شعر شیعی و شعرای شیعه در عصر اول عباسی

‏شعر شیعی و شعرای شیعه در عصر اول عباسی

نام کتاب	‏شعر شیعی و شعرای شیعه در عصر اول عباسی
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	شیخ‌الرییس کرمانی، محمد (نويسنده)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏PJA‎‏ ‎‏2181‎‏ ‎‏/‎‏ش‎‏9‎‏ش‎‏7
موضوع	شاعران عرب - 132- 656ق. شاعران عرب - سرگذشت نامه شعر مذهبی عربی - تاریخ و نقد
ناشر	اطلاعات
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1388 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE17623AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

شعر شيعى و شعراى شيعه در عصر اول عباسى اثر محمد شيخ الرئيس کرمانى، تحقيق و بررسى در شعر شيعى و شاعران شيعه در عصر اوّل عبّاسى است كه به زبان فارسى در سال 1388ش منتشر شده است.

نويسنده در تبيين اهميت اين تحقيق مى‌نويسد: «قدردانى از شاعران شيعه كه در دوران اختناق شديد، فداكارانه از مكتب اهل بيت(ع) حمايت كرده‌اند، ضرورت اين تحقيق را ايجاب مى‌نمود، بخصوص كه بيشتر مورخان و تاريخ ادب‌نويسان، در اخفاء نام و آثارشان كوشش داشته‌اند» .

ساختار

كتاب با مقدمه نويسنده آغاز و مطالب در پنج بخش و هر بخش در چندين فصل ارائه شده است.

در اين تحقيق، شعر شيعى و شعراى شيعه در عصر اوّل عبّاسى با توضيح مفردات و مركّبات آن‌ها همراه با نتيجه‌گيرى‌هاى ثمربخش بيان شده و در پايان نتيجه‌گيرى كلّى به عمل آمده است. بديهى است كه شاعران غير عرب در اين پژوهش مورد نظر نبوده‌اند .

گزارش محتوا

در مقدمه كتاب چكيده‌اى از مطالب كتاب ارائه شده است. اين پژوهش، عهده‌دار تحقيق و بررسى در شعر شيعى و شاعران شيعه در عصر اوّل عبّاسى است و براى وصول به اين هدف، نويسنده در هر بخش، قسمتى از موضوع را مورد بررسى قرار داده است .

بخش اوّل كتاب پيرامون ادب و معنى لغوى و اصطلاحى آن، شناخت اثر ادبى، ارتباط سياست با ادب و تبيين معنى سياست، ادب مذهبى و ويژگى‌هاى ادب شيعى و در پايان، نتيجه‌گيرى شده است .

به منظور تمهيد شناخت شعر شيعى كه مقصد اصلى اين پژوهش است، نويسنده در فصل نخست بخش اول، ادب به معناى عام را مورد بررسى قرار داده و مفهوم ادب، علوم ادبى، اثر ادبى و ساير مسائل مربوط را در حد اقتضاى اين پژوهش تشريح كرده و چون شعر شيعى، شعر سياسى است، بنابراين در فصل دوم، سياست را در لغت و اصطلاح تعريف كرده و آنگاه به تبيين ادب سياسى، آميختگى ادب سياسى و مذهبى و ادب شيعى كه نوعى ادب سياسى است با ويژگى‌هاى خاص پرداخته است .

در بخش دوّم، عصرهاى تاريخى ادب عرب و دوره‌هاى عصر عبّاسى و ويژگى عصر اوّل عبّاسى و خدمات شاعران اهل بيت(ع) و مطالب پيوسته ديگر مورد بررسى قرار گرفته است .

نويسنده در اين بخش، ابتدا تاريخ ادب را كه شعر، عضو برجسته آن است، تعريف كرده و فرق آن را با تاريخ‌هاى ديگر گفته است. سپس دوره‌هاى ادب عربى را توضيح داده تا موقعيّت عصر اوّل عبّاسى، كه مورد بحث است كاملاً مشخص گردد. همچنين براى اينكه بتوانيم درباره شعر اين دوره اظهارنظر روشنى داشته باشيم، وضعيت سياسى، علمى، اجتماعى و ادبى اين دوره را نيز بررسى نموده است .

در ادامه اين بخش توضيحى درباره شعر اين دوره ذكر شده كه در خدمت بى‌بندوبارى و پليدى قرار گرفته است. پايان، سخن به اخلاص و غيرت شعراى اهل بيت(ع) در دوره مورد بحث كشانده شده و به اين نكته اشاره شده است كه با اينكه در اين دوره، ائمه(ع) و شيعيان، تحت تعقيب و زير فشار خلفا بودند و از لحاظ سياسى، حمايت از اهل بيت(ع) بسيار خطرناك بود و به علاوه از لحاظ اجتماعى و اقتصادى و تمتع از مواهب حيات- چه حرام و چه حلالش- هيچ به صلاح اين شاعران نبود كه به نشر فضايل اهل بيت(ص) و ذمّ و تشنيع غاصبان و معاندان بپردازند، با اين همه، ايثار و مردانگى كم‌نظيرى از خود نشان داده و اين كار را با همه تبعات آن انجام داده‌اند .

