كتاب الأمثال المنسوب لزيد بن رفاعة الهاشمي: تفاوت میان نسخه‌ها

مثل‌‌هایی که بر وزن أفعل آمده؛ مثل‌هایی که به لفظ امر آمده؛ مثل‌هایی که به لفظ استفهام آمده و... البته ترتیب امثال دقیق نیست؛ چراکه برخی مثل‌ها در جای خود وارد نشده و مؤلف امثال را در ضمن باب واحدی مرتب نکرده، بلکه به شکل تصادفی و بی‌حساب و کتاب با تکیه بر یکی بودن حرف اول وارد کرده است <ref> ر.ک: مقدمه محقق، صفحه ج <ref/>.

با تعمق‌ در ضرب‌المثل‌های‌ عرب‌ مى‌توان‌ دریافت‌ که‌ برخى‌ ریشه‌ در حکایات‌ کهن‌ دارند که‌ در قالب‌ استعاره‌ و کنایه‌ یا کلامى‌ موزون‌ و دلنشین‌ جلوه‌گر شده‌اند. اینان‌ اغلب‌ حامل‌ پند و پیام‌ یا انتقادی‌ شدید و طنزآمیزند. برخى‌ دیگر برپایه حکایاتى‌ از زندگى‌ روزمره انسان‌ها استوارند که‌ گاه‌ سرچشمه آنها رفتار یا واقعه‌ای‌ به‌یادماندنى‌ بوده‌ است‌. پیش‌ از اسلام‌ اصطلاح‌ مثل‌ در میان‌ تازیان‌ متداول‌ بود و در دوره اسلامى‌ نیز به‌‌ویژه‌ در قرآن‌ کریم، به‌ همان‌ معنى‌ به‌ کار رفته‌ است <ref> ملاابراهیمی، عزت، ص195 <ref/>.

کتاب زید بن رفاعه در موضوع خود از آثار مهم است؛ چراکه تعداد زیادی از ضرب‌المثل‌ها را در بر دارد که از نوشته‌های پیشینیان و امالی‌های آنها گرد آورده است <ref> ر.ک: مقدمه محقق، صفحه الف و ج <ref/>.

این‌ ضرب‌المثل‌ها بر اساس‌ حرف‌ اول‌ تدوین‌ شده‌اند و نویسنده‌ همراه‌ با شرح‌ مختصری، نکات‌ لغوی‌ آنها را برمى‌شمارد که‌ گاه‌ با بیان‌ داستان‌هایى‌ همراه‌ است. گاه نیز هیچ‌گونه توضیحی را لازم نمی‌داند و حتی از معنای لغات نیز خودداری کرده است<ref> ر.ک: متن کتاب، شماره 927 و 928، ص192 <ref/>. البته محقق در پاورقی این توضیحات را ذکر کرده است.  

محقق اثر، موارد تصحیف، تحریف و وهم را با استفاده از کتب امثال و منابع تصحیح کرده و تعلیقات لازم را ذکر و ضبط امثال را از کتب امثال و لغت استخراج کرده است. همچنین اگر داستان مثل موجود نبوده آن را ذکر کرده و اختلاف قصه را ثبت کرده است<ref> ر.ک: مقدمه محقق، صفحه الف و ب <ref/>.