گلچینی از معارف تشیع

گلچینی از معارف تشیع، اثر محمدحسین طباطبایی (متوفی 1360ش)، کتابی است که در اصل به‌منظور معرفی مذهب تشیع در جهان غرب، تدوین شده و به کوشش سید هادی خسروشاهی به‌صورت حاضر چاپ شده است.

‏گلچینی از معارف تشیع
پدیدآوران	طباطبايي، محمد حسين (نويسنده) ثقفی، محمد (مترجم) چيتيک، ويليام سي (تنظيم) خسرو شاهي، هادي (به کوشش)
ناشر	بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علمیه قم)
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	مجلد1: 1389ش ,
موضوع	شيعه - عقايد
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏BP‎‏ ‎‏211‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ط‎‏2‎‏گ‎‏8 ‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

طبق طرح پیشنهادی یکی از اساتید مغرب‌زمین، قرار می‌شود که مرحوم علامه طباطبایی برای معرفی تشیع در دنیای خارج، یک سلسله کتاب‌های علمی - تحقیقی بنویسد که با ترجمه آن‌ها به زبان انگلیسی و سپس تدریس در دانشگاه‌هاروارد و دیگر محافل اکادمی غرب، غربیان با منابع و معارف دست‌ اول تشیع که به قلم یکی از عالمان بزرگ مذهب، تحریر می‌یابند، آشنا شوند.

دو جلد این مجموعه با نام «شیعه در اسلام» و «قرآن در اسلام» توسط دکتر سید حسین نصر به انگلیسی ترجمه شده است. جلد سوم این مجموعه، «گلچینی از معارف تشیع» است مشتمل بر متونی از دعاها و معنویات ائمه تشیع، همراه با شرح‌ حال مختصری از امامان شیعه و متن عهدنامه مالک اشتر که با ترجمه استاد آمریکایی ویلیام چیتیک William.c.chiltick و مقدمه علامه طباطبایی و نظارت و مقدمه دکتر سید حسین نصر آماده شده و ترجمه آن توسط محمد ثقفی و دختر ایشان مهیا شده است.

ساختار

این اثر از مقدمه سید هادی خسروشاهی، کلامی از مترجم فارسی تحت عنوان «درباره این کتاب»، پیشگفتار سید حسین نصر، سخن مترجم انگلیسی، یادداشت، متن کتاب و ملحقات تشکیل شده است. متن کتاب، شامل سه بخش است.

گزارش محتوا

سید هادی خسروشاهی در مقدمه، به معرفی مختصر این اثر و زندگی ویلیام چیتیگ پرداخته است.

مترجم فارسی در ذیل عنوان «درباره این کتاب»، بعد از توضیحی کوتاه درباره این اثر، درباره چگونگی سفر و تحصیل خویش به آمریکا، دلیل بازگشت از آنجا و انگیزه خویش برای ترجمه این اثر سخن گفته است. او در پایان، از پیشنهاد سید هادی خسروشاهی مبنی بر ترجمه این اثر سخن به میان ‌آورده است.

سید حسین نصر در پیشگفتار، به منابع مورد استفاده علامه طباطبایی، یعنی احادیث پیامبر و ائمه اشاره کرده و می‌گوید: حدیث از منظر شیعیان یکی از شالوده‌های اسلام است، انشا و زبانش به بیش از دو قرن نمی‌رسد. در مذهب تسنن، حدیث به سخنان پیامبر گرامی اسلام محدود می‌شود. در حقیقت کلمه حدیث به سخنان شخص پیامبر اشاره دارد، نه شخص دیگری؛ اما در تشیع اگرچه تمایز مشخصی بین احادیث پیامبر و سخنان ائمه، وجود دارد، هر دو در یک مجموعه قرار می‌گیرند؛ به این معنا که از منظر تشیع عصر تبلیغی اسلامی از دوره‌ای نسبتاً کوتاهی از دوران تبلیغی ادیان فراتر رفته است. البته دلیل این دیدگاه به‌خاطر مفهوم امام در اندیشه تشیع است. سپس به مفهوم امام از منظر شیعه اشاره می‌کند و بعد از کوتاه کردن سخن درباره امام می‌گوید: مفهوم واقعی حدیث در متون اهل سنت و شیعیان بسیار نزدیک است؛ زیرا هر دو نوع، به یک واقعیت معنوی مشابهی می‌پردازند... بنابراین احادیث ائمه به احادیث پیامبر اضافه می‌شود و سخنان ائمه نوعی تفسیر و توضیح احادیث پیامبر با هدف استخراج آموزه‌های درونی اسلام است. سپس از دامنه وسیع احادیث ائمه می‌گوید. او معتقد است که احادیث شیعه از مشکلات دنیوی زندگی روزمره تا عمق حقیقت مکاتبی همچون عرفان، تصوف و فقه شیعه بحث کرده است.

