|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| == رساله ذکریّه ==
| |
|
| |
|
| {{جعبه اطلاعات کتاب
| |
| | تصویر =
| |
| | عنوان = رساله ذکریّه
| |
| | عنوان‌های دیگر =
| |
| | پدیدآوران =
| |
| [[امیر سیّد علی همدانی]] (نویسنده)
| |
| [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] (مصحح)
| |
| | زبان =فارسی
| |
| | کد کنگره = 5ر8هـ/8/288 BP
| |
| | موضوع = عرفان و تصوّف. آداب طریقت.
| |
| | ناشر = انتشارات نجم کبری
| |
|
| |
| | مکان نشر =ایران ـ کرج
| |
| | سال نشر = 1394 ش
| |
|
| |
| | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE0000AUTOMATIONCODE
| |
| | چاپ =1
| |
| | شابک =8-21-2905-964-978
| |
| | تعداد جلد =1
| |
| | کتابخانۀ دیجیتال نور =
| |
| | کتابخوان همراه نور =
| |
| | کد پدیدآور =
| |
| | پس از =
| |
| | پیش از =
| |
| }}
| |
|
| |
| ''' رساله ذکریه ''' نوشته‌ی شیخ کامل [[امیر سیّد علی همدانی]] عارف قرن هشتم هجری است. ذکر از مهمترین مسائل مربوط به عارفان است که زمینه و اصلی قرآنی دارد و قهراً با همین عنوان شاید چندین رساله ی دیگر وجود داشته باشد که دیگر عارفان نوشته اند. مصحح این رساله پیش از این تصحیح خود در خصوص ذکر آثاری را خلق کرده بود، به مانند [[تجلّی ذکر در آینه ی وحی]]، [[یاد خدا]] و [[در هندسه‌ی یاد]].
| |
|
| |
| نویسنده ی رساله از مشایخ بزرگ مکتب کبرویه و از خلفای شیخ [[نجم‌الدین کبری، احمد بن عمر|نجم‌الدین کبری]] است که در دوره ی خود منشأ اثر بوده و در سفری که به هند و کشمیر و پاکستان داشته است مردم آن دیار را در آن زمان به اسلام مشتاق کرده و مسلمانی را به ایشان هدیه نمود کهاکنون مسلمانیِ خود را وامدار حضور و تعلیمات و اخلاق و مرام اویند. ضمن این که وی شیعه بوده و ارادتی تام و تمام به اهل بیت نبوی داشته است که در نوشته ها و نیز در اشعار او وجود دارد.
| |
|
| |
| مصحح کتاب با شناخت وسیعی که از مشایخ طریقت کبرویه دارد و در این باره مرجعی کامل است در خصوص مذهب [[امیر علی همدانی]] می گوید: امیر علی مذهبی شیعی و دوازده امامی داشته و آثار او هم مؤیّد این مطلب است و گذشته از او؛ سلسله ی کبرویه از ابتدا تا انتها دارای مشایخی شیعی بوده و از مروّجان راستین تشیّع در جوامع اسلامی به حساب می آیند این جریان فکری را آثارشان که خوشبختانه موجود است تأیید می کند<ref>مقدّمه، ص 13</ref>. همچنین در همین مقدّمه سه رباعی از شیخ درج شده که در هر سه می توان شیعه بودن شیخ را به وضوح دید<ref>مقدّمه، ص 12</ref>. در عین حال وی رساله ای هم دارد تحت عنوان [[السبعین فی فضائل امیرالمؤمنین]] که می تواند تأییدی دیگر بر این باور بوده باشد.
| |
|
| |
|
| |
| == ساختار ==
| |
|
| |
| [[رساله ذکریّه]] اثری است عرفانی و بسیار مختصر که با مقدّمه و تصحیح استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] به انتشار رسیده است. در انتهای این اثر رساله ی مختصر دیگری هم هست تحت عنوان [[چهل مقام صوفیه]]. کتاب در مجموع حجم کمی در حدود 90 صفحه دارد ولی با این حال رساله ای پربار است و مقدّمه ی عالمانه نیز بر این سودمندی افزوده است.
| |
|
| |
| در همان ابتدای اثر صفحه ای تحت عنوان فهرست مطالب دیده می شود که چهار سطر بیشتر ندارد و این چهار سطر عبارتند از: مقدّمه، رساله ذکریه، رساله چهل مقام، و نمایه ی کتاب. مقدّمه از صفحه ی 5 شروع می شود تا صفحه ی 32 ادامه می یابد که مقدّمه ای جامع و مطول به نظر می رسد. آنگاه رساله ذکریه از صفحه ی 33 آغاز می شود و تا صفحه ی 69 ادامه می یابد و بعد از آن از صفحه ی 71 رساله چهل مقام آغاز می شود تا 79.
