پژوهشی در علم درایة الحدیث
پژوهشی در علم درایة الحدیث، عنوان اثری است 1 جلدی به زبان فارسی از سید علیرضا صدر حسینی پیرامون درایة الحدیث. این اثر حاصل بازنویسی درس‌های آیت‌الله شبیری زنجانی در سال‌های 1354-55ش، بوده که در سال‌های بعدی توسط نویسنده که در آن سال‌ها شاگرد ایشان بوده و در دروس ایشان شرکت می‌کرده، بازنویسی و برای چاپ، آماده شده است.
| پژوهشی در علم درایة الحدیث | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | صدر حسینی، علیرضا (نویسنده) |
| ناشر | مؤسسه علمي فرهنگي دار الحديث. سازمان چاپ و نشر |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | 1386ش. |
| چاپ | چاپ يکم |
| شابک | 978-964-493-239-7 |
| موضوع | حديث - علم الدرايه حديث - نقد و تفسير |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 4پ4ص / 109 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
این کتاب، حاوی نظریات آیت‌الله شبیری درباره بیشتر مباحث درایی بوده و برای کسانی که به کار تحقیق در این علم پایه مشغولند مفید و مغتنم می‌باشد. در قسمت پایانی کتاب تحقیقات ایشان درباره مبحث مهم توثیقات عام مطرح شده و نظریه برخی بزرگان درباره دو کتاب كامل الزيارات و تفسیر علی بن ابراهیم مورد نقد قرار گرفته است.
ساختار
کتاب، یک جلد دارد و حاوی مقدمه و محتوای مطالب در 2 فصل اصلی است که هرکدام زیرمبحث‌هایی دارد.
منابع کتاب در انتهای اثر آمده که مقباس الهداية مامقانی، الوافية في الأصول فاضل تونی، قوانين الأصول میرزای قمی، العدة في الأصول از شیخ طوسی، کفایه آخوند خراسانی، کافی مرحوم کلینی، من‌لايحضره‌الفقيه صدوق، الوجيزة في علم الدراية شیخ بهایی و... از جمله این آثار هستند.
گزارش محتوا
در مقدمه کوتاه کتاب در توضیح محتوای مطالب آن می‌خوانیم: در میان رشته‌های مرتبط با علوم حدیث، علم درایه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. این دانش که در میان اهل سنت رشد کرده، از زمان شهید اول و با نگارش کتاب البدایه در میان عالمان شیعه حیاتی تازه یافت. شهید خود شرح نافعی به نام الرعایه بر این کتاب نوشت. پس از وی، بهاء‌الدین عاملی مهم‌ترین آثار را در این علم پدید آورد. الوجیزه و مقدمه کتاب مشرق الشمسين دو اثر ماندگار ایشان در این زمینه است.
در قرون اخیر هم شخصیت‌های بزرگی، همچون علامه بحرالعلوم و محقق مامقانی و سید حسن صدر کتاب‌های ارزشمندی در این علم به رشته تألیف درآورده‌اند. علامه گران‌قدر آیت‌الله شبیری زنجانی از معدود کسانی است که با تحقیقات ارزشمند و کم‌نظیر خود مشعل این علم گران‌قدر را در حوزه‌های شیعه همچنان فروزان نگاه داشته و هم‌اکنون محور سترگ علم رجال در حوزه علمیه قم است.
این‌جانب این توفیق را داشتم که در جمع گروهی از دانش‌پژوهان حوزه علمیه قم در دروس علم درایه الحدیث این استاد فرزانه در سال‌های 1354-55 شرکت کرده و از محضر پربرکتش بهره برم. در همان زمان با عنایت الهی موفق به تقریر دروس ایشان شدم و اکنون بعد از گذشت سالیانی یادداشت‌های آن ایام را تدوین و نگارش کرده و تقدیم محققان و درایه‌پژوهان گرامی می‌کنم. شایان ذکر است که این کتاب، حاوی نظریات دقیق استاد فرزانه درباره بیشتر مباحث درایی بوده و برای کسانی که به کار تحقیق در این علم پایه مشغولند، مفید و مغتنم می‌باشد.
در قسمت پایانی کتاب، تحقیقات عمیق استاد درباره مبحث مهم توثیقات عام مطرح شده و نظریه برخی بزرگان درباره دو کتاب كامل الزيارات و تفسیر علی بن ابراهیم مورد نقد قرار گرفته است[۱].
فصل اول کتاب در تعریف علم حدیث نگاشته شده و حاوی مباحث ذیل است: پیدایش علم الحدیث، انگیزه‌های جعل حدیث، واژه‌شناسی حدیث، مبحث خبر متواتر شامل تعریف خبر متواتر، شروط آن، تعداد راویان در خبر متواتر، علم راوی به خبر متواتر، کفایت تواتر در طبقه اول، اوصاف راویان خبر متواتر، سایر شروط خبر متواتر، مبحث تواتر لفظی و معنوی، بحث اجماع و تواتر معنوی و اجمالی، خبر غیر علمی و همچنین مباحث خبر واحد، مانند ادله حجیت خبر واحد، آیه نبأ، روایات در این ارتباط و روایات دال بر حجیت خبر ثقه، شرایط اعتبار خبر، بحث عدالت راوی، امامی بودنش، شرط حصول اطمینان شخصی، شرط ایجاد اطمینان نوعی، خبر عدل واحد در موضوعات، تعارض جرح و تعدیل، شک در بقای وثاقت راوی، جابر بودن عمل مشهور، بحث اخبار من بلغ، دلالت حسن ظاهر بر عدالت، اقسام خبر واحد، خبر مستفیض، خبر صحیح، ابداع اقسام حدیث معتبر و نامعتبر، روایات اصحاب اجماع، اقسام خبر صحیح، شرایط صحت خبر، امامی بودن راوی، ضابط بودنش، عدم شذوذ خبر، خبر معارض با مشهور، مخالفت کتاب در اخبار علاجیه، خبر حسن، نسبت اوصاف متضاد به راوی، خبر موثق، خبر قوی، خبر مسند، اقسام خبر غیر صحیح، خبر عزیز و غریب، خبر ضعیف، خبر مرفوع، معنعن، معلق، عالی‌السند، رطنیات و جنیات، اقسام خبر عالی‌السند، تقدم سماعی راوی، تقدم وفاتی و ولادتی راوی، خبر مزید سندی، خبر مزید متنی، خبرهای موقوف، مقطوع، منقطع، معضل و مضمر، عوامل اضمار، خبر مرسل و پنج نظریه درباره حجیت خبر مرسل، مراسیل ابن ابی‌عمیر، راه‌های تصحیح مراسیل وی، الفاظ مدح، امامی، ثقه، اوصاف مندرج در عنوان ثقه، ثقة في الرواية، ثقه في الحديث، صحيح الحديث، حجت، عین، وجه، وجه أصحابنا، شيخ الإجازة، هو من مشايخ الإجازة، ممدوح، وکیل، أسند عنه با صیغه مجهول و معلوم، کثرت روایت از امامان، روایت محمد بن احمد بن یحیی و روایت جعفر بن بشیر و...[۲].
در فصل دوم کتاب، از توثیق‌های عام، بحث می‌شود و پس از آن کتاب كامل الزيارات بررسی می‌شود و سپس تفسیر علی بن ابراهیم بررسی می‌گردد[۳].
در نظریه نهایی درباره کتاب تفسیر علی بن ابراهیم که متن آن به‌عنوان نمونه متن کتاب ارائه می‌شود، چنین می‌خوانیم: با توجه به اینکه تعدادی از راویان کتاب، از ائمه ضلال بوده و برخی از آنها مانند عطا جزو فقهای مشهور عامه‌اند و مسلما از «ثقاتنا» محسوب نمی‌شوند، مقصود مصنف از «ثقاتنا» چه گروهی از روات کتاب هستند؟
به نظر ما مقصود وی شمول این کلمه نسبت به تمام راویانی که در اسناد کتاب آمده‌اند نیست، بلکه مراد علی بن ابراهیم مواردی است که یا خود از مشایخ ثقاتند و یا علی بن ابراهیم بلاواسطه از شیخ و ثقه‌ای نقل کرده و یا از کتابش استفاده کرده است. همان گونه که وجود ضعف در اسانید کافی با جمع‌آوری روایات کتاب از ثقات منافات ندارد؛ زیرا همان طور که مقصد کلینی جمع‌آوری روایاتی بوده که از نظر او اعتبارش ثابت بوده، مقصود علی بن ابراهیم هم از این عبارت این بوده که نشان دهد که روایات کتابش را از هر فرد نامعتبری نقل نمی‌کند و این روایات کاملا معتبر و موثقند. بنابراین مانعی ندارد که وی در مواردی که قرینه کافی برای اعتبار روایت وجود دارد از راویان غیر ثقه هم نقل کند؛ مانند اینکه روایاتی را از دشمنان علی(ع) درباره فضایل آن حضرت نقل کند[۴].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب، در ابتدای اثر ذکر شده است و کتاب‌شناسی در انتهای آن. پاورقی‌های کتاب، علاوه بر ذکر ارجاعات، حاوی مطالب مفیدی در شرح پاره‌ای از عبارات متن است.
پانویس
منابع مقاله
فهرست مطالب، مقدمه و متن کتاب.