تأويلات أهل السنة: تفاوت میان نسخه‌ها

ماتريدى در تفسير خود ابتدا به بيان اقوال مفسرين و اختلافات آنها پرداخته است؛ مثلاً در تفسير ''' «يوْمَ يقُومُ الرُّوحُ وَ الْمَلَائِكة صَفًّا...» ''' گفته است: «اختلف في الروح؛ فمنهم من قال: هو جبريل(ع) و منهم من صرفه إلى أرواح المسلمين و منهم من ذكر أنّهم الحفظة على الملائكة يرون الملائكة و لا تراهم الملائكة»، سپس نظر خود را بيان نموده است: «و جاز أن يكون الرُّوح الكتب المنزلة من السماء...». همچنين در ادامه در برخى موارد ابتدا ديدگاه خود را بيان مى‌نمايد، سپس براى بيان خود آيه‌اى از قرآن يا روايت يا از عقل و... را شاهد مثال مى‌آورد (عبدالفغار حسين. اف).

ب)- جواز تأويل و حمل برخلاف ظاهر: از ديگر مبانى تفسير، تأويل و حمل برخلاف ظاهر است؛ البته با در نظر گرفتن و رعايت شرايط و ضوابط تأويل، امام ماتريدى در برخى از موارد، تأويل و حمل برخلاف ظاهر را قبول كرده و در تفسيرش نيز نمايان است؛ چنان‌كه در تفسير آيات ''' «الله يستهزىء بهم...» '''، ''' «و مكروا و مكر الله...» ''' و ''' «يخادعون الله و هو يخادعهم...» '''، معانى «استهزا»، «مكر» و «خدعه» را كه به خداوند نسبت داده شده، به معناى جزاى استهزا، مكر و خدعه مى‌داند و مى‌گويد: چون اين صفات مذموم هستند، پس نسبت دادن آن به خداوند جايز نيست.

در ذيل آيه 29 سوره نبأ كه خداوند فرموده: ''' «و كلّ شَيءٍ أحصَينَاهُ كتَاباً» '''، آيه 49 سوره كهف را آورده و گفته است: «جائز أن يكون الإحصاء و الكتاب واحداً و جائز أن يكون أريد بالإحصاء ما أثبت في الكتاب، كقوله تعالى: ''' «لا يغادر صغيرة و لا كبيرة إلاَّ أحصاها» '''».

ج)- سنت اهل‌بيت(ع): ماتريدى در برخى از آيات از سنت اهل بيت پيامبر(ص) نيز استفاده نموده است؛ به‌عنوان مثال، در ذيل آيه 38 سوره نبأ كه خداوند مى‌فرمايد: ''' «لاَ يتَكلَّمُونَ إلاَّ مَنْ أذِنَ لَهُ الرَّحْمَانُ وَ قَالَ صَوَاباً» '''، بعد از ذكر اقوال مفسرين و نظريات خويش، سخنى را از حضرت على(ع) اين‌گونه ذكر مى‌كند: «و ذكر علي بن أبي‌طالب(رض): أنه مر بعجوز و هي تدعو فتقول: اللهم اجعلني من أهل شفاعة محمد(ص) و...».

د)- اقوال صحابه و تابعين: ماتريدى از اقوال صحابه و تابعين در تفسير خويش زياد استفاده نموده است؛ به‌عنوان مثال، در ذيل آيه 14 سوره نبأ كه مى‌فرمايد: ''' «وَ أنْزَلنَا مِنَ المُعْصِرَاتِ ماءً ثَجَّاجاً» '''، از اصحابى مانند حضرت ابن عباس(رض) در باره واژه المعصرات مى‌گويد: «هي ذوات الأعاصير؛ يعنى: الرياح، كقوله: ''' «فَأَصَابَها إعصارٌ» '''؛ أى: ريح».

ه‍)- ادبيات عرب: استفاده از ادبيات عرب، امثال بلاغت، لغت، شعر، نحو و... يكى ديگر از منابع تفسيرى است كه ماتريدى در تفسير خود از برخى از آنها استفاده نموده است؛ به‌عنوان مثال، در ذيل آيه 24 سوره نبأ كه خداوند فرموده: ''' «لاَ يذُوقُونَ فيها بَرْداً وَ لاَ شَراباً» '''، در باره واژه برداً فرموده: «أن البرد هو النوم، الروح و الراحة».