الإمام علی (عليه‌السلام) في فكر معتزلة بغداد: تفاوت میان نسخه‌ها

معتزله فرقه‌ای کلامی است که ابتدای سده دوم هجری قمری ایجاد شد. این گروه معتقد به اصالت عقل در برابر نقل  هستند. معتزله عقل نظری را بر آموزه‌های وحیانی حاکم می‌دانند. این اصل، ثمراتی در کلّیت نظام فکری و عقاید دینی آنان به همراه داشته و برداشتی ویژه از توحید و عدل الهی به دست داده است و بدین رو، به تأویل آن دسته از متون دینی که به ظاهر، با عقل ناسازگار است، پرداختند. در میان متکلمان اهل سنت، معتزله به متکلمان امامیه نزدیکترند و در برخی اصول اعتقادی مانند توحید و عدل با هم مشترکند. ارتباط نزدیک  شیعیان و معتزله در برخی دوره‌ های تاریخی بیشتر شد تا جایی که به تأثیر و تأثر این دو فرقه از یکدیگر انجامید. برخی از پژوهشگران معاصر و گروهی از نویسندگان قدیم، شیعیان را در علم کلام دنباله رو معتزلیان دانسته اند. از سوی دیگر معتزلیان نیز از شیعیان متأثر شدند و به اندیشه‌های شیعی نزدیک شده‌اند چنان که گروهی از معتزله به برتری [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] بر دیگر صحابه پیامبر(ص) اعتقاد داشتند هر چند خلافت خلفای پیش از او را بنابر حفظ مصالح اجتماعی صحیح می‌دانستند. اما با این حال اختلاف نظرهای مهمی بین شیعیان و معتزلیان وجود دارد و مجادلات بسیاری بین علمای شیعی و معتزلی درباره عقاید کلامی در گرفته است. برای نمونه شیعیان در اندیشه‌ی امامت، جایگاه مرتکب گناه کبیره و امر به معروف و نهی از منکر، با معتزلیان اختلاف نظر دارند.

از زمان آغاز جنبش فرهنگی در دولت اسلامی، عرب شاهد فعالیت قابل توجه در انواع مختلف دانش بوده است.ملت عرب در دوره پیش از اسلام ملت شعر و سخنوری بوده است. سپس دین اسلام با معجزه ی  قرآن کریم، چشم انداز اعراب را به چالش کشاند و آنچه توسط پیامبر به ایشان عرضه شد فصیح تر از تمام آن چیزهایی بود که پیش تر از این پیش رو داشتند. از این رو، رویکرد و علاقه به ادبیات بیش از پیش افزایش یافت تا جایی که در آثار برجای مانده پراکنده شد و انواع مختلف زبان، ادبیات، تاریخ، کلام، فقه، سخنرانی‌ها، پیام‌ها و کلمات قصار برای اطلاع رسانی عرب قبل و بعد از اسلام پدید آمد. و کتاب‌هایی به این منظور اختصاص داده شد. قرن چهارم هجری اوج خلاقیت اسلامی عرب در زمینه‌های مختلف دانش است تا جایی که بسیاری از علمای برجسته ی عرب در این سال‌ها پا به عرصه‌ی ظهور گذاشتند. از آن جمله محمد بن حسین معروف به شریف رضی است. کسی که در ادبیات شعر و نثر از نبوغ بالایی برخوردار بود و در چارچوب شعر، دیوانی از خود به یادگار نهاده که هنوز هم مورد توجه محققین است. و اما در باب نثر مجموعه‌ای از تالیفاتی را بر جای گذاشته است که ماهیت بلاغی و لفظی دارند. او با در نظر گرفتن تأثیر کلام پیامبر، و آنچه از آن اقتباس کرده بود کتابی با نام مجازات نبوی ارائه کرد، که در آن اسلوب مجاز و بلاغ تمیز داده شده است. سپس بار دیگر با در نظر گرفتن تأثیر کلام امام علی علیه السلام که در آثار فراوانی از کتاب‌های لغت و ادب و تاریخ درباره‌ی ایشان در دسترس بود، آنچه را که در اوج بلاغت بود، برداشت نمود و آن را در یک کتاب که نهج البلاغه نامید جمع آوری کرد. این یعنی آنچه در نهج البلاغه آمده است مثل و مانندی ندارد چون مشتمل بر خطبه ها، نامه ها و کلمات قصار [[امام علی علیه‌السلام|حضرت امیر علیه‌السلام]] است.