تلخيص الأدلة لقواعد التوحيد: تفاوت میان نسخه‌ها

| کتابخانۀ دیجیتال نور =  

مؤسس فرقه ماتریدیه، ابومنصور محمد بن محمد بن محمود سمرقندی حنفی است. او متکلم، فقیه و مفسر قرآن بود. ماتریدیه که دومین نحله کلامی اهل سنت است، روش کلامی آن‌ها مخالف روش کلامی معتزله است؛ شباهت‎هایی با روش کلامی اشعری دارد، ولی تفاوت‎هایی نیز میان آن‌ها هست. به نظر بسیاری، روش کلامی ماتریدی نسبت به اشعری، توجه بیشتری به مسائل عقلی دارد و به همین جهت می‌توان روش او را راه میانه معتزلی و اشعری دانست.

محقق در مقدمه علمایی را که قبل از [[صفار، ابراهیم بن اسماعیل|صفار]] در مذهب ماتریدیه نقش ایفا نموده‌اند، نام می‌برد؛ ابومنصور ماتریدی (متوفی 333ق)، حکیم سمرقندی (متوفی 342ق)، ابوالحسن رستغفنی (متوفی حدود 345ق)، ابوالیسر بزدودی (متوفی 493ق)، ابومعین نسفی (متوفی 508ق)، نجم‌الدین نسفی (متوفی 537ق) از آن جمله‌اند<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص13-15</ref>.

فصل اول را به اسماء الله الحسنی اختصاص داده است. او در این‌باره می‌گوید: اهل سنت و حدیث، به‌خلاف اسماعیلیه، معتقدند که خداوند دارای اسم است.<ref>همان، ص53-54</ref>. قرآن، سنت و اجماع بر این مدعا گواهی می‌دهند؛ زیرا در قرآن آمده: '''وَ لِلّٰهِ اَلْأَسْمٰاءُ اَلْحُسْنىٰ فَادْعُوهُ بِهٰا وَ ذَرُوا اَلَّذِينَ یلْحِدُونَ فِي أَسْمٰائِهِ سَيجْزَوْنَ مٰا كٰانُوا يعْمَلُونَ''' (اعراف‏: 180) و پیامبر در این زمینه فرموده است: «لله تسعة و تسعون اسما، مائة غیر واحد؛ من أحصاها دخل الجنة»<ref>ر.ک: همان، ص54</ref>.

نویسنده، ارکان ایمان را، ایمان به خدا، فرشتگان، کتاب‌های آسمانی، پیامبران، روز قیامت و ایمان به اینکه خیر و شر از جانب خداست می‌داند و به دو آیه شریفه: '''يٰا أَيهَا اَلَّذِينَ آمَنُوا آمِنُوا بِاللّٰهِ وَ رَسُولِهِ وَ اَلْكتٰابِ اَلَّذِي نَزَّلَ عَلىٰ رَسُولِهِ وَ اَلْكتٰابِ اَلَّذِي أَنْزَلَ مِنْ قَبْلُ وَ مَنْ يكفُرْ بِاللّٰهِ وَ مَلاٰئِكتِهِ وَ كتُبِهِ وَ رُسُلِهِ وَ اَلْيوْمِ اَلْآخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلاٰلاً بَعِيداً''' (نساء: 136) و آیه شریفه: '''وَ اَللّٰهُ خَلَقَكمْ وَ مٰا تَعْمَلُونَ''' (الصافات‏: 96) و... استناد می‌کند<ref>ر.ک: متن کتاب، ص203</ref>.

نویسنده در باب رؤیت خدا مطابق با اعتقاد ماتریدیه، معتقد به رؤیت است و آن را مستلزم‎ جسمانیت‎ خدا نمی‌داند و اعتقاد دارد که شرایط رؤیت این دنیایی با آن دنیا متفاوت‎ است‎. ماتریدی‎ میان ادراک و رؤیت تفکیک قائل است و مدعی است که ادراک مستلزم محدودیت مدرَک است و ازاین‌رو‎، خدا ادراک نمی‌شود، اما رؤیت ممکن است و موجب محدودیت نمی‌شود و اعتقاد به‎ آن‎ لازم‎ است. ماتریدی برای اثبات مدعای خود به آیات و روایات، به‌خصوص آیه: '''وجوه يومئذ ناضرة‎ إلی‎ ربها‎ ناظرة''' (قیامت: 23 و 22)، استدلال می‌کند و معتقد است این آیه قطعاً به‎ معنای‎ نظر کردن به خدا و رؤیت است، نه به معنای انتظار یا نظاره آیات الهی؛ زیرا اولاً‎، قیامت‎ محل انتظار نیست. ثانیاً، «ناظرة» به «إلی» متعدی شده است که در‎ مورد‎ نظر کردن به چیزی استعمال می‌شود، نه انتظار‎. ثالثاً‎، نظر‎ کردن به آیات الهی در دنیا نیز‎ حاصل‎ می‌شود و لازم نیست که به‌خصوص در قیامت بر آن تأکید شود. رابعاً، انتظار‎ داشتن‎ رحمت خدا یا نظاره آیات الهی‎ مخصوص‎ مؤمنان نیست‎، درحالی‌که آیه در بشارت به مؤمنان‎ است‎؛ بنابراین، اعتقاد به رؤیت خدا در بهشت به‌وسیله مؤمنان لازم است‎. ماتریدی‎ در همین‎ جا نیز تأکید می‌ورزد‎ که باید رؤیت خدا‎ را‎ از جهات تشبیهی و جسمانی پیراسته‎ کرد‎<ref>ر.ک: جلالی، سید لطف‌الله، ص105</ref>.