بهج‌الصباغة في شرح نهج‌البلاغة: تفاوت میان نسخه‌ها

هیچ تغییری در اندازه به وجود نیامده‌ است. ،  ‏۱۱ فوریهٔ ۲۰۲۲
جز
ویرایش Mhosseini@noornet.net (بحث) به آخرین تغییری که Hbaghizadeh@noornet.net انجام داده بود واگ...
جز (جایگزینی متن - 'شرح نهج‌البلاغة (ابن ابي‌الحديد)' به 'شرح نهج‌البلاغة (ابن ابی‌الحديد)')
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
جز (ویرایش Mhosseini@noornet.net (بحث) به آخرین تغییری که Hbaghizadeh@noornet.net انجام داده بود واگ...)
خط ۲: خط ۲:
| تصویر =NUR03407J1.jpg
| تصویر =NUR03407J1.jpg
| عنوان =بهج الصباغة في شرح نهج‌البلاغة
| عنوان =بهج الصباغة في شرح نهج‌البلاغة
| عنوان‌های دیگر =نهج‌البلاغة. شرح
| عنوان‌های دیگر =نهج‌البلاغه. شرح
| پدیدآوران =  
| پدیدآوران =  
[[شوشتری، محمدتقی]] (نویسنده)
[[شوشتری، محمدتقی]] (نویسنده)
خط ۱۴: خط ۱۴:
[[امام على(ع)|علی بن ابی‌طالب(ع)]]، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - کلمات قصار
[[امام على(ع)|علی بن ابی‌طالب(ع)]]، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - کلمات قصار


[[امام على(ع)|علی بن ابی‌طالب(ع)]]، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. نهج‌البلاغة - نقد و تفسیر
[[امام على(ع)|علی بن ابی‌طالب(ع)]]، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. نهج‌البلاغه - نقد و تفسیر
| ناشر =  
| ناشر =  
دار أمير کبير للنشر
دار أمير کبير للنشر
خط ۳۲: خط ۳۲:




'''بهج‌الصباغة في شرح نهج‌البلاغة'''، اثر علامه معاصر مرحوم شيخ [[شوشتری، محمدتقی|محمدتقى تسترى]] (شوشترى) (م 1374 ه. ش) يك اثر ممتاز و به لحاظ روش قطعا بى‌نظير است. اين عالم فرزانه كه در فقه، رجال و تراجم و حديث صاحب‌نظر و داراى ده‌ها جلد اثر تحقيقى در اين سه حوزه معرفتى شيعى بوده و تا سنين كهولت، پركار و پرتلاش به تتبع و پژوهش اشتغال داشت، با نگارش اين شرح كه در چهارده مجلد نسبتا قطور انتشار يافته، به حق نقطه عطفى در شرح‌نويسى بر نهج‌البلاغة ايجاد كرد.
'''بهج‌الصباغة في شرح نهج‌البلاغة'''، اثر علامه معاصر مرحوم شيخ [[شوشتری، محمدتقی|محمدتقى تسترى]] (شوشترى) (م 1374 ه. ش) يك اثر ممتاز و به لحاظ روش قطعا بى‌نظير است. اين عالم فرزانه كه در فقه، رجال و تراجم و حديث صاحب‌نظر و داراى ده‌ها جلد اثر تحقيقى در اين سه حوزه معرفتى شيعى بوده و تا سنين كهولت، پركار و پرتلاش به تتبع و پژوهش اشتغال داشت، با نگارش اين شرح كه در چهارده مجلد نسبتا قطور انتشار يافته، به حق نقطه عطفى در شرح‌نويسى بر نهج‌البلاغه ايجاد كرد.