| |
|
| |
| مصحح کتاب غیر از تصحیح کار دشواری را در متن داشته که نتیجه ی زحمات او را در پاورقی های هر صفحه می توان مشاهده نمود. از آنجا که رساله ذکریه دارای آیات بسیار زیاد است، چه به اشاره و چه به عبارت، تماماً در پاورقی آدرس آیه و سوره را می توان دید و ترجمه ی آن را هم می توان مشاهده نمود. ضمن این که الفاظ دشوار کتاب که کم هم نیست تماماً مورد توضیح واقع شده و خوانش کتاب را سهل و ساده می سازد. غیر از آن نامهای عارفان و صوفیانی که در این رساله آمده نیز توسّط مصحح به خوبی توضیخ داده شده و موقعیت ایشان مورد معرّفی قرار گرفته است. کما این که نامهایی مانند [[ابوالحسن خرقانی]]، [[ابوبکر واسطی]]، [[جنید بغدادی]]، [[ابوبکر کتّانی]]، [[ابوعلی رودباری]]، [[ابومحمد رویم]] و [[خواجه عبدالله انصاری]] از جمله ی آنهاست. ضمن اینکه الفاظ خاص تصوّف نیز در این رساله بسیار زیاد است که آنها نیز تعریف و توضیح مطلوب یافته است، به مانند: ناسوت، لاهوت، سبحات، جواذب، خواطف، اغیار، مألوفات، شواغل، تجرید، تفرید، عقبات، عنقا، اشواق، هویّت و مواردی دیگر.
| |
|
| |
| در این رساله به وفور از آیات و الفاظ آیات مورد استفاده قرار گرفته چنانکه در هیچ صفحه ای نیست که از آیه یا آیاتی نشان نباشد، در عین حال به سخنان و یا احوال عارفان قدیم که نامشان آمد نیز اشاره هایی صورت گرفته و در این بین گاهی اشعاری از خود شیخ نیز دیده می شود که قابل توجّه است.
| |
|
| |
|
| |
| == گزارش محتوا==
| |
|
| |
| کتاب [[رساله ذکریّه]] از آثار ارزشمند شیخ [[امیر علی همدانی]] است. از او آثار زیادی در دست است که هر کدام به نوبه ی خود بسیار قابل توجّه اند، ولی در اینجا دو رساله ی کوتاه از وی در کنار هم قرار گرفته که یکی همین [[رساله ذکریّه]] است و یکی هم [[چهل مقام صوفی]]، و هر یک در نوع خود مهم و قابل خواندن است.
| |
|
| |
| کتاب با مقدّمه ای مطوّل از سوی استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] آغاز می شود که این مقدّمه نکات بسیار زیادی در پیش روی ما قرار می دهد. معرّفی شیخ از جمله ی این نکات است که با قلم روان و محکم وی در این اثر جای گرفته است. معرّفی خانواده ی شیخ، پدر [[شهاب الدین بن سیّد محمّد همدانی]] و مادر و خانواده ی او به مانند دایی وی [[سیّد علاء الدّین]] مقدّم واقع شده است<ref>مقدّمه، ص 5</ref>. [[سیّد علاء الدین]] خود از مریدان و ارادتمندان شیخ [[محمود مزدقانی]] بود، تعلیمات اوّلیه را همین سیّد به [[امیر علی همدانی]] یاد داد. ظاهراً در کمسالی که حدود 12 سال بیش نداشته با خلوت و چلّه نشینی آشنا شده و از کم و کیف سلوک و ذکر و نحوه ی ادای آن پرسشهایی از دایی خود می کند که وی قادر به پاسخ دادن به آنها نیست و از این رو وی را به شیخ الشّیوخ زمان [[محمود مزدقانی]] دلالت می دهد و از همانجا تربیت و تعلیم سلوکی می بیند و به کمالاتی می رسد که در تاریخ مشهور است<ref>مقدّمه، صص 8-6</ref>.
| |
|
| |
| تربیت [[امیر علی]] را به درویشی توانمند و مجرّب به نام [[اخی علی دوستی]] سپردند که وی خود تربیت یافته ی شیخ [[علاءالدوله سمنانی]] بود<ref>مقدّمه، ص 9</ref>. در تصوّف [[امیر علی]] را به القابی مفتخر کرده بودند که از جمله ی آنها یکی [[علی ثانی]] است و یکی هم [[امیر کبیر]]، که نخست شأن دینی و مذهبی دارد و دومی شأن اجتماعی و سیاسی. <ref>مقدّمه، ص 12</ref>.
