الحاشية علی أصول الكافي (رفیعا): تفاوت میان نسخه‌ها

به گفته مولف ، اين كتاب در جواب گرو از شاگردانش كه از وى در خواست چنين شرحى را كرده بودند ، نوشته اشت. و يكى از آنان به نام امير معصوم بن محمد فصيح ابن اولياء حسينى تبريزى قزوينى متولد 1091 ق ، اين حاشيه را در كتابى مستقل جمع نموده است.

كتاب با سخنى از مهدى مهريزى درباره مجموعه آثار كنگره‌ى بين المللى شيخ كلينى ، و مقدمه محقق در باره شخصيت علمى و آثار و شاگردان مولف آغاز و سپس اصل كتاب شروع مى گردد.

از اهميت كتاب همين بس كه علامه مجلسى در شرحى كه بر كافى به نام مرآه العقول دارد ، از اين حاشيه بهره جسته است. شكى نيست كه اين حاشيه از دقيقترين حواشى بر كافى است و از جهات مختلفى ممتاز شده است:

1- آنكه مولف از اساتيد معقول و داراى دقت‍ فلسفى و كلامى است و اين اثر مشحون لطائف و دقائق عقليه و كلاميه است كه مبتنى بر مذهب اماميه مى باشد ، خصوصا به جهت آنچه كه از وى در شرح كتاب توحيد وارد شده است .

2- مولف در اين حاشيه از سند احاديث غافل نگشته و به طور كلى آن را ترك ننموده ، لذا متعرض بعضى روايات مشترك يا مجهول شده است.

3- وى در شرح بعضى روايات كافى و براى تاييد آنچه كه به ذهنش خطور نموده است ، از روايات ديگر در كافى و ديگر كتب ، استفاده نموده كه اين مطلب كثرت انس وى با روايات را مى رساند .

4- اين حاشيه مشحون به نكات ادبى زيادى است زيرا كه مولف در مواضع متعدده ، كيفيه ضبط كلمات را ذكر نموده و به اعراب بعضى از جملات و آنچه به معناى احاديث در اين زمينه منت‍ مى شود ، نيز اشاره كرده است .

5- وى در شرح لغات غريب احاديث ، اهتمام بسيارى نموده و آنها را از مصادر مختلفى شرح كرده ، حتى از مصادر فارسى استفاده نموده و در ترجمه لغات به مبدأ اشتقاق آنها اشاره كرده و آنهايى را كه با مقام مناسبت داشته برگزيده است.

6- مولف عنايت و دقت خاصى در ذكر نص احاديثى كه منقول از ثقه الاسلام كلينى مى باشد ، داشته و به يك نسخه واحده اكتفا ننموده است و از بين آنها صحيح ترين را اختيار كرده و به بعضى از محتملات سندى اشاره نموده است.

متاسفانه عمر ايشان كفاف اتمام اين كتاب را نداد لذا ، حاشيه‌ى وى تا كتاب الحجه ، باب «ان المتوسمين الذين ذكر هم الله تعالى فى كتابه هم ائمه و السبيل فيها مقيم» حديث سوم ، بيشتر ادامه ندارد.

محقق براى جمع آورى اين كتاب بر 4 نسخه‌ى خطى تمسك جسته و اختلافاتى كه بين نسخ مختلف وجود داشت را در اوراق خاص مكتوب نموده است. وى سعى نموده تمام آيات و روايات را از منابع خود استخراج نمايد همچنين در تصحيح متن از خطا و اختيار ارجح نسخ به همراه اشاره به مورد محتمل ، در پاورقى دريغ ننموده است.

در حواشى نسخ خطى مطالب و فواد زيادى از مولف و غيره نقل شد بوده كه محقق محترم در پاورقى كتاب به آن اشاره نموده است. در اين نسخه ، متن كامل كتاب الكافى در بالاى صفحات ذكر شده و متن حاشيه در پايين آن.