==ساختار==
==ساختار==
كتاب حاضر كه شامل 14 جلد می‌باشد. علاّمه شوشترى شرحش را برخلاف شرح‌هاى ديگر كه به ترتيب نهج‌البلاغة است، به گونه موضوعى رقم زده است. او محتوى نهج‌البلاغة را در شصت فصل موضوع بندى كرده است و در ذيل اين شصت فصل مباحث را در نهصد و سى و سه عنوان گسترانده است. جلد اول با دو مقدمه از مؤسسه نهج‌البلاغة و مؤلف و سپس شرح خطبه رضى آغاز مى‌گردد. در ابتداى كتاب نيز شرح حالى از مؤلف اين شرح ذكر شده است.
كتاب حاضر كه شامل 14 جلد می‌باشد. علاّمه شوشترى شرحش را برخلاف شرح‌هاى ديگر كه به ترتيب نهج‌البلاغه است، به گونه موضوعى رقم زده است. او محتوى نهج‌البلاغه را در شصت فصل موضوع بندى كرده است و در ذيل اين شصت فصل مباحث را در نهصد و سى و سه عنوان گسترانده است. جلد اول با دو مقدمه از مؤسسه نهج‌البلاغه و مؤلف و سپس شرح خطبه رضى آغاز مى‌گردد. در ابتداى كتاب نيز شرح حالى از مؤلف اين شرح ذكر شده است.


در پايان مجلد اوّل فهرست فصول و عناوين تمام مجلدات آمده است و افزون بر آن در پايان همه مجلدات فهرست فصول عناوين ياد شده است. فصول بهج‌الصباغه خود عناوينى جداگانه دارد؛ مثل: الفصل الثالث و العشرون في عتاباته لعمّاله وغيرهم...، السادس و العشرون في نقص الناس و اختلافهم و عجائب قلوبهم و..., الفصل السابع و العشرون في القضاء و القدر و....
در پايان مجلد اوّل فهرست فصول و عناوين تمام مجلدات آمده است و افزون بر آن در پايان همه مجلدات فهرست فصول عناوين ياد شده است. فصول بهج‌الصباغه خود عناوينى جداگانه دارد؛ مثل: الفصل الثالث و العشرون في عتاباته لعمّاله وغيرهم...، السادس و العشرون في نقص الناس و اختلافهم و عجائب قلوبهم و..., الفصل السابع و العشرون في القضاء و القدر و....
خط ۴۲: خط ۴۲:


==گزارش محتوا==
==گزارش محتوا==
مؤلف در آغاز كتاب خود ضمن ستايش نهج‌البلاغة و كلام [[امام على(ع)|اميرالمؤمنين عليه‌السلام]]. به نقد و ارزيابى عالمانه نهج‌البلاغة پرداخته و برخى از تحريف‌هایى را كه توسط [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سيد رضى]] در سخنان آن حضرت صورت گرفته، خاطرنشان مى‌سازد. همچنين اشتباهات [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سيد رضى]] را در انتساب سخنانى به آن حضرت كه براساس شواهد، مربوط به اميرالمؤمنين نيست، يادآور مى‌شود. نيز برخى از موقعيت‌هاى خطابه‌ها و كلمات آن حضرت را كه سيد اشتباها ذكر كرده برمى‌شمرد. بى‌ترديد، چنين رويكردى به نهج‌البلاغة و سيدرضى پيش از علامه تسترى در ميان شارحان نهج‌البلاغة ديده نمى‌شود.
مؤلف در آغاز كتاب خود ضمن ستايش نهج‌البلاغه و كلام [[امام على(ع)|اميرالمؤمنين عليه‌السلام]]. به نقد و ارزيابى عالمانه نهج‌البلاغه پرداخته و برخى از تحريف‌هایى را كه توسط [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سيد رضى]] در سخنان آن حضرت صورت گرفته، خاطرنشان مى‌سازد. همچنين اشتباهات [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سيد رضى]] را در انتساب سخنانى به آن حضرت كه براساس شواهد، مربوط به اميرالمؤمنين نيست، يادآور مى‌شود. نيز برخى از موقعيت‌هاى خطابه‌ها و كلمات آن حضرت را كه سيد اشتباها ذكر كرده برمى‌شمرد. بى‌ترديد، چنين رويكردى به نهج‌البلاغه و سيدرضى پيش از علامه تسترى در ميان شارحان نهج‌البلاغه ديده نمى‌شود.