| |
| وجود چند رباعی در صفحه ی 12 مقدّمه موقعیّت باور وی را هم به خوبی به نمایش در می آورد، چنانکه آمده است: {{شعر}}
| |
| {{ب|''پرسید عزیزی که علی! اهل کجایی؟''|2=''گفتم: به ولایات علی کز همدانم''}}
| |
| {{ب|''نه زان همهدانم که ندانند علی را''|2=''من زآن همدانم که علی را همه دانم''<ref>مقدمه، ص 12</ref>}}
| |
| {{پایان شعر}}
| |
| رباعی دیگر چنین است: {{شعر}}
| |
| {{ب|''گر حبّ علی وآل بتولت نبود''|2=''امید شفاعت از رسولت نبود''}}
| |
| {{ب|''گر طاعت حق جمله بجا آری تو''|2=''بی مهر علی هیچ قبولت نبود''<ref>مقدمه، ص 12</ref>}}
| |
| {{پایان شعر}}
| |
| و این رباعی سوّم به تمامی نظر و باور شیخ را به نمایش در می آورد: {{شعر}}
| |
| {{ب|''گر بدر منیری و سما منزل تو''|2=''وز کوثر اگر سرشته باشد گل تو''}}
| |
| {{ب|''گر مهر علی نباشد اندر دل تو''|2=''مسکین تو و سعیهای بی حاصل تو''<ref>مقدمه، ص 12</ref>}}
| |
| {{پایان شعر}}
| |
|
| |
| مصحح در ادامه ی مقدّمه ی خود به دقّت و زیبایی از حقیقت ذکر در قرآن با استشهاد کامل به آیات سخن می گوید و زمینه ساز بحث رساله می شود تا خواننده بداند که اصل رساله ذکریّه هم چیزی بیرون از همین آیات نیست، زیرا شیخ و دیگر مشایخ عارف در ذکر مرادشان آیات قرآن، تبیین و تفهیم آن است. مصحح غیر از آیات قرآن در دو بخش دیگر به اختصار از ذکر سخن می گوید، یکی از دید حدیث و کلام معصوم و یکی هم از منظر کلام عارفان. در احادیث معصومان از منابعی چون: [[الکافی]]، [[غررالحکم]]، [[وسائل الشیعه]]، [[مستدرک الوسائل]] و [[عوالی اللآلی]] استفاده کرده است. و در کلام عارفان به منابع زیادی رجوع کرده و اسناد را معرّفی نموده، که برای نمونه می توان به [[رساله قشیریه]]، [[التعرّف]]، [[شرح تعرّف]]، [[اسرار التوحید]]، و برخی دیگر اشاره کرد.
| |
|
| |
| متن رساله ذکریه با حمد و ستایش خداوند و درود بر پیامبر و اهل بیت او آغاز می شود. آنگاه با اشاره به ماجرای الست بحث را آغاز می کند و در ادامه با استناد به آیه ی «فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتد و منهم سابق بالخیرات» که در سوره فاطر آیه 32 آمده به سه گروه اشاره می کند که عبارتند از:
| |
| # گروه اوّل، ظالمان سرگشته ی مثبور و غافلان بیچاره ی مغرور بودند ... <ref>متن، ص 36</ref>.
| |
| # گروه دوّم، مقتصدان اصحاب یمین بودند که قدم همیت بر مراتع بهیمی فراتر نهادند و در طلب حیات طیبه و صفای ... <ref>متن، ص 37</ref>.
| |
| # گروه سوّم، سابقان صفوف ولایت و مقرّبان بارگاه عنایت بودند که کحل «مازاغ البصر و ماطغی» در چشم جان کشیدند ... <ref>متن، ص 38</ref>.
| |
|
| |
| انتهای رساله ذکریه شیخ به ارکان سلوک نزد ارباب طریقت اشاره می کند و این ارکان که زیاد هم نیست به ترتیب در نظر او چنین است:
| |
| # باب اوّل طهارت است.
| |
| # باب دوّم توکّل است.
| |
| # باب سوّم توبه است.
| |
| # باب چهارم عدل است.
| |
| آنگاه برای هر یک از این ارکان چهارگانه آیه ای را می آورد که نشان بدهد این ارکان بر مینای قرآن و آیات چنین معنا یافته است. و در توضیح این چهار رکن می افزاید که هر کدام دارای دو طبقه است، طبقه ی ظاهر و طبقه ی باطن که در مجموع هشت رکن می شود و نیز متذکّر می گردد که این هشت رکن از دیر باز تا کنون مورد نظر بوده است، چنانکه گویا واضع این هشت شرط [[جنید بغدادی]] بوده است<ref>متن، صص 65-64</ref>.
