کشف الرمس عن حدیث رد الشمس
كشف الرمس عن حديث ردّ الشمس، نوشته حدیث‌شناس، متکلم و امامت‌پژوه، مورخ و کتاب‌شناس معاصر و پدیدآورنده کتاب فاخر نهج السعادة في مستدرك نهج البلاغة، محمدباقر محمودی، (۱۳۰۲-۱۳۸۵ش)، مشهور به علامه محمودی، واقعه بازگشت خورشید برای حضرت امام علی(ع) را بازشناسی و تبیین کرده و غبار از چهره آن زدوده است؛ همان طور که نام کتاب («كشف الرمس»: غبارزدایی) بر آن دلالت دارد.
| کشف الرمس عن حدیث رد الشمس | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | محمودی، محمدباقر (نويسنده)
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر (نويسنده) شمس شامی، محمد بن یوسف (نويسنده) |
| عنوان‌های دیگر | رسالة مزیل اللبس عن حدیث رد الشمس ** رسالة کشف اللبس عن حدیث رد الشمس |
| ناشر | مؤسسة المعارف الإسلامیة |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | 1419ق |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-6289-36-3 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 1377 ر4م3 145 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ارزش افزوده
ارزش علمی این اثر، با توجه به دو نکته ذیل، مضاعف شده است:
علامه محمودی در ضمن این کتاب، متن کامل 2 رساله را نیز آورده است که همین موضوع را از دیدگاه 2 اندیشمند از دانشوران سنی توضیح می‌دهد:
- كشف اللبس عن حديث ردّ الشمس، تألیف ادیب، مورّخ، مفسّر، فقیه و نویسنده فعال شافعی قرن نهم و دهم قمری، جلال‌الدین عبدالرحمن سیوطی (849-911ق).
- مُزيل اللبس عن حديث ردّ الشمس، از آثار محدّث و مورخ نامور، شمس‌الدین ابوعبدالله محمد بن یوسف صالحی شامی (درگذشته 942ق).
همچنین علامه محمودی دو باب از کتاب سبل الهدی و الرشاد في سيرة خير العباد، نوشته محمد بن یوسف صالحی شامی را که در نسخه چاپ قاهره 1410ق، ساقط شده، در کتاب حاضر آورده و حفظ کرده است[۱].
هدف و روش
- علامه محمودی می‌نویسد: خبر رسید برخی از کسانی که رنج آموختن را نکشیده‌اند، ولی ادعای دانایی می‌کنند و از گفتن «نمی‌دانم» شرم دارند، در پاسخ به پرسش از حدیث ردّ شمس گفته‌اند: «این حدیث، نه سندی دارد و نه اصلی» و چنین گزافه‌گویی و بدون علم نظر دادن، بر من بس گران آمد و تصمیم گرفتم تا دانسته‌ها را منتشر سازم و مستضعفان را از افتادن در لغزشگاه جاهلان برهانم. البته هرچند آنچه علامه امینی در این زمینه نوشته و تعلیقه‌هایی که ما بر شرح حال امام علی(ع)، از تاريخ مدينة دمشق نوشته‌ایم، برای فاضلان و اندیشوران کافی است، ولیکن خدای تعالی دوست دارد که ضعیفان نیز یاری شوند و کسانی که اطلاعات کمتری دارند هم آگاهی یابند[۲].
- جلال‌الدین سیوطی نوشته است: حدیث ردّ شمس، از معجزات پیامبر ما است که آن را امام ابوجعفر طحاوی و دیگران، صحیح دانسته‌اند، ولی ابوالفرج ابن جوزى افراطی‌گری کرده و آن را در کتاب الموضوعات آورده است. من در این اثر، راه‌های نقل این روایت را بیان می‌کنم و حال و وضعش را روشن می‌سازم[۳].
- محمد بن یوسف صالحی شامی با ستایش خدای متعال که پیامبرش محمد(ص) را با آیات و معجزات بزرگ تأیید کرد و بیان اینکه شکافته شدن ماه و بازگشت خورشید بعد از غروب کردن، از آن معجزات است، افزوده است: این رساله‌ای در مورد بیان وضعیت حدیث ردّ شمس بعد از غروب کردن آن است و شامل مقدمه و دو فصل و خاتمه می‌شود[۴].
