۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
جز
جایگزینی متن - 'كتاب' به 'کتاب'
جز (جایگزینی متن - 'ابن خلدون' به 'ابن خلدون') |
جز (جایگزینی متن - 'كتاب' به 'کتاب') |
||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
'''ادب الكاتب'''، اثرى است به زبان عربى، از [[ابن قتيبه]]، عبد الله بن مسلم دينورى(276ق)، ادب‌شناس مشهور، در ادب و فرهنگ | '''ادب الكاتب'''، اثرى است به زبان عربى، از [[ابن قتيبه]]، عبد الله بن مسلم دينورى(276ق)، ادب‌شناس مشهور، در ادب و فرهنگ کتابت و آنچه كاتب بايد بداند. غالب كسانى كه شرح حال ابن قتيبه را نوشته‌اند، از اين اثر، نام برده‌اند كه خود دليل اهميت آن است. | ||
نام اين | نام اين کتاب، مردد بين«ادب الكاتب» و«ادب الكتّاب» است. مؤلف، اين کتاب را براى ابو محسن عبيد الله بن خاقان، وزير متوكل عباسى تأليف كرده است. بنا بر اين تاريخ تأليف، به بيش از 251ق كه ابن خاقان در آن سال از وزارت عزل شد، بازمى‌گردد. | ||
== ساختار == | == ساختار == | ||
کتاب، مشتمل بر مقدمه‌اى مختصر به قلم محقق، آقاى محمد الدّالى، مقدمه مؤلف و چهار بخش اصلى با عناوين«کتاب المعرفة»، «کتاب تقويم اليد»، «کتاب تقويم اللسان» و«کتاب الابنية» است و هر بخش، خود، مشتمل بر ابواب متعددى است. | |||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
| خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
وى، در ادامه معلومات و فضايل و آن‌گاه صفاتى را برمى‌شمرد كه هر كاتب هوش‌مند و چيره‌دستى بايد از آنها برخوردار باشد. | وى، در ادامه معلومات و فضايل و آن‌گاه صفاتى را برمى‌شمرد كه هر كاتب هوش‌مند و چيره‌دستى بايد از آنها برخوردار باشد. | ||
ابن قتيبه، در مقدمه | ابن قتيبه، در مقدمه کتاب، اين مقدمات را براى خواننده«ادب الكاتب» لازم مى‌شمرد: | ||
1. اطلاعات كلى از صرف و نحو؛ | 1. اطلاعات كلى از صرف و نحو؛ | ||
| خط ۷۵: | خط ۷۵: | ||
ادب الكاتب مشتمل است بر | ادب الكاتب مشتمل است بر | ||
1. | 1. کتاب المعرفة، در شرح و توضيح كلمات دشوار؛ | ||
2. | 2. کتاب تقويم اليد، در شيوه نگارش و املاء؛ | ||
3. | 3. کتاب تقويم اللسان، در قرائت و تلفظ صحيح كلمات و تركيبات؛ | ||
4. | 4. کتاب الابنية، در باب اشتقاق فعل و اسم. | ||
هر يك از اين بخش‌ها به ابوابى تقسيم شده كه مجموع آنها به 209 باب مى‌رسد. | هر يك از اين بخش‌ها به ابوابى تقسيم شده كه مجموع آنها به 209 باب مى‌رسد. | ||
برخى عناوين ابواب | برخى عناوين ابواب کتاب المعرفة | ||
«باب معرفة ما يضعه الناس غير موضعه»، «باب تأويل ما جاء مثنّى فى مستعمل الكلام»، «باب ما يستعمل من الدعاء فى الكلام»، «باب اصول اسماء الناس»، «باب معرفة ما فى السماء و النجوم و الازمان و الرياح»، «باب النبات» و... | «باب معرفة ما يضعه الناس غير موضعه»، «باب تأويل ما جاء مثنّى فى مستعمل الكلام»، «باب ما يستعمل من الدعاء فى الكلام»، «باب اصول اسماء الناس»، «باب معرفة ما فى السماء و النجوم و الازمان و الرياح»، «باب النبات» و... | ||
برخى عناوين ابواب | برخى عناوين ابواب کتاب تقويم اليد | ||
«باب إقامة الهجاء»، «باب الف الوصل فى الاسماء»، «باب الالف و اللام للتعريف»، «باب الف الفصل»، «باب حذف الالفات من الاسماء و اثباتها»، «باب هاء التأنيث» و... | «باب إقامة الهجاء»، «باب الف الوصل فى الاسماء»، «باب الالف و اللام للتعريف»، «باب الف الفصل»، «باب حذف الالفات من الاسماء و اثباتها»، «باب هاء التأنيث» و... | ||
