الموطأ و ذیله إسعاف المبطّأ برجال الموطّأ: تفاوت میان نسخه‌ها

'''كتاب الموطّأ'''، نوشته مالک بن انس (197-95ق)، دومین فقیه از پیشوایان مذاهب چهارگانه اهل سنت است. این کتاب به‌همراه کتاب «إسعاف المبطّأ برجال الموطّأ»، اثر سیوطی و با مقدمه حسن عبدالله شرف چاپ شده است.

[[الموطّأ]]، نخستین اثری است که در جمع میان «حدیث» و «فقه» به‌حسَب موضوع و مسئله نوشته شده و با ضمیمه ‌کردن فتاوای عالمان ثقه، به شرح احکام شریعت اسلام پرداخته است. مالک بنای خویش را بر تمهید اصول برای بیرون آوردن احکام فروع دین نهاده است و در این اثر، بیشتر مباحث «اصول فقه» را گنجانده است و مسائل و فروعات را به آن اصول ارجاع داده است. او بر مبنای خود و نه بر اصطلاح اهل حدیث، احادیثی را (هرچند از مراسیل و بلاغات باشند) صحیح انگاشته و آن‌ها را گرد آورده است. «الموطأ» در شکل امروزی‌اش، 100 حدیث مسند، 222 حدیث مرسل، 613 حدیث موقوف و 285 رأی از تابعین فقیه را در بر دارد<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ج1، ص13</ref>‏.

قاضی ابوبکر محمد بن عربی در منزلت این کتاب، در «شرح ترمذی» می‌گوید: الموطأ بالای همه کتاب‌هایی که در فقه و حدیث نگاشته شده است، جای دارد. این کتاب، اصل اول و لُباب است و پس از آن، کتاب بخاری اصل دوم در این باب است و بر پایه این دو کتاب است که همه کتاب‌ها (مانند کتاب مسلم و ترمذی) نوشته شده‌اند.

الموطأ بر اساس سه روایت کامل به دست ما رسیده است: روایت یحیی بن یحیی بن کثیر مصمودی (234ق)، روایت محمد بن حسن شیبانی (189ق) و روایت سوید بن سعید بن سهل حدثانی (240ق). ‏همچنین سه روایت ناقص از یحیی بن عبدالله بن بکیر قرشی (231ق)، ابوعبدالله عبدالرحمن بن قاسم (191ق) و ابومصعب احمد بن ابی‌بکر زهری (242ق) در الموطأ موجود است<ref>ر.ک: همان، ص15-14</ref>.

این اثر نوشته جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر سیوطی شافعی (849-911ق) است. الإسعاف اثری حدیثی است و در شمار آثار «جرح و تعدیل» در علم حدیث جای دارد. سیوطی این کتاب را در شرح حال راویانی که نامشان در «الموطأ» مالک آمده است، نگاشته است و حدیث‌های آن را تجرید کرده است<ref>ر.ک: همان، ص16</ref>‏.

سیوطی دو اثر دیگر نیز در شرح موطأ به نام‌های «كشف المغطا في شرح الموطأ» و «تنوير الحوالك علی موطأ مالك» نوشته است<ref>ر.ک: همان</ref>. ‏او در آغاز این کتاب، دیدگاه‌ها و آرای برخی عالمان جرح و تعدیل را درباره مالک گرد آورده است؛ آنان راه و روشی را که مالک در بهره‌گیری و نقل روایت‌ها از راویان ثقه به‌کار برده است، بیان می‌کنند<ref>ر.ک: متن کتاب، ج2، ص298-293</ref>‏. او سپس، نام راویان کتاب الموطأ را به‌ترتیب حروف معجم فهرست می‌کند و به شرح آن‌ها می‌پردازد؛ روش او در ترجمه حال راویان این‌گونه است که در آغاز، نام راوی را به‌همراه نسَب و کنیه او می‌آورد و سپس، شیوخ او را، که از آنان روایت نموده است و شاگردانش را که از او روایت نقل کرده‌اند، درج می‌کند و برخی آرای عالمان جرح و تعدیل را درباره او یادآور می‌شود و در پایان، سال‌مرگ او را ثبت می‌کند<ref>ر.ک: همان، ص301-299</ref>‏.

سیوطی پس از نوشتن باب اسماء، باب‌هایی را به روی کنیه‌ها، فرزندان، نسَب‌ها و نام‌های مبهم می‌گشاید<ref>ر.ک: همان، ص372-363</ref>. ‏همچنین، بابی را برای شرح حال زنان، ویژه می‌کند و آن را نیز مانند ابواب رجال، فصل‌بندی می‌نماید<ref>ر.ک: همان، ص379-373</ref>‏. او همه فصل‌ها را به‌ترتیب حروف معجم تنظیم کرده است. راویان این کتاب، 376 تنند که 105 صحابی و 60 تابعی در میانشان دیده می‌شود. همچنین، 42 حدیث در این تراجم آمده است که در بیشتر آن‌ها به فضایل صحابه و در بقیه، به باب‌هایی در عبادات (مانند طهارت و نماز) پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص304-379؛ ایمان عباس عیدان، ص65-64</ref>‏.