وى در همين مقدمه و پس از ذكر مطالب فوق به اهم شرح‌هاى نهج‌البلاغة پرداخته و از آن ميان سه شرح [[شرح نهج‌البلاغة (ابن ابی‌الحديد)|ابن ابى‌الحديد]]، [[شرح نهج‌البلاغة (ابن میثم)|ابن‌ميثم]] و [[منهاج البراعة في شرح نهج‌البلاغة (خویی)|خويى]] را به ترتيب بهترين شرح‌ها مى‌داند با اين همه، از ديدگاه علامه تسترى، اين شرح‌ها ضمن داشتن نقاط قوت، خالى از ضعف نبوده و بر اين اساس يك يك اين شرح‌ها مورد نقد اجمالى قرار مى‌گيرند.
وى در همين مقدمه و پس از ذكر مطالب فوق به اهم شرح‌هاى نهج‌البلاغه پرداخته و از آن ميان سه شرح [[شرح نهج‌البلاغة (ابن ابي‌الحديد)|ابن ابى‌الحديد]]، [[شرح نهج‌البلاغة (ابن میثم)|ابن‌ميثم]] و [[منهاج البراعة في شرح نهج‌البلاغة (خویی)|خويى]] را به ترتيب بهترين شرح‌ها مى‌داند با اين همه، از ديدگاه علامه تسترى، اين شرح‌ها ضمن داشتن نقاط قوت، خالى از ضعف نبوده و بر اين اساس يك يك اين شرح‌ها مورد نقد اجمالى قرار مى‌گيرند.


بدين ترتيب، وى تصميم مى‌گيرد تا شرحى جامع بر نهج‌البلاغة بنويسد كه فاقد كاستى‌ها و كژى‌هاى شرح‌هاى ديگر باشد. اما بر خلاف سنت رايج در شرح‌نويسى، كه براساس ترتيب خطبه‌ها، نامه‌ها و كلمات قصار شرح صورت مى‌گيرد، وى بر آن مى‌شود تا طرحى نو در انداخته و با چشم‌پوشى از سنت ترتيب لفظى، براساس "ترتيب معنوى" شرح خود را سامان دهد. بدين‌سان اين شرح نخستين شرح موضوعى مفصل بر نهج‌البلاغة است كه در شصت فصل طراحى و تدوين شده است. اين موضوعات عبارتند از:
بدين ترتيب، وى تصميم مى‌گيرد تا شرحى جامع بر نهج‌البلاغه بنويسد كه فاقد كاستى‌ها و كژى‌هاى شرح‌هاى ديگر باشد. اما بر خلاف سنت رايج در شرح‌نويسى، كه براساس ترتيب خطبه‌ها، نامه‌ها و كلمات قصار شرح صورت مى‌گيرد، وى بر آن مى‌شود تا طرحى نو در انداخته و با چشم‌پوشى از سنت ترتيب لفظى، براساس "ترتيب معنوى" شرح خود را سامان دهد. بدين‌سان اين شرح نخستين شرح موضوعى مفصل بر نهج‌البلاغه است كه در شصت فصل طراحى و تدوين شده است. اين موضوعات عبارتند از:


