تلخیص المحصل: تفاوت میان نسخه‌ها

<div class='wikiInfo'>

[[پرونده:NUR01880J1.jpg|بندانگشتی|�تلخیص المحصل]]

|-

! نام کتاب!! data-type='bookName'|�تلخیص المحصل

|-

|نام های دیگر کتاب

|data-type='otherBookNames'|محصل افکار المتقدمین و المتاخرین من العلماء و الحکماء و المتکلمین. شرح

|-

|data-type='authors'|[[فخر رازی، محمد بن عمر]] (نويسنده)

[[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد]] (نويسنده)

|زبان  

|data-type='language'|عربی

|کد کنگره  

|data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏BP‎‏ ‎‏205‎‏/‎‏2‎‏ ‎‏/‎‏ف‎‏3‎‏ ‎‏م‎‏3‎‏028‎‏

|موضوع  

|data-type='subject'|فخر رازی، محمد بن عمر، 544؟ - 606ق. محصل افکار المتقدمین و المتاخرین من العلماء و الحکماء و المتکلمین - نقد و تفسیر

|ناشر  

|data-type='publisher'|دار الأضواء

|مکان نشر  

|data-type='publishPlace'|بیروت - لبنان

|سال نشر  

|data-type='publishYear'| 1405 هـ.ق یا 1985 م

تلخيص المحصل، تلخيص و تحليل انتقادى كتاب «محصل أفكار المتقدمين و المتأخرين» امام [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازى]] مى‌باشد. كتاب المحصل مورد اهتمام علمايى؛ همچون قطب‌الدين مصرى (شاگرد [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازى]])، نجم‌الدين دبيران [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|كاتبى قزوينى]]، ابن كمونه، [[ابن خلدون]]، عصام السفراينى، ابى حامد شبلى و [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصير طوسى]] بوده است، چنانكه بر اين كتاب شرح و حاشيه نوشته‌اند.

 

در نام اين كتاب اختلاف است، چنانكه ابن شاكر در كتاب فوات الوفيات از آن به تلخيص فى علم الكلام نام مى‌برد<ref>ج 2 ص 187</ref> و قاضى نور الله در مجالس المومنين شرح المحصل ناميده <ref>ص 330</ref>و صاحب كشف الحجب و الاستار تلخيص المحصل خوانده است <ref>ص 139</ref>و در نزد اكثر علماء به نقد المحصل مشهور است.

==ساختار و گزارش محتوا:==

الركن الاول فى المقدمات: مولف در اين ركن 3 مقدمه بيان مى‌كند. مقدمۀ اول در بيان علوم بديهيه و مباحث مربوط به آن مى‌باشد. مقدمۀ دوم در موردنظر و احكام آن مى‌باشد.

در مقدمۀ سوم مولف به دليل و اقسام آن مى‌پردازد. او دليل را به ادلۀ نقليه و عقليه و مركب از اين دو تقسيم مى‌كند و استدلال را تقسيم مى‌كند به قياس،استقراء و تمثيل. سپس در توضيح هر يك از آنها و اين كه كدام يك از آنها افادۀ علم مى‌كند، سخن مى‌گويد.

الركن الثانى فى تقسيم المعلومات: مولف حول موجودات، معدوم و حال بحث مى‌كند. او موجودات را در تقسيمى به واجب و ممكن تقسيم كرده و خواص واجب لذاته و ممكن لذاته را طى مسائلى بيان مى‌كند. او در تقسيمى ديگر موجودات را به قديم و محدث تقسيم كرده و محدث را به عرض و جوهر تقسيم مى‌كند. او اعراض را به دو قسمت اصلى تقسيم مى‌كند: الاعراض فى غير الحى و الاعراض التى لا يتصف بها غير الحى و هر كدام از اين دو را هم به اقسامى ديگر تقسيم كرده و احكام هر يك از آنها و احكام كلى اعراض را بيان مى‌كند. او اجسام را به جواهر فلكيه و عنصريه و مركبات تقسيم مى‌كند و ملائكه و جن را از جواهر مجرده مى‌داند. و در خاتمۀ اين ركن بحث مى‌كند، از احكام موجودات كه عبارت است از مباحث وحدت و كثرت و علت و معلول.

الركن الثالث فى الالهيات: مولف مباحث الهيات را به چهار قسم تقسيم مى‌كند. قسم اول در بيان ذات خداوند و اثبات وجود بارى تعالى مى‌باشد. در قسم دوم ابتداء بحث مى‌كند، از صفات سلبيه خداوند عز و جل، سپس در مورد صفات ثبوتيه او سخن مى‌گويد. در قسم ثالث مولف بحث مى‌كند، از افعال خداوند و از قضاء و قدر و اثبات مى‌كند، حسن و قبح عقلى را و اين كه خداوند عادل است. در قسم رابع از اسماء بارى تعالى بحث مى‌كند.

الركن الرابع فى السمعيات: مولف بعضى از مباحث اعتقادى را از سمعيات شمرده و در چهار قسم آنها را بيان كرده است(البته بايد توجه داشت كه تقسيم‌بندى ابواب كتاب از [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازى]] است).

القسم الاول فى النبوات: مولف در اين مبحث از معجزات و فوائد بعثت، ضرورت نبوت، عصمت انبياء(ع) و افضليت انبياء از ملائكة بحث مى‌كند.

1- انصاف و عدم تعصب در نقل و نقد آراء [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازى]]: مولف در توضيح آراء [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازى]] تمام انصاف را مراعات كرده و با تعصب مطالب او را نقد نمى‌كند، بلكه او خود در مقدمۀ كتاب مى‌گويد: «ان جماعة من الافاضل عمدوا الى شرح هذا الكتاب و توضيح غوامضه و جماعة اخرى ردوا على قواعده و جرحوها و لكن اكثرهم حادوا عن طريق الانصاف و لم تسلم احكامهم من الهوى و التجنى».

2-مقبول بودن كتاب در نزد غير شيعه: مولف همچنانكه گفته شد، مطالب [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازى]] را به دور از تعصب توضيح و نقد مى‌كند، بلكه در توضيح كلامات ايشان كمال سعى را مبذول مى‌دارد، از اين رو اين كتاب در نزد اهل تسنن كتاب مقبولى به حساب مى‌آيد و چنانكه خواهد آمد، اكثر شروح اين كتاب از جانب اهل تسنن مى‌باشد.

3-غلبۀ جنبۀ كلامى مولف بر جهات فلسفى او: از آن جا كه [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازى]] از متكلمين محسوب مى‌شود و آراء و عقائد متكلمين در موارد عديده‌اى مخالف آراء فلاسفه است،مولف كه جنبۀ فلسفى‌اش غالب بر جنبۀ كلامى اوست، در مسائل مختلف صرفا به توضيح و تفصيل كلام [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازى]] اكتفاء مى‌كند؛ مثلا ذيل قاعدۀ الواحد، [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازى]] مى‌گويد: «العلة الواحدة يجوز ان يصدر عنها اكثر من معلول واحد» <ref>ص 237</ref>خواجه تنها به شرح قول فخر اكتفاء كرده، بدون اين كه قول حكماء را اثبات كند و ذيل اعادۀ معدوم، [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازى]] مى‌گويد: «اعادة المعدوم عند اصحابنا جائزة» <ref>ص 390</ref> و خواجه صرفا به اين كلام اكتفاء مى‌كند كه «القول بالاعادة لا يصح الامع القول بان المعدوم شىء ثابت حتى يزول عنه العدم تارة و الوجود اخرى». <ref>ص 391</ref>

مولف در مبحث امامت، تنها به معرفى [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازى]] از شيعۀ اماميه اكتفاء مى‌كند و فقط قضيۀ بداء و تقيه را كه فخر به شيعۀ اماميه نسبت داده توضيح مى‌دهد.

قدماء شيعه؛ همچون ابن قبه، [[شيخ مفيد]] و [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] قائلند كه خبر واحد حجت نمى‌باشد؛ اما [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] ادعاى اجماع كرده است كه خبر واحد حجت است. [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصيرالدين طوسى]] در مبحث امامت مى‌گويد: منشأ انتساب اعتقاد به بداء به شيعۀ اماميه كلامى است، از [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] كه ابتداء اسماعيل را جانشين خود قرار داده بود. سپس حضرت موسى بن جعفر(ع) را به جانشينى برگزيد و وقتى سؤال از علت آن كردند، جواب داد: بدأ لله فى امر اسماعيل. خواجه در ردّ اين انتساب مى‌گويد: «و هذه رواية و عندهم[شيعۀ اماميه] أن الخبر الواحد لا يوجب علما و لا عمدا». <ref>ص 422</ref>

براى اين كتاب شروح و حواشى متعددى نوشته شده است كه در ذيل به بعضى از آنها اشاره مى‌شود:

3-شرح تلخيص المحصل عصام الدين ابراهيم بن عربشاه اسفراينى. <ref>كشف الظنون ج 2 ص 1615</ref>

1-در سال 1323ق در قاهره توسط المكتبة الحسينية المصرية، با اهتمام محمد امين خانجى همراه محصل افكار المتقدمين و المتأخرين و معالم اصول الدين [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازى]] در 183 صفحه به چاپ رسيده است.

رسائلى كه همراه اين كتاب چاپ شده است، عبارتند از: الامامة، قواعد العقائد، اقل ما يجب الاعتقاد به، المقنعه، اثبات المبدأ الواحد، افعال العباد بين الجبر و التفويض، اثبات العقل المفارق، ربط الحادث بالقديم، بقاء النفس، شرح رسالة [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سينا]]، النفوس الارضية، الرسالة النصيرية - تعليقة على رسالة ابن ميمون فى الرد على جالينوس، رسالة فى العلل و المعلولات- صدور الكثير عن الواحد، العلل و المعلولات المترتبة، فوائد ثمانية، الطبيعة، برهان فى اثبات الواجب، ثناء الموجودات، فعل الحق و امره، تفسير سورة و العصر، الكمال الاول و الثانى، العقل ليس بجسم و لا جوهر و لا عرض، المفهوم من الادراك يعم التعقل و غيره، النفس لا تفسد بفساد البدن، النفس تصير عالما عقليا، تعارف الارواح بعد المفارقة، العصمة و اقسام الحكمة.