده بود و متأسفانه بسيار نادر الوجود و ناياب شده بود تا آنكه فرزند عزيز و موفق جناب مستطاب ذخر الاجلّه، آقاى شمس فراهانى ناشر كتب سودمند دينى اقدام به طبع آن نمودند. اميدوارم برادران دينى از آن بهره‌مند و مستفيض بوده باشند. در خاتمه لازم به يادآورى است كه كتاب حاضر مورد نظر علماى اعلام و متأخرين زمان قرار گرفته، از جمله مرحوم آيت‌الله آقاى سيد محمدكاظم طباطبايى يزدى (ره)، صاحب كتاب «العروة الوثقى» متوفى به سال 1347ق و خود آن مرحوم نسخه حاضر را تحشيه فرموده، همچنين مرحوم آيت‌الله آقاى ميرزا محمدتقى شيرازى حائرى (ره) متوفى به سال 1339ق، همچنين مرحوم آيت‌الله آقاى سيد اسماعيل صدر (ره) متوفى به سال 1337ق و غيرهم».
در باره پيشينه تأليف آثار فقهى فارسى لازم به ذكر است كه پيش از علامه مجلسى اول، استاد وى شيخ بهائى، رساله‌اى فقهى با نام «جامع عباسى» به زبان فارسى و با عبارات و جملاتى ساده و بسيار سليس و روان نوشت. وى در اين كتاب علاوه بر اينكه يك دوره كامل فقه از طهارت تا ديات را توضيح داد، در آخر باب ششم، مسائل امر به معروف و نهى از منكر را نيز به سبك جالبى بيان نمود [۱]. اين اثر نيز با عنوان «يك دوره فقه فارسى» توسط انتشارات فراهانى منتشر شده كه در انتهاى كتاب معرفى شده است.
مجلسى اول، پس از شيخ بهايى و به پيروى از استاد، رساله عمليه با نام «أحكام الشريعة» نوشت. اين اثر نيز مجموعه‌اى بسيار نفيس و گران‌بها مشتمل بر همه مسائل فقهى مورد نياز مسلمين است كه يك دوره كامل فقه از طهارت تا ديات را در بر دارد. از آنجا كه در اين رساله فروع مختلفى عنوان شده و در طرح مسائل و تنظيم ابواب آن حسن سليقه به كار رفته و در تأليف آن از اسلوب پسنديده‌اى پيروى شده است، نظر فقها و مراجع بزرگ را به خود جلب كرده و به نگارش تعليقه‌ها و حواشى بر آن پرداختند كه اين عمل نشانگر اهميت ويژه اين كتاب است. اين كتاب با اينكه نام «أحكام الشريعة» را بر خود دارد و در كتابخانه مجلس به همين نام ثبت شده، ليكن چندى قبل توسط انتشارات فراهانى به‌عنوان «يك دوره كامل فقه فارسى» بدون اسم خاصى به چاپ رسيده است [۲].
تأليف اين رساله را به مجلسى دوم هم نسبت داده‌اند، ولى تاريخى كه در پايان كتاب آمده، مانع از صحت اين انتساب است. در آخر رساله فوق چنين ذكر شده: «تمّ الكتاب بعون الله الملك الوهّاب في أحد عشر شهر شوال في 1039»؛ بنابراين امكان ندارد كه كتاب متعلق به مرحوم علامه محمدباقر مجلسى باشد؛ زيرا او در سال 1037ق، به دنيا آمده است.
كتاب با مبحث طهارت و مقدمات نماز آغاز شده و پس از آن به ترتيب مباحث نماز؛ زكات؛ روزه؛ حج؛ جهاد؛ تجارت؛ هديه؛ صدقه و وقف؛ دَين؛ اجاره؛ وصيت؛ نكاح؛ فراق؛ عتق؛ نذر، عهد، قسم؛ صيد و طعام و نوشيدنى؛ ميراث؛ قضا و شهادت و در آخر نيز مبحث قصاص و ديات آمده است.
در ضمن بررسى اين مباحث چند نكته به دست آمد كه توجه به آنها مفيد خواهد بود:
- مبحث خمس كه در كتب فقهى جديد، بحثى مجزا را به خود اختصاص داده، در اين اثر در ضمن كتاب زكات، باب هشتم ذكر شده است [۳].
- مبحث امر به معروف و نهى از منكر در باب پنجم از كتاب جهاد مورد بررسى قرار گرفته است [۴].
- سيزدهمين كتاب به مبحث «فراق» اختصاص يافته كه يكى از مباحث آن طلاق است و خلع و مبارات، ظهار، ايلا و لعان از ديگر مطالب اين كتاب است [۵].
- در اين اثر مباحث فقهى متعددى وجود دارد كه شايد طرح آن در زمان مؤلف مورد نياز بوده و اكنون در رساله‌هاى عمليه مطرح نمى‌شود؛ از آن جمله ارث بردن از مجوسى آتش‌پرست است كه در فصل هشتم از كتاب ميراث مطرح شده است [۶].
پانويس
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. جناتى، محمدابراهيم، «ادوار كيفيت بيان فقه»، كيهان انديشه، آذر و دى 1364، شماره 3، ص 8 تا 18.