توحيد، آفرينش جهان، آفرينش فرشتگان، خلقت انسان (حضرت آدم عليه‌السلام)، نبوت عامه و خاصه، امامت عامه و خاصه، ملاحم و مغيبات، دانش [[امام على(ع)|اميرالمؤمنين عليه‌السلام]] و ديگر سجاياى اخلاقى آن حضرت، تفسير آن حضرت از آيات قرآن كريم، قضاوت‌ها، پاسخ‌هاى مثل‌گونه [[امام على(ع)|اميرالمؤمنين عليه‌السلام]]، زهد و بى‌اعتنايى امام به دنيا، التزام على عليه‌السلام به حق و عدالت، دعاها، شگفتى‌هاى جهان آفرينش، دانش‌هاى ستوده و ناپسند، رهنمودهاى آن حضرت به خليفه دوم، دوستى و دشمنى او، شجاعت و شهامت وى، دوستان و دشمنان امام، سرزنش‌هاى او نسبت به كارگزاران خود، پيمان و تقيه آن حضرت، گله‌ها و شكايت‌هاى ايشان، كاستى‌هاى مردمان و اختلاف آنان، قضا و قدر، سخنان جامع آن حضرت در مسائل دين و دنيا، آنچه به عمر و عثمان مربوط مى‌شود، موضوع بيعت آن حضرت، داستان جمل، داستان صفين، حادثه نهروان، غارت‌ها، مقتل آن حضرت و وصيت‌هاى ايشان، مرگ، نكوهش دنيا، قيامت و بهشت و دوزخ، آنچه يك بنده نسبت به پروردگار خود بايد انجام دهد. اسلام و ايمان و تقوى و كفر و نفاق، قرآن كريم، عبادات و معاملات و خير و شر، فضايل و مكارم اخلاقى، صفات نكوهيده و پسنديده، آداب معاشرت، دوستان، شادباش و تسليت، آداب جنگ، نكوهش شاميان و ستايش كوفه، انصار و گروه‌هاى قريش، استسقاء و قربانى، اقبال و ادبار، فتنه‌ها و بدعت‌ها، عقل، قلب و دل، حقايق، فقر، زنان، شيطان و بالاخره موضوعات پراكنده.
توحيد، آفرينش جهان، آفرينش فرشتگان، خلقت انسان (حضرت آدم عليه‌السلام)، نبوت عامه و خاصه، امامت عامه و خاصه، ملاحم و مغيبات، دانش [[امام على(ع)|اميرالمؤمنين عليه‌السلام]] و ديگر سجاياى اخلاقى آن حضرت، تفسير آن حضرت از آيات قرآن كريم، قضاوت‌ها، پاسخ‌هاى مثل‌گونه [[امام على(ع)|اميرالمؤمنين عليه‌السلام]]، زهد و بى‌اعتنايى امام به دنيا، التزام على عليه‌السلام به حق و عدالت، دعاها، شگفتى‌هاى جهان آفرينش، دانش‌هاى ستوده و ناپسند، رهنمودهاى آن حضرت به خليفه دوم، دوستى و دشمنى او، شجاعت و شهامت وى، دوستان و دشمنان امام، سرزنش‌هاى او نسبت به كارگزاران خود، پيمان و تقيه آن حضرت، گله‌ها و شكايت‌هاى ايشان، كاستى‌هاى مردمان و اختلاف آنان، قضا و قدر، سخنان جامع آن حضرت در مسائل دين و دنيا، آنچه به عمر و عثمان مربوط مى‌شود، موضوع بيعت آن حضرت، داستان جمل، داستان صفين، حادثه نهروان، غارت‌ها، مقتل آن حضرت و وصيت‌هاى ايشان، مرگ، نكوهش دنيا، قيامت و بهشت و دوزخ، آنچه يك بنده نسبت به پروردگار خود بايد انجام دهد. اسلام و ايمان و تقوى و كفر و نفاق، قرآن كريم، عبادات و معاملات و خير و شر، فضايل و مكارم اخلاقى، صفات نكوهيده و پسنديده، آداب معاشرت، دوستان، شادباش و تسليت، آداب جنگ، نكوهش شاميان و ستايش كوفه، انصار و گروه‌هاى قريش، استسقاء و قربانى، اقبال و ادبار، فتنه‌ها و بدعت‌ها، عقل، قلب و دل، حقايق، فقر، زنان، شيطان و بالاخره موضوعات پراكنده.
خط ۵۲: خط ۵۲:
هر يك از اين موضوعات شصت‌گانه داراى زير موضوعات متعدد بوده كه شمارش بيان آن‌ها در اين گفتار كوتاه نمى‌گنجد.
هر يك از اين موضوعات شصت‌گانه داراى زير موضوعات متعدد بوده كه شمارش بيان آن‌ها در اين گفتار كوتاه نمى‌گنجد.