ساختار و محتوا
این کتاب به‌ترتیب از مطالب ذیل تشکیل شده است:
- توضیحات علامه محمودی درباره بازگشت خورشید برای حضرت امام علی(ع) با دعای پیامبر اکرم(ص).
- برخی از توضیحات علامه امینی در این موضوع.
- رساله كشف اللبس عن حديث ردّ الشمس، تألیف سیوطی.
- رساله مُزيل اللبس عن حديث ردّ الشمس، نوشته محمد بن یوسف صالحی شامی.
- توضیحات اندیشمندان شیعه.
- اشعار ادیبان و اندیشوران مسلمان از قرن اول تا روزگار ما.
- روایاتی در باب بازگشت دوباره خورشید برای حضرت امام علی(ع) بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص).
نمونه مباحث
- علامه محمودی: بازگشت خورشید بعد از غروب کردن در افق حجاز در دوران زندگی پیامبر(ص) یقینی است و اخبار مسلمانان در مورد آن، نظر یکسانی دارد و بسیاری از دانشمندان و ادیبان در طول قرن‌ها آن را به نظم کشیده‌اند و به آفرینش ادبی و تولید قصیده‌های فراوان پرداخته‌اند که اندکی از آن بسیار، خواهد آمد[۵].
- از خواندنی‌ترین مباحث این اثر، نقدهای جلال‌الدین سیوطی بر عبدالرحمن بن جوزی است که با روش علمی بر او می‌تازد و اشتباهاتش را در ساختگی شمردن این حدیث و نقد سندی آن، روشن می‌سازد و از جمله چنین می‌گوید:
- فضیل، که به‌خاطر او طریق اول نقل این حدیث، معلول و معیوب شمرده شده، ثقه است و بسیار راستگو و مسلم در صحیحش به او احتجاج کرده و پیشوایان چهارگانه به نفع او روایت با سند نقل کرده‌اند.
- هرچند، عبدالرحمان بن شریک را ابوحاتم، واهی شمرده، ولی دیگران توثیقش کرده‌اند و بخاری از او در الأدب المفرد روایت نقل کرده است.
- ابن عقده از حافظان بزرگ است و مردم در مدح و ذمّ او اختلاف دارند و دارقطنی گفته است: هرکسی که او را متهم به حدیث‌سازی کرده، دروغ گفته است و حمزه سهمی گفته است: کسی او را متهم به حدیث‌سازی نکند، جز طبل توخالی.
- ابوعلی حافظ گفته است: ابوالعباس امام حافظ است و چنان جایگاهی دارد که از او حال تابعین و پیروانش پرسیده شود.
- داوود بن فراهیج، اختلافی است و گروهی او را ضعیف و گروهی دیگر، مورد وثوق شمرده‌اند.
- جماعتی از پیشوایان حدیث‌شناس، تصریح کرده‌اند که حدیث بازگشت خورشید برای حضرت امام علی(ع) صحیح است، از جمله قاضی عیاض در کتاب «شفاء»، گفته است که طحاوی این روایت را از دو طریق با سند نقل کرده و افزوده است: این روایت با دو طریق، ثابت است و راویانش ثقه هستند.
- طحاوی حکایت کرده است که احمد بن صالح می‌گفت: شایسته نیست کسی که راه علم‌آموزی و بصیرت را در پیش گرفته است از حفظ کردن حدیث اسماء (ردّ شمس) غفلت بورزد؛ زیرا این حدیث از نشانه‌های نبوت است و...[۶].
- محمد بن یوسف صالحی شامی نوشته است: آگاه باش که حدیث ردّ شمس را طحاوی در شرح مشكل الآثار از اسماء بنت عمیس با دو طریق نقل کرده و گفته است: این دو روایت ثابت است و راویانش ثقه هستند[۷].
قدردانی علمی
علامه محمودی افزون بر دانشمندان مذکور، از دانشوران دیگری که این روایت صحیح و معتبر را توضیح داده و اسنادش را بررسی و تأیید کرده و آثاری پژوهشی منتشر کرده‌اند، تقدیر کرده است؛ از جمله شیخ مفید، سید مرتضی، علامه مجلسی، محقق حلی، علامه حلی، فیض کاشانی، محمدحسن مظفر و سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی[۸].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.