دکتر نصر در ادامه مباحث خود به بحث پیرامون مجموعه احادیث شیعه از جمله دو کتاب نهج‌ البلاغه و صحیفه سجادیه و احادیث امام باقر(ع)، امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) پرداخته است و در پایان مطالبی درباره این اثر ارائه کرده است.

در «سخن مترجم انگلیسی» به معنا و مصداق واژه «حدیث» پرداخته شده است. ایشان نسبت به برداشت ناصواب از این واژه در کتاب دایرةالمعارف اسلام گلایه‌مند است. وی سپس از منابع حدیثی شیعه و سنی سخن می‌گوید و در ادامه به بیان محتوا و منابع این اثر می‌پردازد.

علامه طباطبایی در «یادداشت» خویش به این مطلب اشاره می‌کند که با مطالعه عقاید و تعلیمات اسلامی پی به موضوعات متنوع و گسترده‌ای می‌بریم. شبکه‌ای از قوانین و قواعد فقهی، محدوده وسیعی از بیانات معنوی و اخلاقی و دیدگاه کلی اسلام به اصل هستی، سه موضوعی است که ایشان به آن اشاره کرده است. علامه در ادامه می‌گوید: سخنان و نوشته‌های شریفی که در کار موجود ارائه می‌شود، از سخنان برجای‌مانده از برترین شخصیت‌های اسلام و بزرگان از امامان انتخاب و ترجمه شده است. این سخنان شامل بیاناتی است که اصول توحید را توضیح می‌دهد و پایه‌های بنیادی همه علوم اسلامی و فروعات آن را روشن می‌سازد. این کتاب به‌طور هم‌زمان شامل اشاراتی دقیق و بسیار خوب به روشی است که علوم باقی‌مانده مهم تنظیم شده و پیرامون توحید سازمان‌دهی می‌شوند و اینکه چگونه فضایل اخلاقی بر اساس آن بنا می‌شوند و در آخر بیان اینکه چگونه جنبه‌های عملی اسلام از این حقیقت (توحید) مشتق و بر اساس آن بنا، نهاده شده‌اند. در پایان، آموزه‌های امام علی(ع) به مالک اشتر، موقعیت کلی جامعه اسلامی نسبت به کاربرد عملی اسلامی، روشن می‌سازد... همه سخنانی را که در کتاب حاضر ترجمه و نقل می‌شود در دو جمله زیر خلاصه می‌گردد: «اسلام دینی است که همه‌ چیز را آن‌طور که هستند می‌بیند» و «اسلام یعنی تسلیم حق شدن و از او در عقاید و اعمال اطاعت کردن».

علامه طباطبایی در بخش اول کتاب، مطالبی را درباره خداوند آورده است. ایشان با نقل روایاتی از پیامبر(ص)، امام علی(ع)، امام باقر(ع)، امام صادق(ع)، امام کاظم(ع) و امام رضا(ع)، از یگانگی خداوند سخن گفته است. نوع احادیث از خود پیامبر تا امام هشتم که برخی از آنها متواتر است، کمی متفاوت می‌باشند. این روایات، بر غیر قابل قیاس بودن و یا تنزیه و برتری خداوند بر مخلوقات، تأکید دارند. علاوه بر این، این روایات بر ناتوانی انسان از درک خداوند با استفاده از چیزهایی مثل قدرت عقل و احساس نیز تأکید می‌ورزند. نویسنده برای روشن کردن این معانی سعی نموده برای این روایات تفسیر مناسب و کافی ارائه کند. این تفاسیر شامل تفاسیر عالمان قدیم همچون علامه مجلسی و مفسرین اخیر است. برخی از این جملات توضیحی در جهت درک و فهم متن ارائه شده است.

