الأذان بحي علی خير العمل: تفاوت میان نسخه‌ها

محقق روایات کتاب را در چهار دسته زیر، تقسیم‌بندی نموده است که به‌منظور آشنایی با محتوای کتاب، به برخی از روایات هر قسم، اشاره می‌شود:

# «حی علی خیر العمل» در عصر پیامبر(ص):

#:ابورافع از صحابه [[امام علی علیه‌السلام|اميرالمؤمنين(ع)]] و دومین شخصی از صحابه است كه «حَيَّ عَلَى خَيْرِ الْعَمَلِ» را در اذان می‌گفت و اولين كسی است كه در تاريخ اسلام و شيعه، علم رجال نوشته و اسامی تمام لشكريان [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] را در جنگ جمل نوشت. در روایتی در این بخش، از او چنین آمده است كه: «كان النبي إذا سمع الأذان قال كما يقول، إذا بلغ حي علی خير العمل، قال لا حول و لا قوة إلا بالله»، (هنگامی كه پيامبر(ص) اذان را به آن شكلی كه ديگران اذان می‌گويند شنيد، وقتی به «حَيَّ عَلَى خَيْرِ الْعَمَلِ» رسيد فرمود: «لا حول ولا قوه الا بالله»)<ref>ر.ک: احمدی، حسین، «بدعت عمر در اذان (5) + سند»، متن کتاب، ص55</ref>.

# «حی علی خیر العمل» در عصر صحابه:

#:در روایتی در این بخش از عیسی بن عبدالله بن محمد بن عمر بن علی بن ابی‌طالب(ع) از پدرش و او از جدش، چنین آمده است که: «كان أبي علي(ع) إذا خرج إلی سفر، لا يكل الأذان إلی غيره و لا الإقامة و كان لا يدع أن يقول في اذانه حي علی خير العمل» (پدرم وقتی برای سفر خارج می‌شد اذان و اقامه را به كسی ديگر واگذار نمی‌كرد و به‌هیچ‌وجه در اذان خود «حَيَّ عَلَى خَيْرِ الْعَمَلِ» را ترك نمی‌كرد). ظاهراً، ناقل این روایت، يكی از فرزندان [[امام علی علیه‌السلام|حضرت علی(ع)]] است به نام عمر، همو كه در کربلا شهيد شد<ref>ر.ک: احمدی، حسین، «بدعت عمر در اذان (4) + سند»، متن کتاب، ص91</ref>.

#:در روایت دیگری از عبيده سلمانی، آمده است که: «كان علي بن ابيطالب و الحسن و الحسين(عليهم‌السلام) و عقيل بن ابي‌طالب و ابن عباس و عبدالله بن جعفر و محمد بن الحنفيه يؤذنون إلي أن فارقوا الدنيا، فيقولون: حي علی خير العمل و يقولون: لم تزل في الأذان» [[امام علی علیه‌السلام|علی بن ابی‌طالب]] و حسن و حسين(عليهم‌السلام) و عقيل بن ابی‌طالب و ابن عباس و عبدالله بن جعفر و محمد بن حنفيه در اذان خود تا زمانی كه از دنيا رفتند به اين شكل اذان می‌گفتند كه در اذان خود «حَيَّ عَلَى خَيْرِ الْعَمَلِ» را می‌آوردند و همواره اين جمله را در اذان خود داشتند<ref>همان</ref>.

# «حی علی خیر العمل» در عصر تابعین:

#:در روایت دیگر از محمد بن مروان از امام باقر(ع) چنین نقل شده است که: «سمعت أباجعفر سئله رجل عن تفسير الأذان، قال: الله أكبر،‌ قال فهو كما قال: الله أكبر من كل شئ... حتی بلغ حي علی خير العمل، قال: فأمرك بالبرّ، تدري برُّ من؟ قال الرجل: لا، قال: برُّ فاطمة و ولدها» می‌گويد: روزی خدمت امام باقر(ع) بودم و از او راجع به تفسير اذان پرسيده شد؟ گفت: الله اكبر! خداوند بزرگتر از هر چيز است... وقتی رسيد به حي علی خير العمل، گفت: امر كرد خداوند تو را به نيكی، آيا می‌دانی نيكی بر چه كسی؟ مرد گفت: نه، گفت: بر حضرت فاطمه زهرا(س) و فرزندانش(ع)<ref>همان، ص131</ref>.

# «حی علی خیر العمل» نزد اهل‌بیت(ع):

#:يكي ديگر از كسانی كه مقيد بود به «حَيّ على خير الْعَمَل» در اذان، محمد بن زيد بن علی، برادر يحيی بن زيد بود که در روایتی از احمد بن مفضل، چنین آمده است: «سألت محمد بن زيد بن علي عن الأذان، فقال مرتين مرتين الله اكبر، الله اكبر، ثم ذكر فيه حي علی خير العمل» (از محمد بن زيد بن علی از چگونگی اذان سؤال كردم دو بار الله اكبر را گفت و در اذان خود «حَيّ على خير الْعَمَل» گفت)<ref>همان، ص141</ref>.

#:محقق، راویانی که نامشان در این اثر آمده را به همراه مختصری از ترجمه‌شان در انتهای این اثر به نام «معجم الرواة في كتاب الأذان بحي علی خير العمل» گردآوری کرده است <ref>همان، ص172- 278</ref>. ترتیب راویان بر اساس حروف الفبا صورت گرفته که با الف آغاز و با حرف یاء پایان یافته و پس‌ازآن «کنیه» و «مبهمین» آمده است.