| |
|
| |
| امّا رساله ی دوّم که [[چهل مقام صوفی]] است برای هر مقام توضیح مختصری وجود دارد. اسامی این چهل مقام چنین است: نیّت، انابت، توبه، ارادت، مجاهده، مراقبه، صبر، ذکر، مخالفت نفس، موافقت بر بلا، تسلیم، توکّل، زهد، عبادت، ورع، اخلاص، صدق، خوف، شوق، فنا، بقا، علم الیقین، معرفت، ولایت، محبّت، شوق، وحدت، قرت، انس، وصال، کشف، محاضره، تجرید، تفرید، انبساط، تحیّر، نهایت، و مقام چهلم تصوّف است. و تعریف شیخ در آخر رساله در خصوص صوفی چنین است: و صوفی آن بوَد که از همه مرادها صافی بوَد؛ و زبانش از غیبت و فضولی صافی بوَد؛ و دلش از علّت صافی بوَد؛ و چشمش از خیانت صافی بوَد؛ و از جهان دوخته بوَد و با حق آموخته بوَد؛ و باطنش از آفت صافی بوَد؛ و نفسش ازشهوت صافی بوَد؛ و ظاهرش از آرایش صورت صافی و گفتارش صافی بوَد. و این چهل مقام، پیغمبران را بوده است اولین مقام آدم است علیهم السلام و آخرین مقام محمّد رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم و الحمد لله و حده و السّلام علی من اتبع الهدی<ref>متن، ص 79</ref>.
| |
|
| |
|
| |
| ==ویژگیها==
| |
| کتاب [[رساله ذکریّه]] اثر عارف کامل [[امیر علی همدانی]] است که با مقدّمه، تصحیح و توضیحات استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] به انتشار رسیده است. در این اثر و در مقدّمه‌ی مصحح نکات زیادی قابل دیدن است:
| |
| # ذکرنثری همراه با آیات قرآن و کلمات بزرگان و همراه با اشعاری نیکو.
| |
| # این که تمام سخنان مستند به کتاب و سنّت است.
| |
| # مقدّمه‌هایی که مصحح بر کتاب نوشته بسیار عالی و راهگشاست.
| |
| # پاورقی ها بسیار مهم و قابل تأملند.
| |
| # رساله ی چاشنی شده نیز خالی از لطف نیست.
| |
| # منابع وسیعی که در دین و حدیث و عرفان و ادب در توضیحات پاورقی و نیز مقدّمه به آنها سند داده شده بر اعتبار کتاب افزوده است.
| |
|
| |
|
| |
| ==وضعیت کتاب==
| |
| [[رساله ذکریّه]]، تألیف شیخ کامل [[امیر علی همدانی]] است که با تصحیح و توضیح و مقدّمه‌ی کامل استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] به انتشار رسیده است.
| |
|
| |
| کتاب در یک جلد با مقدّمه‌ای مطول نوشته شده است. متن کتاب به زبان فارسی است. کتاب دارای 92 صفحه است. قابل ذکر است که رساله ی مختصر دیگری در انتهای کتاب با نام [[چهل مقام صوفی]] وجود دارد که آن هم از [[امیر علی همدانی]] است. این اثر در قطع رقعی و با جلد نرم و کاغذ مرغوب منتشر شده. در آغاز، فهرست مطالب درج شده و در انتهای اثر فهرستی کامل از نمایه وجود دارد و در انتها نیز برخی از آثار انتشارات نجم کبری و برخی از آثار مصحح این رساله درج شده است.
| |
|
| |
|
| |
| ==پانویس ==
| |
| <references />
| |
|
| |
| ==منابع مقاله==
| |
| مقدّمه و متن کتاب
| |
|
| |
| ==وابسته‌ها==
| |
| {{وابسته‌ها}}
| |
|
| |
| [[تأویلات باطنی در شهود معنوی رنگ و نور]]
| |
|
| |
| [[مکتوبات علاء‌الدّوله سمنانی]]
| |
|
| |
| [[آشنایی با مکتب کبرویه]]
| |
|
| |
| [[سعدالدین حموی (زندگی، سلوک و اندیشه)]]
| |
|
| |
| [[نجم کبری]]
| |
|
| |
| [[نجم الدّین کبری، پیر ولی تراش]]
| |
|
| |
| [[سر سماع]]
| |
|
| |
| [[رساله عشق و عقل]]
| |
|
| |
| [[اشعار نجم‌الدین رازی]]
| |
|
| |
| [[آشنایی با مکتب کبرویه]]
| |
|
| |
| [[علاءالدوله سمنانی پیر عارفان]]
| |
|
| |
| [[فوائح الجمال و فواتح الجلال|فوائح الجمال]]
| |
|
| |
| [[منهاج السالکین و معراج الطالبین]]
| |
|
| |
|
| |
| [[رده:کتاب‌شناسی]]
| |
| [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
| |
| [[رده: تصوف و عرفان]]
| |
| [[رده:طرائق صوفیه]]
| |
| [[رده:مهر(1400)]]
| |
| [[رده:مقالات کاربران]]
| |
