غاية النهاية في طبقات القراء
| نام کتاب | غاية النهاية في طبقات القراء |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | شرف، جمال‌الدین محمد (مصحح)
صالح، عبدالکریم ابراهیم عوض (مقدمه‌نويس) جزری، محمد بن محمد (نويسنده) سید، مجدی فتحی (مصحح) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 81 /الف2غ2 |
| موضوع | قاریان - سرگذشت نامه |
| ناشر | دار الصحابة للتراث |
| مکان نشر | طنطا - مصر |
| سال نشر | 1429 هـ.ق یا 2009 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE13996AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
غاية النهاية في طبقات القراء، از آثار مقرى، محدث و فقيه شافعى، شمس‌الدين ابوالخير محمد بن محمد بن محمد بن يوسف جزرى (دمشق 751-823ق) است كه در آن، حدود چهار هزار نفر از قاريان و مقريان را به ترتيب حروف الفبا معرفى كرده است.
جالب است كه نام نويسنده و پدر و جدش هر سه، محمد است. اين كتاب را «شيخ جمال‌الدين محمد شرف» و «شيخ مجدى فتحى سيد» تحقيق و تصحيح كرده و دكتر «عبدالكريم ابراهيم عوض صالح» مدرس تفسير و علوم قرآن در دانشكده قرآن كريم و عضو لجنه مراجعه مصحف در الازهر شريف نيز مقدمه‌اى بر آن افزوده است.
ساختار
اين كتاب از مقدمه دكتر «عبدالكريم ابراهيم عوض صالح» و مقدمه «شيخ جمال‌الدين محمد شرف» و مقدمه نويسنده و متن اصلى (شامل سه جلد: 1. الف تا صاد؛ 2. حرف ضاد تا ميم؛ 3. ادامه ميم تا ياء) تشكيل شده است.
گزارش محتوا
برخى از مطالب جالب اين كتاب، عبارت است از:
- ابان بن تغلب ربعى ابوسعد و به او ابواميمه گفته مى‌شود. ابان كوفى و نحوى جليل و مهم است. وى بر عاصم و ابوعمرو شيبانى و طلحة بن مصرف و اعمش قرائت كرد و او يكى از كسانى است كه بر اعمش، قرآن را ختم كرده است و گفته مى‌شود كه چنين است كه قرآن را بر اعمش ختم نكرده است، جز سه نفر كه يكى از آنان ابان بن تغلب است. محمد بن صالح بن زيد كوفى از او قرائت را فراگرفت؛ به اين صورت كه قرآن را بر او عرضه كرد. او در سال 141ق درگذشت، ولى قاضى اسد گفته كه در سال 153ق رحلت كرد [۱].
- زكريا بن يحيى ابويحيى اندلسى، مقرئ صدرنشين و ضابط، بر احمد بن اسماعيل تجيبى و بكر بن سهل دمياطى و حبيب بن اسحاق و مواس بن سهل قرائتش را عرضه كرد. دانى گفته: اصبغ و جماعتى از اهل قرطبه از او روايت كرده و بر او قرائتشان را عرضه داشته‌اند و در اندلس بعد از غاز بن قيس، ضابطتر از او نسبت به قرائت «نافع» و داناتر به الفاظ مصرى‌ها از اصحاب عثمان بن سعيد، كسى نبود و براى اوست كتابى نيكو در باب اصول قرائت [۲].
- طارق بن موسى بن طارق يمانى، قرائت را از پدرش نقل كرده و حسن بن تمس قرائت را از او نقل كرده است [۳].
- مالك بن دينار ابويحيى بصرى، از او در باب حروف قرآن، روايت وارد شده است. وى از انس بن مالك شنيد و قتبى گفته: مصاحف را با اجرت مى‌نوشت و از حافظترين مردم نسبت به قرآن بود و هر روز جزئى از قرآن را مى‌خواند تا ختم كند، پس اگر يك حرف را به اشتباه در خواندن حذف مى‌كرد، مى‌گفت: اين به‌خاطر گناهى است كه از من سر زده و خداى متعال هرگز نسبت به بندگانش هيچ ظلمى نمى‌كند. مالك بن دينار سال در 127ق درگذشت [۴].
- ناصر بن حسن بن اسماعيل بن زيد ابوالفتوح زيدى حسنى معروف به شريف خطيب، شيخ ديار مصر و مقرئ آنجا، بر محمد بن عبدالله بن مسبح فضى و يحيى بن على بن فرج خشاب و على بن احمد مصينى ابهرى و عبدالله بن ابوالوفا قيسى قرائت كرد و از ابوالحسن محمد بن عبدالله فارسى و ابن القطاع لغوى شنيد. ابوالجود غياث بن فارس و عبدالصمد بن سلطان بن قراقيش و عبدالسلام بن عبدالناصر بن عديسه و ابوالجيوش عساكر بن على و على بن فاضل بن صمدون و محمد بن الحسن بن محمد بن عامرى بر او قرائت كردند... ذهبى گفت: رياست اقراء در ديار مصر به او رسيد و از بزرگان دانشمندان زمان خودش بود. او در روز عيد فطر سال 563ق درگذشت [۵].
- واثلة بن اسقع(رض) ليثى، از اهالى صفه، در تبوك شاهد و همراه پيامبر(ص) بود و قرائت را از رسول‌الله(ص) فراگرفت و يحيى بن حارث ذمارى بر او قرائت كرد بنا بر قول جماعت اهل قرائت و ابراهيم بن ابوعبله از او قرائت گرفته و مكحول و يونس بن ميسره از او روايت كرده‌اند. واثله در سال 85ق، درحالى‌كه 98 ساله بود درگذشت [۶].
- يونس بن عبيد بن دينار ابوعبدالله قعنبى بصرى، پيشواى جليل، بر حسن بصرى عرضه كرد و انس بن مالك را ديد و سلام بن سليمان طويل بر او عرضه كرد. حماد بن يزيد درباره او گفته است: نزديك است كه چشم تو ببيند چيزى را كه نديده است و نزديك است كه گوش تو بشنود آنچه را كه نشنيده است و خارج نمى‌شوى از طبقه‌اى مگر آنكه داخل شوى در آنچه كه شديدتر از آن است، تاآنكه در سال 139ق وفات كرد [۷].
وضعيت كتاب
براى كتاب حاضر، در پايان هر سه جلد، فهرست اجمالى مطالب و افزون بر آن در پايان جلد سوم فهرست منابع، فهرست اسامى تراجم و فهرست انساب و القاب و آبا و ابنا فراهم شده [۸]، ولى فهارس فنى (آيات، روايات، كتب و...) آماده نشده است.
مصححان براى تحقيق و تصحيح اثر حاضر از تعداد قابل توجهى (178 كتاب) از منابع مهم به زبان عربى استفاده كرده‌اند [۹].
شماره‌گذارى صفحات جلدهاى سه‌گانه اين كتاب به‌صورت پياپى (مسلسل) انجام شده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.
پیوندها
مطالعه کتاب غاية النهاية في طبقات القراء در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور