گناهان کبیره
گناهان كبيره، اثر آیت‌الله سيد عبدالحسين دستغيب، در معرفى و تشريح گناهان كبيره مى‌باشد. (گناهان كبيره، گناهانى هستند كه از نظر اسلام پراهميت و بزرگ بوده و نشانه‌ى اهميت اين گناهان آن است كه برایشان به نهى اكتفا نشده است و به عذاب دوزخ نيز تهديد شده است).
| گناهان کبیره | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | دستغیب، سید عبدالحسین (نویسنده) |
| ناشر | جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1388 ش |
| چاپ | 22 |
| شابک | 978-964-470-022-4 |
| موضوع | اخلاق اسلامی گناهان کبیره |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | BP 225/6 /د5گ9 1388 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
در قرآن کریم آیات 31 سوره نسا و 37 سوره شوری به گناهان کبیره اشاره شده است:
وَٱلَّذِينَ يَجۡتَنِبُونَ كَبَـٰٓئِرَ ٱلۡإِثۡمِ وَٱلۡفَوَٰحِشَ وَإِذَا مَا غَضِبُواْ هُمۡ يَغۡفِرُونَ [شوری–37] 
كتاب، به زبان فارسى و پيش از سال 1399ق، نوشته شده است.
هدف نویسنده در اين كتاب، بيان و شرح گناهانى است كه كبيره بودنشان ثابت و مسلم است، نه انحصار كبائر در موارد مذكور؛ به عبارت ديگر، وى متذكر گرديده كه ساير گناهانى كه در اين كتاب، كبيره بودنشان ثابت نشده، به حال ابهام و اجمال باقى مى‌مانند؛ يعنى صغيره بودنشان مسلم نيست و بر اهل تقوا لازم است كه از آن‌ها نيز پرهيز نمايند.
سعادت و دورى گرفتن از گناه، بستگى به شناسايى آن داشته و تا انسان راه حق را نداند، اجتناب از آن برایش ميسر نيست. اثر حاضر نيز يكى از بهترين كتاب‌هايى است كه در اين باره تأليف شده است.
ساختار
كتاب، با دو مقدمه از آقاى سيد احمد فهرى زنجانى و مقدمه مؤلف آغاز شده و مطالب در دو جلد، در دو باب و يك خاتمه ارائه شده است.
مؤلف، در اين اثر، با جالب‌ترين اسلوب، گناهان كبيره را استقصاء نموده و آيات قرآن و روايات وارده از اهل‌بيت(ع) را در هر مورد، به دقت بررسى نموده است.
وى با بيانى ساده، قلمى روان و داستان‌هايى عبرت‌انگيز كه قابل فهم و استفاده عامه مردم باشد، اثرى بى‌بديل ارائه نموده كه مورد استقبال و توجه خاص و عام قرار گرفته است.
گزارش محتوا
آقاى فهرى، در مقدمات خود، به بيان آثار پرهيز از گناهان اشاره كرده و معتقد است تنها راه نجات و سعادت، طبق سنت الهى، خودسازى است و پيامبران خدا همه براى ارائه برنامه خودسازى آمده‌اند تا آدمى با در دست داشتن برنامه‌هاى تعيين شده، راه سعادت را پيموده و به صلاح و رستگارى در دنيا و آخرت نايل آيد. به اعتقاد وى، پرهيز از آلودگى به گناه و پليدى كه در لسان شرع از آن به تقوى تعبير شده، نيمى از اجراى اين برنامه عظيم و بلكه قسمت اعظم آن است و هدف مشترك دعوت همه پيامبران و اصلاح‌طلبان بشر بوده و تا دامن فرد و اجتماع از اين آلودگى پاک نگردد، اميد نجاتى براى او نيست.
نویسنده تنها راه رسيدن به درجات خوشبختى و تنها راه رستگارى از دركات هلاكت و بدبختى را تقوا و پرهيزگارى دانسته و در مقدمه خود، به بررسى اين مقوله از منظر قرآن و روايات اهل‌بيت(ع) پرداخته است.
وى معتقد است كه تقوا، در دو جهت مى‌باشد:
- اكتساب طاعات و امتثال اوامر الهى؛ به اينكه آدمى سعى كند واجبى از او ترك نشود و تا حد امكان مقيد به انجام مستحبات باشد؛
- اجتناب از محرمات و ترك نواهى پروردگار؛ به اينكه از چيزهايى كه به‌جا آوردنش موجب خشم و سخط خداوند است، خوددارى نمايد. به اعتقاد وى، كسى كه طالب سعادت و مقام شامخ تقوا است، بايد جهت دوم را بيشتر اهميت دهد، زيرا اگر از محرمات پرهيز كرد، عملش به هر كمى و كوچكى كه باشد، پذيرفته شده و او را به خداوند نزديك مى‌كند.
نویسنده با اشاره به اينكه گناه، اعمال نيك را هدر داده و حق الناس مانع قبولى اعمال مى‌شود، گناه را مانع استجابت دعا دانسته و عبادت حقيقى را، ترك گناه معرفى كرده است. وى اين نكته را نيز حايز اهميت دانسته كه شفاعت، نبايد موجب جرئت بر گناه و معصيت يا مسامحه در توبه شود.
نویسنده، پيش از بيان و شمارش گناهان، به تقسيم‌بندى آن‌ها پرداخته و شايسته دانسته است كه ابتدا خواص و آثار ترك كبيره يا ارتكاب آن بيان شود. وى معتقد است كه براى تعيين گناه كبيره، چهار راه وجود دارد:
- هر گناهى كه در قرآن و روايات، به كبيره بودن آن تصريح شده باشد (كه متجاوز از چهل گناه مى‌باشد)؛
- هر معصيتى كه در قرآن يا سنت معتبر، وعده آتش بر ارتكاب آن رسيده باشد؛
- هر گناهى كه در قرآن يا روايات، از گناهى كه كبيره بودنش مسلم است، بزرگ‌تر شمرده شود؛
- هر گناهى كه نزد متدينين و متشرعين، بزرگ شمرده شود؛ به‌طورى كه يقين حاصل شود كه سيره متشرعين در بزرگ شمردن آن منتهى به زمان معصوم(ع) مى‌باشد.
وى هم‌چنين قبل از شمارش گناهان، به اين پرسش پاسخ داده است كه چرا مطلب به اين مهمى در قرآن بيان نشده و خداوند تعداد گناهان كبيره را تعيين نكرده است و چرا در اخبار اين مسئله، اختلاف وجود دارد.
باب اول، مربوط به معرفى گناهان كبيره منصوصه بوده و در آن مجموعا چهل گناه توضيح داده شده است كه عبارتند از:
- شرك بالله: پيامبر(ص) و امام على(ع)، صادق(ع)، كاظم(ع)، رضا و جواد(ع) به كبيره بودن آن تصريح فرموده‌اند، بلكه از امام صادق(ع) آمده است كه از هر گناه كبيره بزرگ‌تر، شرك به خداست.
- نویسنده دليل بر اينكه شرك، بزرگ‌ترين گناهان كبيره است را اين آيه شريفه عنوان كرده است: «خدا، شرك ورزيدن به او را نمى‌آمرزد و غير شرك را از هركه بخواهد مى‌آمرزد.» (سوره 4، آيه 52).
- و چون كبيره بودن گناه شرك را نزد هر مسلمانى بديهى مى‌داند، ذكر ساير آيات شريفه و روايات وارده در بزرگى اين گناه را لازم ندانسته است.
- يأس: نویسنده معتقد است كه پس از شرك، هيچ گناهى بزرگ‌تر از يأس از رحمت الهى نيست، زيرا به باور وى هر گناهى كه از شخصى سر مى‌زند، تا وقتى كه مأيوس نباشد، ممكن است در صدد توبه برآمده و با استغفار آمرزيده شود، ولى شخص مأيوس، آمرزيده شدنى نيست، زيرا اميدى به آمرزش و مغفرت خدا ندارد تا توبه نمايد. از اين گذشته يأس سبب جرئت بر جميع گناهان مى‌گردد.
- آدم‌كشى: دليل بر كبيره بودن آن، رواياتى از پيامبر(ص) و ائمه(ع) مى‌باشد؛ به‌علاوه اين گناه، از گناهانى است كه خداى تعالى در قرآن مجيد صريحا بر آن وعده عذاب داده است. وى انتحار را نيز قتل محسوب كرده است.
- دروغ: به نظر وى، يكى از مبتلابه‌ترين گناهان بوده و به كبيره بودنش تصريح شده است. شيخ انصارى عليه الرحمة در مكاسب محرمه، مى‌فرمايد: دروغ گفتن حرام است به حكم قطعى بشرى و جميع اديان آسمانى و در شرع مقدس اسلام حرمت آن به ادله اربعه (كتاب، اجماع، سنت و عقل) ثابت است و كبيره بودنش از قرآن و احاديث استفاده می‌گردد.
- عقوق والدين: از پيغمبر اكرم(ص) پيرامون اين گناه، چنين رسيده است كه از هر گناه كبيره بزرگ‌تر، شرك به خدا و عقوق والدين است و نيز از گناهانى است كه در قرآن مجيد و احاديث صحيحه بر آن وعده عذاب داده شده است.
- قطع رحم: از حضرت سجاد(ع) مروى است كه فرمود: از مصاحبت قاطع رحم بپرهيز كه او را در سه جاى قرآن ملعون يافتم. (1. سوره 2، آيه 25؛ 2. سوره 13، آيه 26؛ 3. سوره 47، آيه 24 و 25).
- الامن من مكر الله: يعنى اينكه انسان از انتقام پنهانى و ناگهانى و قهر خفى خدا ايمن و راحت نشسته و از سرعت در انتقام ناگهانى او نينديشد و در دل، از اينكه به‌واسطه صدور گناه، دچار عذاب گردد، ترسى نداشته باشد.
- خوردن مال يتيم: يعنى خوردن مال طفلى كه به حد بلوغ نرسيده و پدرش مرده باشد. از اين گناه در آيات و روايات، به خودرن آتش تعبير شده است.
- رباخوارى: در آيات و روايات، شديدا مورد نهى واقع شده است.
- زنا و لواط: در آياتى از قرآن كريم، به اهل زنا و لواط، وعده «اثاماً» (سوره 25، آيه 68) و «غياً» (سوره 19، آيه 60) داده شده و نویسنده ضمن اشاره به اين آيات، بدين صورت به تبيين و تشريح اين معانى پرداخته است: در «منهج» است كه «اثاماً»، نام يك وادى در دوزخ است كه زناكاران را در آن عقوبت مى‌كنند. در روايات آمده است كه اثام وغى، چاهى در دوزخ است كه اگر سنگى را از كنارش رها كنند، در مدت هفتاد سال به قعر آن مى‌رسد.
- از امام صادق(ع) مروى است كه: «حرمت لواط از زنا بيشتر است؛ به درستى كه خداوند قومى را براى عمل لواط هلاك فرمود، ولى كسى را براى زنا هلاك نكرد».
- قذف: يعنى نسبت زنا يا لواط به زن يا مرد مسلمان دادن.
- قمار: در آيه 216 سوره بقره، به گناه بودن اين عمل تصريح شده و تعبير گناه بزرگ در قرآن مجيد، تنها درباره شراب و قمار است.
- پيمان‌شكنى: امام صادق(ع) براى كبيره بودن اين گناه، به آيه 25 از سوره رعد استشهاد فرموده‌اند: «كسانى كه پيمان خداى را پس از بسته شدنش مى‌گسلند و مى‌بُرند آنچه را خداوند امر به پيوند فرموده و در زمين فساد مى‌كنند، براى ايشان دورى از رحمت خداست و برایشان سراى بدى است كه دوزخ است».
- خيانت به امانت: در نص معتبر از آن به غلول تعبير شده است.
شراب‌خوارى، اشتغال به ملاهى، غنا، سوگند دورغ، گواهى دروغ، گواهى ندادن، دزدى، كم‌فروشى، حرام‌خوارى، حبس حقوق، فرار از جهاد، تعرب بعد از هجرت، كمك به ستمگران، يارى نكردن ستمديدگان، سحر، اعتقاد ربط حوادث به اوضاع فلكى، اسراف، كبر ورزيدن، جنگ با مسلمانان، خوردن مردار، خون و گوشت خوك، ترك عمدى نماز، زكات ندادن، استخفاف حج، ترك يكى از واجبات و اصرار بر گناه از ديگر گناهانى است كه تشريح و تبيين شده است.
در باب دوم، گناهان كبيره غير منصوصه معرفى شده‌اند كه عبارتند از: غيبت، نميمه، ريختن آبروى مؤمن، مكر و نيرنگ، احتكار، حسد، دشمنى كردن با مؤمن، مساحقه، قيادت و دياثت، استمناء، بدعت، حكم ناحق، كفران نعمت، فتنه، فروختن اسلحه به كفار، هتك قرآن، هتك مساجد، هتك مشاهد مشرفه و هتك تربت حسينى.
خاتمه، در دو بخش، به بيان حقيقت توبه، فضيلت و وجوب آن و نيز حكايت‌هاى بيداركننده، اختصاص يافته است.
فهرست گناهان کبیره
- شرک به خدا
- ناامیدی از رحمت خدا
- ایمنی از مکر (عذاب و مهلت) خدا
- عاق والدین|عقوق (و آزار) والدین
- کشتن انسانِ بی‌گناه
- خوردن مال یتیم
- فرار از جبهه جهاد
- ربا
- سحر و جادو
- زنا
- لواط
- تفخیذ
- استمنا
- قذف
- دروغ
- دروغ بستن به خدا، پیامبر یا ائمه
- تهمت
- غیبت
- نپرداختن زکات واجب
- شراب‌خواری
- ترک نماز
- پیمان‌شکنی
- صله رحم|قطع رحم
- دزدی
- کتمان شهادت
- شهادت به ناحق‌دادن
- قمار
- خوردن گوشت سگ، خوک یا حیواناتی که ذبح شرعی نشده‌اند
- کم‌فروشی
- مهاجرت به مکانی که در آن جا انجام وظایف دینی امکان‌پذیر نیست
- ظالم را در ظلمش کمک کردن
- به کمک و پشتیبانی ظالم اعتماد داشتن
- نپرداختن حق الناس
- اسراف و تبذیر
- خیانت در امانت
- سخن‌چینی
- سرگرمی به لهو و لعب
- سبک شمردن حج و بی‌اعتنایی به آن
- اصرار بر گناهان کوچک
- حسد
وضعيت كتاب
كتاب، تاكنون شش بار تجديد چاپ شده است.
فهرست مطالب هر جلد، در انتهاى همان جلد آمده است.
در پاورقى‌ها، علاوه بر توضيح برخى كلمات متن، عبارت كامل آيات و رواياتى كه در متن به آن‌ها اشاره شده، ذكر گرديده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.