بخش دوم کتاب درباره حکومت و زمامداری است. مطالبی که نویسنده در این بخش ارائه کرده بر پایه عهدنامه مالک اشتر است. امام علی(ع) این عهدنامه را به فرماندار خود مالک اشتر در مصر نوشت. این عهدنامه از طولانی‌ترین عهدنامه‌های سیاسی است که تا به ‌حال در عرصه ادبیات سیاسی، تحریر یافته است؛ به‌خصوص اینکه در میان نامه‌های سیاسی امام، این عهدنامه از کیفیت خوب و بالایی برخوردار است.

علامه در این فصل از دو شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید (متوفای 655ق) و ابن میثم بحرانی (متوفای 679ق) و نیز نکات و دیدگاه‌های شیخ محمد عبده (متوفای 1905ق) برای ذکر مطالب خویش بهره برده است.

بخش سوم کتاب با عنوان «زندگی معنوی: دعا و تضرع به درگاه خداوند»، به دعای عرفه، دو دعا از امام سجاد(ع) و توقیع ناحیه مقدسه اختصاص یافته است. علامه طباطبایی دعا را به چهار قسم تقسیم می‌کند: دعای شرعی (نماز)، استدعا (دعا)، مناجات و عبادت تهلیل‌دار (ورد) و نیایش (ذکر). سپس به توضیح این چهار قسم می‌نشیند، پس ‌از آن، آن چهار دعای یادشده را ذکر می‌کند.

نویسنده برای دعا دو بعد در نظر می‌گیرد: بعد ظاهری و بعد درونی. بعد ظاهری این دعاها، دستورهایی است که دین مبین (شریعت) در مورد نحوه عبادت صادر کرده است (نمازهای یومیه اعم از واجب و مستحب، روزه گرفتن، زیارت، صدقه دادن و غیره). اما بعد درونی دعاهای مسلمانان بسیار پیچیده‌تر از آن است که بتوان فهمید. برخلاف بعد ظاهری آن نمی‌توان این دعاها را در چند جمله تعریف کرد، بلکه تنها باید با مطالعه زندگی و پرتو معنوی انسان‌های مقدس و اولیا آن را درک کرد. برخی از نگاه‌های اجمالی صمیمی روح انسان‌های متقی در تضرع‌ها یافت می‌شود.

ملحقات کتاب، به زندگی‌نامه بسیار مختصر از دوازده امام اختصاص یافته است. پیش از ورود به این بخش، مطالبی در مورد واژه و مفهوم «امام» و به دنبال آن، زندگی ام‌الائمه حضرت فاطمه(س) ارائه شده است.

وضعیت کتاب

در ابتدای اثر تصویری از دست‌نوشته علامه طباطبایی به معرض نمایش گذاشته شده است.

مترجم انگلیسی، درباره شیوه خویش در امر ترجمه می‌گوید: به‌خاطر مقدس بودن متون و اهمیت بنیادی که به‌عنوان منابع شاخه تشیع در اسلام دارند، من سعی کرده‌ام به روشی تقریباً تحت‌اللفظی ترجمه کنم؛ تا کمترین تفسیر شخصی در آن نفوذ کند. هرچند این روش در ترجمه معایب محرز و بی‌شماری را دارد، اما ضرورت ترجمه صحیح چنین ایجاب می‌کند... هرجا که نکات مشکلی در متن اصلی بود، نکاتی را اضافه کرده‌ام تا ترجمه مطمئنی داشته باشم... و هرجا که احساس ضرورت کردم، اصل عربی عبارت را در پرانتز آورده‌ام تا به نفع دانشمندان و عرب‌زبانان نیز باشد. این مسئله در بخش سخت و متافیزیکی اول کتاب (در یگانگی خدا) ثابت است.

فهرست محتویات در ابتدا و فهرست منابع و نمایه‌ها در انتهای کتاب آمده است.

در پاورقی‌ها مستندات مطالب کتاب و ترجمه و توضیح و گاه متن عربی آیات و روایات آورده شده است. در میان پاورقی‌ها، توضیح و شرح برخی از مطالب کتاب که نیاز به توضیح داشته، بسیار دیده می‌شود.

منابع مقاله

مقدمات و متن کتاب.

وابسته‌ها

شیعه در اسلام (طبع جدید)