از ويژگى‌هاى برجسته اين كتاب، معرفى نسخه‌هاى گوناگون نهج‌البلاغة و اشاره به اشتباهات، تصحيف‌ها و تنظيم‌هاى مختلف اين نسخه‌ها و بالاخره داورى درباره ميزان اعتبار اين نسخه‌ها است.
از ويژگى‌هاى برجسته اين كتاب، معرفى نسخه‌هاى گوناگون نهج‌البلاغه و اشاره به اشتباهات، تصحيف‌ها و تنظيم‌هاى مختلف اين نسخه‌ها و بالاخره داورى درباره ميزان اعتبار اين نسخه‌ها است.


مؤلف همچنين اشاره مى‌كند، در برخى از شرح‌ها، قسمتى از شرح به‌عنوان متن يا بالعكس قلمداد شده است.
مؤلف همچنين اشاره مى‌كند، در برخى از شرح‌ها، قسمتى از شرح به‌عنوان متن يا بالعكس قلمداد شده است.
خط ۶۳: خط ۶۳:


# موضوعى بودن شرح.
# موضوعى بودن شرح.
# نگرش انتقادى به برخى از شرح‌هاى پيشين از جمله [[شرح نهج‌البلاغة (ابن ابی‌الحديد)|شرح ابن ابى‌الحديد]] و شرح ابن‌ميثم.
# نگرش انتقادى به برخى از شرح‌هاى پيشين از جمله [[شرح نهج‌البلاغة (ابن ابي‌الحديد)|شرح ابن ابى‌الحديد]] و شرح ابن‌ميثم.
# تصحيح متن نهج‌البلاغة، براساس متن منتشره از سوى شيخ محمد عبده مصرى و اقدام به تطبيق اين متن با چند متن ديگر از جمله متن [[شرح نهج‌البلاغة (ابن ابی‌الحديد)|نهج‌البلاغة ابن ابى‌الحديد]]، [[شرح نهج‌البلاغة (ابن میثم)|ابن‌ميثم]] و يك متن خطى.
# تصحيح متن نهج‌البلاغه، براساس متن منتشره از سوى شيخ محمد عبده مصرى و اقدام به تطبيق اين متن با چند متن ديگر از جمله متن [[شرح نهج‌البلاغة (ابن ابي‌الحديد)|نهج‌البلاغه ابن ابى‌الحديد]]، [[شرح نهج‌البلاغة (ابن میثم)|ابن‌ميثم]] و يك متن خطى.
# مستندسازى روايات نهج‌البلاغة براساس متون قبل از تأليف نهج‌البلاغة. علامه با كوششى درخور توجه تلاش كرده است تا منابع روايات نهج را يافته و متن خود را با متون قبل از نهج‌البلاغة تطبيق دهد.
# مستندسازى روايات نهج‌البلاغه براساس متون قبل از تأليف نهج‌البلاغه. علامه با كوششى درخور توجه تلاش كرده است تا منابع روايات نهج را يافته و متن خود را با متون قبل از نهج‌البلاغه تطبيق دهد.
# گستردگى موضوعات مورد بحث. علامه با انتخاب 60 عنوان اصلى كه هر كدام دربردارنده، چندين عنوان فرعى است. اهم موضوعات اين كتاب شريف را به بحث گذاشته است. اين موضوعات هر يك جلوه‌اى از نهج‌البلاغة را نشان داده و بيانگر دامنه وسيع اين دائرةالمعارف عرفان، حكمت، سياست و فلسفه و كلام است.
# گستردگى موضوعات مورد بحث. علامه با انتخاب 60 عنوان اصلى كه هر كدام دربردارنده، چندين عنوان فرعى است. اهم موضوعات اين كتاب شريف را به بحث گذاشته است. اين موضوعات هر يك جلوه‌اى از نهج‌البلاغه را نشان داده و بيانگر دامنه وسيع اين دائرةالمعارف عرفان، حكمت، سياست و فلسفه و كلام است.
# توجه به ظرائف حوادث تاريخى. احاطه علامه بر مباحث تاريخى موجب گرديده تا در مورد حوادث تاريخى با دقت سخن گفته و خطاهاى شارحان پيشين را نشان دهد.
# توجه به ظرائف حوادث تاريخى. احاطه علامه بر مباحث تاريخى موجب گرديده تا در مورد حوادث تاريخى با دقت سخن گفته و خطاهاى شارحان پيشين را نشان دهد.
# بى‌طرفى علمى در نقد و بررسى. علامه بدون تعصب و جانبدارى از مذهبى خاص، نقدهاى علمى خود را بر سخنان شارحان گذشته مطرح نموده و ضمن برشمردن محاسن آنان، معايب آشكار را نيز مطرح مى‌نمايد.
# بى‌طرفى علمى در نقد و بررسى. علامه بدون تعصب و جانبدارى از مذهبى خاص، نقدهاى علمى خود را بر سخنان شارحان گذشته مطرح نموده و ضمن برشمردن محاسن آنان، معايب آشكار را نيز مطرح مى‌نمايد.
خط ۷۲: خط ۷۲:
با اين همه، نبايد از ذكر چند كاستى در اين شرح ارجمند غفلت ورزيد:
با اين همه، نبايد از ذكر چند كاستى در اين شرح ارجمند غفلت ورزيد:


# اين شرح، براساس گرايشات و توانائى‌هاى علمى مؤلف، بيشتر شرحى "نقلى" است و عليرغم معارف گسترده و عميق عقلى و فلسفى در نهج‌البلاغة، شرح مذكور كمتر صبغه عقلى دارد.
# اين شرح، براساس گرايشات و توانائى‌هاى علمى مؤلف، بيشتر شرحى "نقلى" است و عليرغم معارف گسترده و عميق عقلى و فلسفى در نهج‌البلاغه، شرح مذكور كمتر صبغه عقلى دارد.
# هر چند فصل‌هاى شصت‌گانه بيشترين تنوع موضوعى را دارند. اما ترتيب منطقى خاصى در اين چينش مشهود نيست.
# هر چند فصل‌هاى شصت‌گانه بيشترين تنوع موضوعى را دارند. اما ترتيب منطقى خاصى در اين چينش مشهود نيست.


خط ۸۳: خط ۸۳:


==منابع مقاله==
==منابع مقاله==
#[[:noormags:8861|پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله قبسات، بهار 1380 شماره 19، عنوان مقاله: نگاهى به شرح‌هاى نهج‌البلاغة اثر مصطفى بروجردى]].
#[[:noormags:8861|پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله قبسات، بهار 1380 شماره 19، عنوان مقاله: نگاهى به شرح‌هاى نهج‌البلاغه اثر مصطفى بروجردى]].


# پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله آينه پژوهش مهر و آبان 1376 شماره 46، عنوان مقاله: معرفى‌هاى اجمالى.
# پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله آينه پژوهش مهر و آبان 1376 شماره 46، عنوان مقاله: معرفى‌هاى اجمالى.


{{نهج‌البلاغة}}
{{نهج‌البلاغه}}


==وابسته‌ها==
==وابسته‌ها==
خط ۹۳: خط ۹۳:




[[ترجمه و شرح موضوعی نهج‌البلاغة پیرامون رستاخیر و وظیفه بندگی]]
[[ترجمه و شرح موضوعی نهج‌البلاغه پیرامون رستاخیر و وظیفه بندگی]]




۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش