کتاب‌شناسی توصیفی رمان‌های تاریخی فارسی (1390-1350)؛ بررسی و خلاصه یکصد و سه رمان تاریخی فارسی: تفاوت میان نسخه‌ها

از پیدایش نوع ادبی رمان در مغرب زمین حدود چهار قرن می گذرد اما عمر این پدیده در کشورما کمتر از یک قرن است. اغلب پژوهشگران معتقدند که رمان به مفهوم واقعی آن در نیمه‌ی اول قرن هفدهم توسط یک نویسنده‌ی اسپانیایی پای به عرصه‌ی وجود گذاشت. اما شاید برای رمان نتوان تاریخ تولد مشخصی را تعیین کرد چون از دوره‌ی باستان تا قرن هفدهم میلادی، داستان‌های بسیاری در گنجینه‌ی ادبیات جهان پدید آمده و صدها حماسه، تراژدی، کمدی و داستان در سرزمین‌ها و کشورهای مختلف جهان موجودیت یافته بود. اما به عقیده‌ی صاحب نظران رمان جدید، نوع ادبی ممتاز جامعه‌ی فرانسه بعد از انقلاب کبیر است که به گونه‌ی مهم ادبی قرن هجدهم تبدیل شد و در مدتی نه چندان طولانی آن چنان گسترش و منزلت یافت که نظر بسیاری از فلاسفه، جامعه شناسان، روان شناسان، ادیبان و صاحب نظران را به خود جلب کرد. به این ترتیب رمان به آرامی روند تکاملی خود را پیمود به طوری که بر اثر گردهمایی گروه های فکری و فلسفی به خصوص در فرانسه و پاریس و صدور بیانیه توسط آنان، مکتب های مختلفی در حیطه‌ی آن به وجود آمد. این مکاتب به مرور بر آثار داستانی و رمان اثر گذاشتند و انواع مختلفی رمان را به وجود آوردند. برای شناخت کلی این نوع ادبی، ارائه‌ی تعریفی از رمان و تبیین ویژگی های آن ضروری به نظر می رسد. رمان مانند قصه محصول تخیل نویسنده یا آمیزه ای از واقعیت و خیالبافی هاست. حوادث ماده‌ی اصلی رمان هستند و رمان نویس باید حوادثی بیافریند که خواننده را به خود مشغول سازد. با این وجود ارائه‌ی تعریفی جامع و مانع از رمان، کار دشواری است. ولی براساس تعاریف مختلفی که از رمان ارائه شده می توان گفت رمان‌ها دارای ویژگی های مشترکی هستند:

مهم ترین دلایل ظهور رمان تاریخی فارسی عبارت است از: وقوع انقلاب مشروطه و بروز فردگرایی، شکست انقلاب مشروطه و ظهور خوآگاهی ملی و تجدد خواهی بورژوازی است. زمینه های فرهنگی ظهور رمان تاریخی؛ روابط فرهنگی ایران با کشورهای خارجی، تأسیس مرکز علمی دارالفنون، نهضت ترجمه، بروز تحول در شیوه ها آموزشی، سنخیت رمان‌های تاریخی با داستان‌های عامیانه‌ی فارسی، وسعت دامنه‌ی منابع و موضوعات تاریخی است. به این ترتیب و در مجموع می توان گفت: رمان تاریخی، ایرانیان را با ساختار و محتوای نوع ادبی رمان آشنا ساخت و راه ورود انواع ادبی نوین را به ایران هموار ساخت، در ساده شدن نثر معاصر فارسی و زیبایی آن نقش مهمی داشت و در عین حال با حفظ پیوند خود با سنت های ادبی فارسی از ایجاد گسست فرهنگی به دلیل انقلاب مشروطیت جلوگیری کرد. از این رو گفته می شود که رمان تاریخی در حکم پلی است که میان سنت ادبی و تجدد بسته شده است، لذا روند تألیف رمان‌های تاریخی از ابعاد مختلف شایان توجه است و به دلالیل مختلفی می تواند موضوع مطالعات جدی قرار گیرد.