گزیده متون دورۀ قاجار
گزیده متون دورۀ قاجار تألیف مهوش واحددوست، در آغاز دورۀ قاجار اگرچه پایۀ نثر فنی هنوز بر مبنای مصاف با اندک تمایلی به گلستان سعدی معمول بود، اما متونی به شیوۀ ساده‌نویسی نیز دیده می‌شود. از آخرین پیروان سبک نثر فنی معتمدالدوله نشاط را می‌توان نام برد؛ او آخرین حافظ مکتب قدیم به شیوۀ گلستان به شمار می‌رود.
| گزیده متون دورۀ قاجار | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | واحددوست، مهوش (نویسنده) |
| ناشر | زوار |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1400 |
| چاپ | اول |
| شابک | 2ـ592ـ401ـ964ـ978 |
| موضوع | ادبیات فارسی,Persian Literature, -- قرن ۱۳ق., -- 19th century,a02,a02,ایران ,Iran, -- تاریخ , -- History, -- اسناد و مدارک , -- Sources, -- قاجاریان، ۱۱۹۳ - ۱۳۴۴ق., -- Qajars, 1779 - 1925,nli,a02,a02 |
| کد کنگره | DSR ۱۳۱۰/و۲گ۴ |
ساختار
کتاب از شانزده بخش تشکیل شده است.
گزارش کتاب
دورۀ قاجار ضمن اینکه دوره‌ای مستقل از دورۀ معاصر ایران به شمار می‌رود، به لحاظ تألیف متون رسمی درباری و غیررسمی یکی از مهم‌ترین دوره‌های ادبی ایران است. با رویکرد به این نکته که تنوع موضوع و نوع نیز در متون این دوره، اعم از نظم و نثر، از بسامد بالایی برخوردار است. این تنوع و تازگی موضوعات مطرح، ناشی از اوضاع اجتماعی و سیاسی خاص این دوره است که متون فارسی را دچار دگرگونی‌ای کرد که پیش‌تر در فضای ادبی ایران سابقه نداشت. نوشته‌هایی که در این دوره به رشتۀ تحریر درآمده‌اند، نشان از مردمی‌شدن ادبیات دارد که قبلاً در اختیار طبقۀ حاکم یا گروه‌های دینی، فلسفی، عرفانی و ... بود؛ اما در این دوره و از اواسط دورۀ ناصری، ادیبات به طور کامل به میان مردم عامی نیز راه یافت؛ از جمله تغییر و تحولات اجتماعی و سیاسی در غرب، انقلاب‌های صورت‌گرفته در کشورهای همسایه، ارتباط با کشورهای غرب، سفرهای متعدد دولت‌مردان ایران به کشورهای دیگر و چند مورد دیگر که البته با آمدن صنعت چاپ به ایران و تلاش‌های آزادمردی چون میرزا تقی‌خان امیرکبیر و تأسیس دارالفنون و نیز وجود دلاورمردانی چون فتحعلی‌خان آخوندزاده، طالبوف و دیگر کوشندگان راه آزادی در رأس این هرم دگرگونی قرار می‌گیرد که منجر به انقلاب مشروطه شد و ساختار حکومت ایران را درهم ریخت.
در آغاز دورۀ قاجار اگرچه پایۀ نثر فنی هنوز بر مبنای مصاف با اندک تمایلی به گلستان سعدی معمول بود، اما متونی به شیوۀ ساده‌نویسی نیز دیده می‌شود. از آخرین پیروان سبک نثر فنی معتمدالدوله نشاط را می‌توان نام برد؛ او آخرین حافظ مکتب قدیم به شیوۀ گلستان به شمار می‌رود.
آثار نثری که از ابوالقاسم فراهانی پسر میرزا عیسی معروف به میرزا بزرگ به جا مانده است، نشان می‌دهد که او به قوۀ فصاحت و بلاغت سبک تازه‌ای را به وجود آورد که مطلوب و مورد تقدیر منشیان قرار گرفت و از او تقلید کردند. بنابراین دورۀ قاجار آغازگر تحول نثر فارسی به شمار می‌آید. نخستین تحول در متون نثر فارسی از نامه‌نگاری آغاز شد؛ زیرا شرایط اجتماعی و سیاسی ایران به‌ویژه ارتباطات خارجی موجب تغییر سبک نامه‌نگاری درباری شد.
متون نثر فارسی در این دوره به سبب نظر کتاب‌های خطی میان مردم و همین‌طور ترجمۀ آثار فرنگی و نیاز به یافتن معادل‌ها و واژه‌های مناسب برای بعضی از اصطلاحات فرنگی دچار هرج‌ومرج شد.
اعزام دانش‌آموزان ایرانی به اروپا، ایجاد چاپخانه‌های سنگی و حروفی در تبریز و تهران، نشر روزنامه‌های مختلف در داخل و خارج، تأسیس دارالفنون و نیاز به ترجمۀ کتب علمی و فنی، همه از عوامل تأثیرگذار بر روی نثرنویسی در دورۀ قاجار بودند و در اثر همین عوامل بود که کم‌کم نثری ساده به تقلید از اروپاییان در ایران شروع به شکل‌گیری نمود و باب ساده‌نویسی و ساده‌گویی باز شد. یکی از نویسندگان ساده‌نویس، ناصرالدین شاه بود که سفرنامه‌های خود را با نثری ساده نوشته و منتشر می‌کند. از دیگر پیشگامان ساده‌نویسی از میرزاآقاخان کرمانی، میرزا حسن‌خان اعتمادالسلطنه و میرزا ملکم‌خان می‌توان نام برد. و دو تن از متفکران اجتماعی هم که در این دوره در جنبش‌های ادبی تأثیر بسیار گذاردند، یکی عبدالرحیم طالبوف با نوشتن کتاب «احمد» و دیگری حاجی زین‌العابدین مراغه‌ای با نوشتن کتاب «سیاحتنامۀ ابراهیم بیگ یا بلای تعصب» است.
هدف از تألیف این کتاب، در مرحلۀ نخست استفادۀ پژوهشگران، دانشجویان رشته‌های علوم انسانی چون تاریخ، جغرافیا، علوم سیاسی روزنامه‌نگاری، هنر، ادبیات فارسی و ... می‌باشد. با توضیح این نکته که به دلیل گیرایی موضوعات و همین‌طور کاربرد زبان ساده و مردمی در آن و نیز وجود نکات جالب مطرح در این کتاب، ضمن دادن آگاهی‌های ادبی، اجتماعی، سیاسی و ....، می تواند مورد استفادۀ قشرهای دیگر جامعه نیز به شمار آید.
نویسنده در این کتاب و در شانزده بخش، ضمن مقدمه‌ای در نثر مورد اشاره، بخش‌هایی از نثر دورۀ قاجار را آورده است؛ از جمله سفرنامه‌نویسی، داستان‌نویسی، خاطره و روزنامۀ خاطرات‌نویسی، فن ترجمه و .... .[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات