۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'خليلي، جعفر' به 'خلیلی، جعفر') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
}} | }} | ||
'''موسوعة العتبات المقدسة'''، تألیف جعفر | '''موسوعة العتبات المقدسة'''، تألیف [[خلیلی، جعفر|جعفر خلیلی]]، نویسنده و روزنامه‌نگار عراقی ایرانی‌تبار، از آثار مهم در بررسی تاریخ و آثار علمی - فرهنگی شهرهای مقدس مکه، مدینه، نجف، کربلا، نجف، سامرا ، کاظمین، مشهد و قدس است. این اثر به زبان عربی در دوازده جلد منتشر شده است. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۳۵: | خط ۳۵: | ||
نویسنده در مقدمه، نام موسوعه را اعم و گسترده‌تر از دائرةالمعارف دانسته است. هر دائرةالمعارف و معجمی در اصطلاح موسوعه است، لکن هر موسوعه‌ای معجم یا دائرةالمعارف نیست. نظام تألیف در معجم و در دائرةالمعارف بر مبنای حروف الفباست که با حرف الف آغاز و به حرف یاء ختم شده است، اما موسوعه مباحثش در شیوه تألیف به هیچ نظامی ملتزم نیست و تقدیم و تأخیر موضوعاتش بسته به سلیقه و ذوق نویسنده و مقتضیات بحث است؛ پس چون اهداف آن وسیع و احاطه‌اش گسترده است، نام موسوعه بر آن مطابق با واقع است. نوعی از موسوعات «تذکره» نامیده می‌شود. شیوه علمای عرب و غیر عرب این بوده که در این نوع از موسوعات، مجموعه‌ای از علوم را گرد می‌آوردند؛ مانند: تذکر صفدی و تذکره ابن حمدون<ref>ر.ک: همان، ص6-5</ref>. | نویسنده در مقدمه، نام موسوعه را اعم و گسترده‌تر از دائرةالمعارف دانسته است. هر دائرةالمعارف و معجمی در اصطلاح موسوعه است، لکن هر موسوعه‌ای معجم یا دائرةالمعارف نیست. نظام تألیف در معجم و در دائرةالمعارف بر مبنای حروف الفباست که با حرف الف آغاز و به حرف یاء ختم شده است، اما موسوعه مباحثش در شیوه تألیف به هیچ نظامی ملتزم نیست و تقدیم و تأخیر موضوعاتش بسته به سلیقه و ذوق نویسنده و مقتضیات بحث است؛ پس چون اهداف آن وسیع و احاطه‌اش گسترده است، نام موسوعه بر آن مطابق با واقع است. نوعی از موسوعات «تذکره» نامیده می‌شود. شیوه علمای عرب و غیر عرب این بوده که در این نوع از موسوعات، مجموعه‌ای از علوم را گرد می‌آوردند؛ مانند: تذکر صفدی و تذکره ابن حمدون<ref>ر.ک: همان، ص6-5</ref>. | ||
موسوعات عربی، افزون بر اینکه از قدیمی‌ترین موسوعات در تاریخ فرهنگ عامه است، گسترده‌ترین آنها از جهت اشتمال بر مباحث مختلفی در دین، علم، حکمت، ادب، تاریخ و فن است. حتی کتب عربی ویژه که برای یک غرض اختصاصی تألیف شده، نیز صبغه موسوعه عام را داراست و تنها اندکی از آنها فاقد این صبغه می‌باشد؛ به‌عنوان مثال کتاب | موسوعات عربی، افزون بر اینکه از قدیمی‌ترین موسوعات در تاریخ فرهنگ عامه است، گسترده‌ترین آنها از جهت اشتمال بر مباحث مختلفی در دین، علم، حکمت، ادب، تاریخ و فن است. حتی کتب عربی ویژه که برای یک غرض اختصاصی تألیف شده، نیز صبغه موسوعه عام را داراست و تنها اندکی از آنها فاقد این صبغه می‌باشد؛ به‌عنوان مثال کتاب «[[الأغاني]]» تنها مشتمل بر آوازها و آواز‌خوان‌ها نیست، بلکه یک موسوعه تاریخی عام است که مشتمل بر اخبار عرب، فارس و روم، در سیاق حدیث است. این موسوعه همچنین موسوعه‌ای ادبی مشتمل بر اشعار عربی و نثر و شرح حال شعرا و خطبا و نویسندگان و حکام و امراء و فرماندهان در اغلب ادوار تاریخی و ادبی و هنری است و نیز به جهت اشتمال بر قصص و افکار و شواهد، کتاب حکمت و امثال و اخلاق است<ref>ر.ک: همان، ص9</ref>. | ||
محقق اثر در ادامه مقدمه، پنج موسوعه بزرگ قدامة بن جعفر (متوفی 237ق)، ابوعثمان جاحظ (متوفی 255ق)، ابن قتیبه دینوری (متوفی 276ق)، ابوحنیفه دینوری (متوفی 282ق) و ابوالعباس مبرد (متوفی 285ق) را به‌اختصار معرفی کرده است<ref>ر.ک: همان، ص15-13</ref>. همچنین مجموعه آثار سیوطی که هریک به‌تنهایی به‌منزله دائرةالمعارفی است را متذکر شده است<ref>ر.ک: همان، ص22</ref>. | محقق اثر در ادامه مقدمه، پنج موسوعه بزرگ قدامة بن جعفر (متوفی 237ق)، [[جاحظ، عمرو بن بحر|ابوعثمان جاحظ]] (متوفی 255ق)، [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه دینوری]] (متوفی 276ق)، [[دینوری، احمد بن داود|ابوحنیفه دینوری]] (متوفی 282ق) و [[مبرد، محمد بن یزید|ابوالعباس مبرد]] (متوفی 285ق) را به‌اختصار معرفی کرده است<ref>ر.ک: همان، ص15-13</ref>. همچنین مجموعه آثار [[سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر|سیوطی]] که هریک به‌تنهایی به‌منزله دائرةالمعارفی است را متذکر شده است<ref>ر.ک: همان، ص22</ref>. | ||
کتب جدیدی که در نیمه اول قرن اخیر نوشته شده و ویژگی موسوعه را دارا هستند، فراوانند؛ از جمله: «المنجد في اللغة و الأدب و العلوم»، تألیف لویس معلوف | کتب جدیدی که در نیمه اول قرن اخیر نوشته شده و ویژگی موسوعه را دارا هستند، فراوانند؛ از جمله: «المنجد في اللغة و الأدب و العلوم»، تألیف [[معلوف، لویس|لویس معلوف یسوعی]]، «[[الأعلام]]» [[زرکلی، خیرالدین|خیرالدین زرکلی]]، «[[تنقیح المقال في علم الرجال (آل البیت)|تنقيح المقال في أحوال الرجال]]» [[مامقانی، عبدالله|عبدالله مامقانی]]، «[[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]]» [[امین، محسن|سید محسن امین عاملی]]، «[[الذريعة إلی تصانيف الشيعة]]» [[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|شیخ آغابزرگ]] و «تاريخ العرب قبل الإسلام» [[جواد علی|دکتر جواد علی]]<ref>ر.ک: همان، ص40-38</ref>. | ||
واژه «عتبات» که موضوع موسوعه حاضر است، جمع «عُتبه» به معنای آستانه درب و چوبی است که پا بر آن گذاشته می‌شود. دیری نگذشت که عرف آستانه درب قصرهای پادشاهان و محل ورود خانه‌های ایشان را احترام گذاشتند و به‌مرور زمان اهمیت آن فزونی یافت. هم‌اکنون برخی از قبایل عراق هنگامی‌که می‌خواهند پناهنده زعیم یا بزرگی از رجال قوم شوند، به درب مهمان‌خانه یا خانه او رفته و خود را به آن بسته و آستانه آن را می‌بوسند. آستان‌بوسی اولین بار در «باب النوبي» رسم گردید و باب النوبي از ابواب دار الخلافه عباسی از سنه 447ق، بوده است <ref>ر.ک: همان، ص40</ref>. | واژه «عتبات» که موضوع موسوعه حاضر است، جمع «عُتبه» به معنای آستانه درب و چوبی است که پا بر آن گذاشته می‌شود. دیری نگذشت که عرف آستانه درب قصرهای پادشاهان و محل ورود خانه‌های ایشان را احترام گذاشتند و به‌مرور زمان اهمیت آن فزونی یافت. هم‌اکنون برخی از قبایل عراق هنگامی‌که می‌خواهند پناهنده زعیم یا بزرگی از رجال قوم شوند، به درب مهمان‌خانه یا خانه او رفته و خود را به آن بسته و آستانه آن را می‌بوسند. آستان‌بوسی اولین بار در «باب النوبي» رسم گردید و باب النوبي از ابواب دار الخلافه عباسی از سنه 447ق، بوده است <ref>ر.ک: همان، ص40</ref>. | ||
| خط ۵۴: | خط ۵۴: | ||
در جلدهای دیگر کتاب به‌ترتیب ذیل، عتبات مقدسه و آثار و ابنیه و شخصیت‌های علمی - فرهنگی مرتبط با آنها مطرح شده است: | در جلدهای دیگر کتاب به‌ترتیب ذیل، عتبات مقدسه و آثار و ابنیه و شخصیت‌های علمی - فرهنگی مرتبط با آنها مطرح شده است: | ||
جلد دوم: مکه مکرمه. | جلد دوم: مکه مکرمه. | ||
جلد سوم: مدینه منوره. | جلد سوم: مدینه منوره. | ||
جلد چهارم و پنجم: تاریخ فلسطین و تاریخ و فضیلت قدس. | جلد چهارم و پنجم: تاریخ فلسطین و تاریخ و فضیلت قدس. | ||
جلد ششم و هفتم: نجف اشرف. | جلد ششم و هفتم: نجف اشرف. | ||
جلد هشتم: کربلا. | جلد هشتم: کربلا. | ||
جلد نهم و دهم: کاظمین. | جلد نهم و دهم: کاظمین. | ||
جلد یازدهم: خراسان. | جلد یازدهم: خراسان. | ||
جلد دوازدهم: سامراء. | جلد دوازدهم: سامراء. | ||
| خط ۶۹: | خط ۷۷: | ||
==پانویس == | ==پانویس == | ||
<references/> | <references /> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||