تاریخ عمان در قرون نخستین اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

کتابی که پیش رو دارید ترجمه ی اثری از زبان عربی به نام « تاریخ عمان فی العصور اسلامیة الاولی» است که مشتمل بر تاریخ عمان از آغاز اسلام تا قرن چهارم هجری است. مهم ترین و جالب ترین قسمت کتاب، بخش ششم آن است که مهاجرت و معاودت اعراب عمانی و غیر عمانی در روزگاران پیش و پس از اسلام به کرانه‌های شرقی خلیج فارس را مورد بررسی قرار داده است. از طرفی همین بخش پر انتقاد ترین قسمت کتاب نیز به شمار می رود. در این مبحث که میان منافع ایرانیان و اعراب اصطکاک پیش می آید متأسفانه نویسنده تحت تأثیر شرایط سیاسی حاکم بر عراق در آن دوره قرار گرفته و سعی در مصادره تاریخ ایران نموده است. عدم حضور ایرانیان در عمان و سایر قسمت های جزیرة العرب نکته بحث برانگیز دیگری است؛ زیرا مؤلف تا هرجا که توانسته این حضور را کتمان کرده اما در مواردی که پای برتری غیرایرانیان در میان بوده از ذکر آن خودداری ننموده است. البته مواردی از این دست را می توان در سایر بخش های کتاب نیز یافت. به همین دلیل بود که مترجمین در این قسمت ها توضیحات بیشتری در پاورقی افزودند اما چون مخاطبین اثر حاضر افراد متخصص در تاریخ هستند و شکی نیست که خود در این زمینه صاحب نظر به شمار می روند لذا جای شرح و نقد بیشتر برای آنان وجود دارد. همچنین مولف گاهی در نقش یک ملی گرای افراطی عمانی ظاهر شده و بدون در نظر گرفتن احساسات مردم سرزمین های عرب همسایه عمان، به تاریخ و گذشته ی آن ها نیز دست اندازی می کند. غیر از آن، در همه جا سعی در توجیه اقدامات عمانی ها دارد. نیز عدم یکنواختی متن، انتقاد دیگری است که بر این اثر می توان وارد کرد. علاوه بر این ها نویسنده بدون هیچ ملاحظه ای از اصطلاحات جغرافیایی جدید برای اماکن قدیم استفاده کرده است. این موارد و موارد مشابه دیگر همگی نشان دهنده ی سطح پایین تاریخ نگاری عربی نسبت به تاریخ نویسی ایرانی است. اما با این وجود پژوهش حاضر، نخستین کار فراگیری است که همه ی اطلاعات پراکنده پیرامون عمان را در خود گردآورده و از آن تصویر منسجمی بیرون داده تا شرایط آن را توضیح دهد و راه و روزنه ی تلاش برای محققین این میدان را روشن نماید. مولف در ابتدای تحقیق اوضاع جغرافیای عمان را گنجانده و سرزمین، تولیدات، سکنه و مراکز شهری آن را در عهود اولیه ی اسلامی مورد بحث و بررسی قرار داده است. در حالی که اطلاعات درباره ی سرزمین و سطح عمان در دوره ی نوین به کمک تحقیقات و نقشه ها افزایش یافته است. هرچند درباره ی اوضاع اقتصادی و انسانی در دوره‌های نخستین اسلامی تحقیق کاملی صورت نگرفته است زیرا اطلاعات مربوط به آن پراکنده است. مولف، پراکنده شدن مردم عمان بعد از فتوحات اسلامی در سرزمین های جهان اسلام را دنبال کرده است. اطلاعات لازم درباره ی اسکان آن ها در بصره و جزیره و خراسان در پرتو تحقیقات گذشته فراوان است. اما اطلاعاتی که مولف به انتشار سکنه ی عمان در سرزمین های واقع در شرق خیلج فارس - که پیش از این مورد توجه پژوهشگران قرار نمی گرفت - در اختیار قرار می دهد تا تصویر جدیدی مبتنی بر پایه‌های علمی ارائه دهد که با کمک دلایل زیادی، اطلاعات مهمی درباره ی اساس تاریخ گروه انبوهی از اعراب که هنوز در آن مناطق ساکن هستند را در اختیار خوانندگان قرار می دهد. فصولی که مولف درباره ی فعالیت تجاری عمان نوشته است قابل تقدیر است زیرا تصویری که توسط وی ارائه می شود تصویری جدید و واقعی است که مایه ی افزایش شناخت می شود و بسیاری از نظرات درباره ی مراکز و گرایش فعالیت های اقتصادی در جهان اسلام در دوره ی میانه را تصحیح می کند.<ref> [https://www.historylib.com/books/2224 ر.ک: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران] </ref>