بخش سوّم، به بحث درباره شعر و شاعرى اختصاص دارد؛ در اين بخش شعر در لغت و اصطلاح ادبا و عروضيان و منطقيان، مزاياى شعر، ديدگاه اسلام و قرآن و پيامبر(ص) و ائمه(ع) نسبت به شعر و مطالب فراوان ديگر در ارتباط با موضوع به بحث گذاشته شده و نتيجه‌گيرى به عمل آمده است .

نويسنده در اين بخش، معنى كلمه شعر را، در لغت و در اصطلاح ادبا و علماى عروض و علماى منطق بيان كرده و فرق شعر و خطابه و جدل را به اختصار بازگو نموده و قدرت و تأثير و مزاياى شعر را بر نثر برشمرده است. سپس شعر را از ديدگاه قرآن و پيامبر(ص) و ائمه(ع) مورد بررسى قرار داده و در هر مورد از قسمت‌هاى اين بخش، مطالب مفيد و برداشت‌هاى فكرى خوبى عرضه داشته كه ملاحظه و مطالعه مطالب آن، براى پى بردن به جزئيّات امر، شايسته به نظر مى‌رسد .

در بخش چهارم، به بحث جامعى در اطراف عنوان شيعه پرداخته شده و درباره كلمه شيعه، آغاز ظهور شيعه، پاره‌اى از ادلّه شيعيان در امر امامت، انحراف مسير خلافت پس از رحلت پيامبر(ص)، وضعيت شيعه در ادوار مختلف، انشعابات شيعه و وضعيت شاعران شيعه در اين دوره، بحث و بررسى گرديده و نتيجه‌گيرى شده است .

به باور نويسنده، شعر شعراى شيعه داراى پيام و تعهد است، در صورتى كه شعر شعراى غيرشيعى، قالبى است و از هرگونه پيام ارزشمندى خالى است و بسا كه پيام‌هاى گمراه‌كننده نيز دارد. به نظر وى، اندكى مضامين حكمى در اشعار شعراى غيرشيعى مى‌توان ارائه كرد، ولى در مجموع شعر غيرشيعى عرب- بويژه در دوره مورد پژوهش- بجز وصف سلاطين و امراى جور و وصف شراب و مجالس لهو و لعب و ترويج فساد و بى‌بندوبارى بار ديگرى را به دوش ندارد .

بخش پنجم، به شرح زندگى، تشيّع و شعر شعراى بزرگ شيعه در عصر اوّل عبّاسى و نمونه‌هايى از شعر آنان اختصاص دارد. شاعران شيعه مورد نظر در اين بخش عبارتند از: سيّد اسماعيل حميرى، منصور نمرى، ديك الجّن حمصى، دعبل خزاعى، ابن الرّومى، عبدى كوفى و ابوتمّام طائى؛ نامبردگان از شاعران شيعى مخلص مى‌باشند و بخصوص دعبل خزاعى و سيّد حميرى كه از اسوه‌هاى ارزشمند در استقامت و عشق به اهل بيت(ع) رسول خدا به شمار مى‌روند .

نويسنده تحقيق دامنه‌دارى درباره زندگى، شعر و تشيّع شاعران فوق‌الذكر انجام داده و نمونه‌هاى متعددى از اشعار ايشان را كه در بيان مواضع شيعه و يا مدح و رثاى اهل بيت(ع) و يا از ظرافت و حلاوت ويژه‌اى برخوردار بوده آورده است .

وى فصلى را هم به «ابوالعتاهيه» اختصاص داده است؛ زيرا او زعيم شعر زهدى عرب است و اشعار او در زهد و انقطاع از حطام دنيوى بسيار عبرت‌آموز است، برخى نويسندگان تاريخ ادب نيز او را شيعه دانسته‌اند، ولى نويسنده به تشيع او اطمينان ندارد. همچنين فصلى به محمّد بن ادريس شافعى اختصاص يافته است؛ او يكى از ائمه چهارگانه اهل سنت است و بنابراين شيعه امامى نيست، ولى اشعار گرم و پرشورى كه در حبّ و مدح على(ع) و اهل بيت(ع) سروده، گرايش حق‌طلبانه و دور از تعصّب او را نشان مى‌دهد و براى شيعيان نيز خوشايند است كه امام اهل سنت را شيفته و مديحه‌گوى امام خود بدانند؛ به اين دليل ترجمه و نمونه‌هايى از شعر شافعى هم آورده شده است .

وضعيت كتاب

فهرست اجمالى مطالب در ابتدا و فهرست تفصيلى به همراه فهرست منابع مورد استفاده نويسنده، در انتهاى كتاب آمده است.

توضيح برخى الفاظ و عبارات و آدرس مطالب در پاورقى‌هاى كتاب ذكر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.

پیوندها

مطالعه کتاب ‏شعر شیعی و شعرای شیعه در عصر اول عباسی در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور