کودتاهای ایران
کودتاهای ایران تألیف سهراب یزدانی؛ مداخله‌ی مردان شمشیر در کار حکومت پیشینه‌ای چندهزار ساله دارد، اما عمر کودتای نظامی کم تر از این هاست. آغازگر کودتای نظامی را ناپلئون بناپارت می‌دانند. این سردار با عمل خود به سده‌ی هجدهم پایان بخشید و دروازه‌ی سده‌ی جدید را گشود. از آن پس، انواع کودتاها در سراسر جهان انجام گرفته و پیشرفت فنون نظامی و جنگ افزارها بر دامنه و تنوع این پدیده افزوده است. کودتا به روشی برای تغییر دولت بدل شده و در برخی کشورها جای شیوه‌های دیگر مانند انتخابات را گرفته است. اگرچه در سال‌های اخیر از دامنه‌ی کودتاها کاسته شده، ولی این شیوه‌ی جابه جایی دولت هنوز به پایان کار خود نرسیده است.
| کودتاهای ایران | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | یزدانی، سهراب (نویسنده) |
| ناشر | نشر ماهی |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1397ش |
| شابک | 9789642090044 |
| موضوع | کودتا -- ایران,ایران -- سیا‌ست و حکومت -- تاریخ,ایران -- تاریخ -- کودتای ۱۲۹۹,ایران -- تاریخ -- انقلاب مشروطه، ۱۳۲۴ - ۱۳۲۷ق. -- کودتا، ۱۳۲۶ق,ایران -- تاریخ -- انقلاب مشروطه، ۱۳۲۴ - ۱۳۲۷ق. -- توپ بستن مجلس، ۱۳۲۶ق,ایران -- تاریخ -- پهلوی، ۱۳۲۰ - ۱۳۵۷ -- کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | DSR۱۴۷۹/ی۴ک۹ ۱۳۹۸ |
گزارش محتوا
مداخله‌ی مردان شمشیر در کار حکومت پیشینه‌ای چندهزار ساله دارد، اما عمر کودتای نظامی کم تر از این هاست. آغازگر کودتای نظامی را ناپلئون بناپارت می‌دانند. این سردار با عمل خود به سده‌ی هجدهم پایان بخشید و دروازه‌ی سده‌ی جدید را گشود. از آن پس، انواع کودتاها در سراسر جهان انجام گرفته و پیشرفت فنون نظامی و جنگ افزارها بر دامنه و تنوع این پدیده افزوده است. کودتا به روشی برای تغییر دولت بدل شده و در برخی کشورها جای شیوه‌های دیگر مانند انتخابات را گرفته است. اگرچه در سال‌های اخیر از دامنه‌ی کودتاها کاسته شده، ولی این شیوه‌ی جابه جایی دولت هنوز به پایان کار خود نرسیده است.
پژوهشی که پیش رو دارید به این نکات می‌پردازد:
فصل یکم مبحثی نظری و تاریخی درباره‌ی پدیده‌ی کودتاست. چند نظریه به طور خلاصه بررسی می‌شوند. نظریه‌های کودتا بیش از این هاست. دراین جا بر چند مورد تأمل شده است که دیدگاهی جامع به پدیده‌ی کودتا دارند. انواع کودتاها معرفی می‌شوند و برای هر یک از آن‌ها به نمونه‌هایی تاریخی اشاره می‌شود. بخشی از این فصل نیز به فن کودتا و مراحل گوناگون مانند برنامه ریزی، اجرای عملیات و پیامدها می‌پردازد.
در فصل‌های دوم تا پنجم کودتاهای ایران بررسی می‌شوند. فصل دوم به نخستین تجربه‌ی ایرانیان در این زمینه می‌نگرد که در قالب به توپ بستن مجلس شورای ملی چهره‌ی خود را نشان داد و به براندازی مشروطیت و برقراری حکومت استبدادی انجامید.
فصل سوم درباره‌ی انحلال مجلس دوم است. برخی از مورخان آن واقعه را کودتا نمی دانند، زیرا دولت زیر فشار روسیه مجبور شد مجلس را منحل کند. به هر حال دوره‌ی قانونگذاری مجلس پایان یافته بود و تعطیل آن بدون خونریزی و به آرامی انجام گرفت. اما در این بررسی اقدام دولت در برچیدن قوه‌ی قانونگذاری حرکتی کودتایی شمرده می‌شود.
فصل چهارم کودتای سوم اسفند را بررسی می‌کند.
فصل پنجم به 28 مرداد اختصاص دارد.
روش کار در فصل‌های دوم تا پنجم کمابیش یکسان است. کودتا پدیده‌ای است که به طور معمول ریشه‌های سیاسی و اجتماعی ژرفی دارد و پیامد مبارزه یا بن بست سیاسی است. بنابراین، برای آشنایی با علل و زمینه‌های کودتا، باید ریشه‌ها را شناخت. یکی از نکته‌های مهم این است که بدانیم کودتاهای ایران در چه موقعیتی رخ داده‌اند. برای شناخت موقعیت باید به ماهیت و شیوه‌ی مبارزه‌ی سیاسی ی پی برد که در جامعه جریان داشته است. مؤلف در این فصل ها کوشیده است تا شرایط سیاسی و اجتماعی هر دوره را بشناسد و نیروهای درگیر پیکار سیاسی را مشخص کند. تا اینکه سرانجام به این موضوع رسیده است که کدام نیروهای سیاسی، شیوه‌های متعارف و قانونی مبارزه را کنار می‌نهند و به ابزار فراقانونی روی می‌برند. هدف و انگیزه‌ی این نیروها نیز باید مشخص شود.
محدوده‌ی زمانی این پژوهش نیم قرن از تاریخ معاصر ایران است. در این مدت، دولت‌های بزرگ بیگانه به صورت‌های مختلف بر سرنوشت کشورتأثیر گذار بوده‌اند. قدرتمندان جهان در ایجاد زمینه‌ها و شرایط کودتایی سهیم بودند، در برنامه ریزی و تدارک عملیات، مشارکت داشتند، گاه بر اجرای کودتا نظارت می‌کردند یا هدایت آن را به دست می‌گرفتند. برای شناخت کودتاهای ایران، باید به بررسی هدف‌های سیاسی و شیوه‌ی کار قدرت‌های بزرگ نیز توجه داشت. از سوی دیگر، کودتا عملی است که با ابزار و فنون نظامی صورت می‌گیرد، بنابراین مسائل فنی کودتا را نمی‌توان کنار گذاشت. بنابراین این پژوهش نمی خواهد تاریخ پنجاه سال ایران را بازگو کند. هدف فصل‌های دوم تا پنجم بررسی و تحلیل زمینه‌ها، چگونگی و پیامدهای کودتا در چهار مقطع زمانی مشخص است. رویدادهای تاریخی دستمایه‌ی رهیابی به چنین هدفی بوده‌اند. با وجود این، تصور می‌رود با شناخت آن کودتاها آگاهی گسترده‌تری از تحولات سیاسی کشورمان به دست می‌آوریم و از زاویه‌ای جدید به علل بی سامانی حکومت مشروطه می‌نگریم. به این ترتیب مباحث فصل یکم دیدگاهی کلی برای بررسی موضوعی کودتاها در اختیارمان می‌نهند. این دیدگاه در فصل‌های بعدی به بخش‌های کوچک و جزئی تقسیم می‌شود. این جزئیات در حد توان و امکان بررسی می‌شوند. اگر این وظیفه با دقت و درستی انجام بگیرد، می‌توانیم با اصولی که درهر یک از چهار دوره بر رفتار سیاسی کودتاگران حاکم بوده‌اند آشنا شویم. در فصل پایانی، آن اصول با یکدیگر ترکیب می‌شوند و در چارچوبی کلی در اختیار خواننده قرار می‌گیرد تا در صورت امکان به الگویی برای کودتاهای ایران دست یابد. این بررسی به صورت مقایسه‌ای پیش می‌رود. الگوسازی در فصل آخر بر پایه‌ی یافته‌های فصل‌های پیشین است که هریک به دوره‌ی تاریخی مشخصی اختصاص دارد.[۱]
پانويس