برخى عناوين ابواب | برخى عناوين ابواب کتاب تقويم اللسان | ||
«باب الحرفين اللذين يتقاربان فى اللفظ و فى المعنى و يلتبسان...»، «باب الحروف التى تتقارب الفاظها و تختلف معانيها»، «باب الافعال»، «باب ما يهمز من الاسماء و الافعال و العوام تبدل الهمزه فيه او تسقطها و...» و... | «باب الحرفين اللذين يتقاربان فى اللفظ و فى المعنى و يلتبسان...»، «باب الحروف التى تتقارب الفاظها و تختلف معانيها»، «باب الافعال»، «باب ما يهمز من الاسماء و الافعال و العوام تبدل الهمزه فيه او تسقطها و...» و... | ||
کتاب الابنية در دو بخش تنظيم شده است به شرح زير | |||
1. ابنية الافعال و معانى ابنية الافعال؛ | 1. ابنية الافعال و معانى ابنية الافعال؛ | ||
| خط ۱۰۳: | خط ۱۰۳: | ||
2. ابنية الاسماء و معانى ابنية الاسماء. | 2. ابنية الاسماء و معانى ابنية الاسماء. | ||
امتياز«ادب الكاتب» در ميان آثار عربى در قرون نخستين هجرى سخت آشكار و روشن است؛ چندان كه [[ابن خلدون]] آن را يكى از چهار | امتياز«ادب الكاتب» در ميان آثار عربى در قرون نخستين هجرى سخت آشكار و روشن است؛ چندان كه [[ابن خلدون]] آن را يكى از چهار کتاب اساسى نوع خود دانسته است. | ||
«ادب الكاتب»، از جهت احتواء بر كلمات و اصطلاحات فارسى نيز بسيار سودمند است. | «ادب الكاتب»، از جهت احتواء بر كلمات و اصطلاحات فارسى نيز بسيار سودمند است. | ||
== وضعيت | == وضعيت کتاب == | ||
دانشمندان نسبت به اين | دانشمندان نسبت به اين کتاب توجه ويژه‌اى نشان داده‌اند؛ برخى، در باره غلطهاى راه‌يافته در آن اثرى نگاشته، برخى، به نوشتن کتابى در شرح خطبه آن پرداخته، برخى ديگر، به نگارش اثرى در شرح ابيات آن مبادرت ورزيده و گروهى ديگر، تمام آن را شرح كرده‌اند. اين آثار، عبارتند از: | ||
1. «غلط ادب الكاتب»، ابن كيسان؛ | 1. «غلط ادب الكاتب»، ابن كيسان؛ | ||
| خط ۱۲۰: | خط ۱۲۰: | ||
4. «تفسير ابيات ادب الكاتب»، احمد بن محمد خارزنجى؛ | 4. «تفسير ابيات ادب الكاتب»، احمد بن محمد خارزنجى؛ | ||
5. «الاقتضاب فى شرح ادب | 5. «الاقتضاب فى شرح ادب الکتاب»، ابن سيد بطليوسى؛ | ||
6. «شرح ادب الكاتب»، اسحاق بن ابراهيم [[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]]؛ | 6. «شرح ادب الكاتب»، اسحاق بن ابراهيم [[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]]؛ | ||
| خط ۱۲۸: | خط ۱۲۸: | ||
و... | و... | ||
مختصر اين | مختصر اين کتاب، توسط طاهر الجزائرى با عنوان«تلخيص ادب الكاتب»، در قاهره(1339ق / 1920م) منتشر شده است. | ||
مقدمه«ادب الكاتب» را، «لوكنت» به فرانسه ترجمه كرده است. | مقدمه«ادب الكاتب» را، «لوكنت» به فرانسه ترجمه كرده است. | ||
| خط ۱۳۴: | خط ۱۳۴: | ||
نسخه حاضر در برنامه، مشتمل بر پاورقى‌هاى محقق و فهرست‌هاى زير مى‌باشد: | نسخه حاضر در برنامه، مشتمل بر پاورقى‌هاى محقق و فهرست‌هاى زير مى‌باشد: | ||
فهرست ابواب | فهرست ابواب کتاب، آيات قرآن كريم، احاديث نبوى، أمثال، لغات، اعلام، شهرها و جاى‌ها، كلمات معرّب شده عجمى، کتاب‌ها، شواهد شعرى و رجزى و فهرست منابع و مآخذ تحقيق. | ||
== منابع == | == منابع == | ||